МакIэр макIэу гум къекIуашъэ,
МэкIэ-макIэу мэIушъашъэ,
Гум епшыхьэ, къогъу къегъоты —
ЗигъэцIыкIузэ плъэ кIеуты,
Гузэжъогъу къызхимыгъафэу
Цыпэ-цыпэу узэхепхэ —
Узфэдагъэр — уимышъуашэу
Къыпщигъэхъузэ узэблехъу.
МакIэм кIуачIэу хэлъыр ины,
КъэплъэгъункIэ лъэшэу къины,
Лъэпсэ занкIэу узэлъекIу,
МакIэр зэкIэми къытэкIу.

Мы сатырхэр иех Хъунэго Саидэ. ШIэныгъэлэжьэу Унэ­рэ­къо Рае ителеграм-нэкIубгъо бэмышIэу ахэр къыщыспэкIэ­фагъэх ыкIи лъэшэу сыгу рихьыгъэх. «Нэбгырэ пэпчъ къекIурэ мэкIагъэр къызэрыкIоу, ау куоу къызэриIошъугъэр, хэбдзын хэ­мылъэу сыдэу тефэу тхыгъа!» сигъэIуагъ. Саидэ итворчествэ пае Унэрэкъо Рае мырэущтэу и ТГ-нэкIубгъо къыщетхы:
«Псы фэныкъом ипсыфалIэ сыд зыгъэкIодырэр? ПсыгъуаткIу! Гукъыдэчъхэм абгынагъэу, дунаир зэжъу зыщыхъурэм адэ? Зы нэлъэ закъу нэмыIэми, псэм хэшIыкIыгъэ зы гъуаткIу! Джащ фэдэх Хъунэго Саидэ иусэхэр — псэгъуаткIох. ГушIогъо закIэу гъашIэр зэрэщымытыр, къиным ыуж гушIуагъо зэритыр, фэхыгъэми, зиIэтыжьы шIоигъомэ, лъагэ зэриIэр пшIошъ егъэхъу».
Зигугъу къэсшIыгъэ усэм епхыгъэ упчIэхэр ыкIи нэмыкI­хэу адыгэ поэзием, литературэм афэгъэхьыгъэхэр естыхэ сшIо-
и­гъоу Хъунэго Саидэ зэдэгущы­Iэгъум къезгъэблэгъагъ. «Хьау» ымыIоу уахътэ къызэрэхихы­гъэр лъэшэу сигуапэ хъугъэ, сыда пIомэ итхыгъэхэмкIэ сшIэ­рэ усакIом нэIуасэ сыфэхъугъ. ЫшъхьэкIэ зымылъэгъугъэр бэ­ми, Саидэ адыгэм идунай щызэлъашIэ. Иусэхэр, исати­рическэ монолог гъэшIэгъонхэу, инсценировкэхэу КъТРК-у «Адыгеим» зы лъэхъан проект шъхьафэу ыгъэхьазыры­гъа­гъэ­хэр зэфагъэхьыжьхэзэ непэ анахь зэплъыхэрэмрэ зэдэIухэ­рэмрэ ащыщых. Жъы хъухэрэп, Iофыгъоу къащиIэтыхэрэм сыдигъуи ягъу. Зигугъу къащи­шIырэр сыд фэдэрэ лъэхъани цIыф­хэр зыгъэгумэкIырэ упчIэх. Зыныбжь хэкIотагъэхэми кIэла­кIэхэми зэфэдэу агу рехьых. Ащ ишыхьат Москва щеджэрэ адыгэ ныбжьыкIэхэр, АКъУ-м илъэпкъ факультет чIэсхэр ащ иусэхэр зэIэпаххэзэ зэряджэ­хэрэр, «флешмобхэр» зэрашIы­хэрэр. Иусэу «Сыадыг» зыфиIорэр дунаим итыдэрэ чIыпIи щыIэ адыгэхэм ягимн хъугъэ. Ипьесэу «Зиусхьаныр орэпсэу!» зыцIэр АР-м и Лъэпкъ театрэу Цэй Ибрахьимэ ыцIэ зыхьырэм 2012-м щагъэуцугъ. Дунэе мэхьанэ зиIэ фестивалэу «Хрустальный Керим» зыфиIорэм ишIухьафтын шъхьаIэ къыди­хыгъ.
— Саид, утхэкIоныр сэнаущыгъа, хьаумэ сэнэ­хьата?
— Ппсыхьэмэ, сэнэхьат хъу­рэ сэнаущыгъ. ГукъыдэчъкIэ ли­тературэм Iоф дашIэу сэ слъы­тэрэп. Сытхэныр сисэнэ­хьат хъунэу хъугъэти, сыфырагъэджагъ, сыфагъэсагъ сшIошIы. Уфемыджагъэу сыд фэдэрэ сэнэхьати дэгъоу урылэжьэ­шъунэу слъытэрэп. Ныдэлъфэу пхэлъ къодыекIэ хъущтэп, удэлэжьэн фае. ЕтIанэ, гущыIэр сыд фэдэрэ лъэхъани шъхьаIэу къэнэжьы. Сэ сызэрылажьэрэр адыгабзэр арышъ, Тхьэм къысфигъэшъошагъэу сэлъытэ, мы уахътэм лъэпкъым къырихьа­кIырэ гупшысэу, цIыфхэм адилэ­жьырэр сэ сишIуагъэкIэ къэзгъэнэн фаеу къысщэхъу. Сытхэ зыхъукIэ джащ сегупшысэ. Усэр щыIэныгъэм пэчыжьэнэу щытэп. ИгъэкIотыгъэу, бащэ къешIэкIыгъэуи къаIощтыгъэп адыгэхэм. Сэ кIэкIэу сытхэнэу сикIас. Не­­пэ цIыфхэм уахътэу яIэр макIэ. О угу къэкIырэр зэкIэ игъэкIотыгъэу птхымэ, уауж итэу, иуахътэ ыгъэкIодэу зи еджэщтэп. ТекIыгъ а лъэхъаныр. Непэ ар къекIужьырэп.
— «МакIэр макIэу гум къекIуашъэ» зыфиIорэ усэм къызэрэщыпIуа­гъэу, ар «зэкIэми
къытэкIу». Ащи гу лъып­тэн фаеба усэм къы­щипIотыкIыным пае? Сыда ащ унаIэ ­теозыгъадзэрэр?
— Еутых Аскэр къытиIо­щтыгъ: «ЦIыфхэм шъуахаплъ, ахэр ары шъутхыщтыр зэкIэ зыхэлъыр». Арышъ, сэри джаущтэу ащ сеплъы, сахэплъэ. ЦIыфым игу­къыдэчърэ игуечъэхрэ зэфэд. Уегупшысэ «мощ сыфэдэп», «мыр къысфэдэп» оIошъ, ау тызэфэзгъадэрэр тизэхашIэхэр ары. Ахэм ащыщ макIэр. Ар псынкIэу къэплъэгъурэп, ау цIы­фыр зэкIэ зэлъештэ, лъэпкъ­хэми къякIу а макIэр. Тэ, адыгэ­хэм, «тымакI» тIонэу непэ щы­тэп. ШIу зытлъэгъужьын, тызшIодэхэн фае. Непэ ти­лъэпкъ сыд фэдэрэ лъэныкъокIи зы нэсыгъэр лъэгэпIэ ин, адрэ лъэпкъхэм афэдэу тагоуцуагъ, тиныбжьыкIэхэм гъэхъэгъэшIу­хэр ашIых. Арышъ, «тымакI», «тыцIыкIу» тIонэу щытэп. ТыблэкIыгъ ащ бэшIагъэу. Сэ сы­рэгушхо джыдэдэм тилъэпкъ иIоф зытетым. Джы фэдэу икъу­гъэу, тызэфэшIоу тыщыIагъэу сшIэрэп. Уеджэщтмэ, сэнаущыгъэ пхэлъмэ непэ амалышхохэр щыIэх.
— О «макIэр» зыоIом, лъэпкъыр ара пшта­гъэр?
— Хьау, цIыфыр ары. Ау лъэпкъыр цIыф зырызэу зэхэт­ба. Къызэрежьэрэр макIэ ар, ау етIанэ хэхъо. МакIэ темыхъу­лIэнэу ары макIэм. Адыгэхэм «цIыфхэм къямыхъулIагъэ къыо­хъулIагъэп» аIоба? Къиныр къин зэпытыщтэп, тхъагъори тхъэгъо зэпытыщтэп. Ащ фэд щыIэныгъэр. Сэ стхыхэрэмкIэ сипшъэ­рылъыр цIыфхэм агу къыдэ­зыщэещтыр зэхязгъэхынэу ары. КIэрэщэ Тембот фэдэу сэри лъэпкъыр зыкIэгушIун горэ естынэу сыфай, ыIэ ыщэймэ ыIэгу къифэщтым фэдэу. Си­сатырхэм ащ фэдэ кIуачIэ ахэ­лъынэу ары сызыфаер.
— ЩыIэх усакIохэр ­ытхыгъэм къеджэжьы­нэу зикIасэхэр. О укъе­джэу зэхэсхыгъэп.
— Сыкъеджэщтыр хэгъэкIи, езбырэуи зэзгъэшIагъэп. Хъунэго Саидэ къыгъэшIагъэм елъытыгъэу зэрэзэхишIэрэм фэдэу стхыгъэм еджэрэм къыщыхъунэу щытэп. Нэбгырэ пэпчъ са­тырхэм захилъэгъожьынэу, зы­хилъэгъожьынэу ары. Къыс­фэ­гъотыгъэмэ къэIуакIэ зэкIэми алъэкъуацIэ кIатхэн алъэкIынэу, «мыхэр сэры зигущыIэхэр» ыIо­нэу — джар къыздэхъугъ. Къуе­къо Налбый итхылъэу «ЩымыIэжьхэм ясэнабжъ» къы­сити седжагъэу «Сыд къепIолIэщтыр?» ыIуагъ. «Налбый, — сIуагъэ, — сыгу къео мыр сэ зэрэсымытхыгъэр». «Осэты» къысиIуагъ. Арышъ, джащ фэдэу «стхыгъэр осэты» пIон фае. Ары нахь, къепхьакIэу, укъыдекIокIэу ухэтынэу щытэп. ЦIыфхэм къа­хэсэхышъ, ясэтыжьы. Стхыгъэ­хэм актерхэр сценэм къыщя­джэхэ зыхъукIэ цIыфхэм ар къазэрагурыIорэр, агу зэрэрихьырэр къэлъагъо, яIэгу теокIэ къэошIэ, саIукIэми къысаIо. Арышъ, сафэраз зэкIэми. Ащ сыгу къеIэты.
— Саид, уусакIу, утхакIу, удраматург. О сыда нахь къыппэблагъэр?
— Сэ зызэрэслъэгъурэр адыгабзэу силъэхъан къэсыгъэр къэзгъэгъунэн фаеу ары. Джар сипшъэры­лъышхоу зыфэсэлъэгъужьы. Къыс­фэгъэнэнэуи сэлъытэ, сыда пIомэ макIэу дгъэ­федэрэ гущы­Iэхэр, анахьэу цIыф къызэ­рыкIохэм зэрахьэхэрэр усэхэм ахэсэгъахьэ, ащ сырыгъуазэзэ жанрэхэм зэкIэми Iоф арысэшIэ. Бзэм сишIуагъэ горэ хэслъхьанэу сыфэягъ. Тэ тилэ­гъухэр арыба ар зыпшъэ ифэн фаер?!
Усэ тхына, проза, драма­тургиер ара, зыфэпIуагъэр зэлъытыгъэр узытегущыIэнэу узы­­фаер ары. ЫпэкIэ къызэрэщысIуагъэу, цIыфым иуахътэ къэсэгъэгъунэ. Рассказ псаум къыщыпIошъущтыр зы усэкIэ къапIомэ нахь псынкIэу, нахьыбэр еджэщт.
— «Мыухыгъэ усэхэр» зыфиIоу къысфэбгъэхьыгъэр сыгу рихьыгъ. Уфаеми, уфэмыеми узаджэ­рэр зытхыгъэм еохьы­лIэ. Мыухыгъэ усэхэр ­уиIэха?
— Мыухыгъэ усэр усэ за­къоп. Ар нэбгырэ пэпчъ имыухыгъэ Iоф гор, зыгъэгумэкIырэр.
— Адэ, тхылъыкIэм икъыдэгъэкIынкIэ Iэпэ­рытхыр хьазыр пIуагъэ. Ар ухыгъэ Iоф гора орыкIэ, хьаумэ сыда зэхап­шIэрэр тхылъыкIэ къыдэбгъэкIы зыхъукIэ?
— Хьау, ащ фэдэ гори зэхасшIэрэп. Сятэу Хъунэго Ахьмэд мэпсэуфэ ащ пае фэдэу сытхэщтыгъ. Къызэрэсщыгугъы­рэр, сызэрэригъэджагъэр къэз­гъэшъыпкъэжьырэм фэдагъ. Сяти дэгъоу тхэщтыгъэ. Тхылъ бэдэдэмэ яджагъ. IэкIыб литературэм щыщ тхыгъэхэр зыдэт журналхэр ыугъоищтыгъ, яджэщтыгъ, исэнэхьаткIэ агрономыгъэми. Джамбэчые гъэстыныпхъэ шхъуантIэр ежь имылъкукIэ къызэрэдищагъэм сырэгушхо. «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэ цIэ лъапIэм изехьакIу. Ар тиунагъокIэ тэгъэлъапIэ… Сятэ «Сыда пшIэрэр?» ыIозэ ренэу къысэупчIыщтыгъ. «Сабыйхэм сапылъ» сIоныр къе­кIурэп ыкIи тихабзэп ныIа? Ары­ти, арэу щымытми, «тхылъ езгъэжьагъ» есIощтыгъ. КъызэрэсэупчIыщтыр сэшIэти, пцIы сымыусыным пае тхэным сыфежьэуи хъущтыгъ… Дунаим зехыжьым къызгурыIуагъ зыгорэ зэрэсыухыгъэр. Ар стхырэм зэкIэми яджэщтыгъ. «Сыда мыр моущтэу зыкIэптхыгъэр, мырэущтэу къызкIэпIуагъэр?» къысиIощтыгъэп. КъыгурыIощтыгъ ащ ипшъэшъэ Саидэ закъо фэ­гъэхьыгъэу сытхэнэу зэрэщымытыр, лъэпкъ Iофхэм ягугъу зэрэсшIын фаер. Арышъ, мо­нологэу стхыгъэхэу АР-м иар-­
тист цIэрыIохэу Кукэнэ Мурат, Кушъу Светланэ, Уджыхъу Мариет къызаджэхэрэм а зэкIэ къагъэлъагъо. Лъэхъанхэр зэ­хъокIхэми, гъэшIэгъонэу къэ­нэжьых.
— Уянэ, Тхьэм псауныгъэ къырет, непэ къып­шъхьащыт. Уитвор­чествэ сыдэущтэу ­еплъыра?
— Сянэ, Хъунэго Муслъимэт, сиусэхэр езбырэу ешIэх, шIогъэшIэгъонэу литературэм лъэплъэ. МузыкэмкIэ сэнаущы­гъэшхо хэлъ, хэшIыкI фыриI. Сыд фэдэрэ лъэныкъокIи ренэу кIэ­гъэкъонышхоу сиI.
— Саид, творчествэм игъогу узытеуцом адыгэ литературэу укъызхэ­хьэгъагъэмрэ непэ тхэныр езыгъэжьэгъакIэр къызыхахьэрэмрэ зэте­кIыха?
— Адыгэ усэр урыс усэм техыгъэу тытхэныр шапхъэу тиIагъ. Арыти, Еутых Аскэр къытиIощтыгъ: «Мы гъыр-гъыр-­гъымрэ хэр-хэрымрэ зэгорэм къэшъуух». Джары тэ тызэрэ­хэхьэгъагъэр адыгэ литерату­рэм. Къуекъо Налбыйрэ Емыж МулиIэтрэ къащегъэжьагъэу адыгэ поэзие шъыпкъэ тиIэ хъугъэ, урыс литературэм ишап­хъэхэм татекIи, адыгэ гупшы­са­кIэкIэ тытхэ тыхъугъ. Ар
сэ зы­дэсэшIэжьыпэ. Глаголхэр зэпыбгъащэхэзэ непэ реным урыкIон плъэкIыщт. ЗэкIэтха­-
гъэр зэкIэ усэп ныIа. Усэр — гупшыс. Ар гушIогъо зэпытынэу е ренэу гукъэонэу щытэп. Ар цIыфым игъогу. Арышъ, джы непэ литературэм къыхахьэ­хэ­рэм амал яI адыгэ литературэ шъыпкъэм ылъапсэ иуцонхэшъ, Iоф ашIэнэу.
Анцокъо Ирин.