Урысыем итарихъ зыгъэпсырэр, лъапсэ фэзышIырэр идзэкIолI-лIы­хъужъхэр ары. Ащ фэдэ цIыфхэмкIэ тихэгъэгушхо баи, ахэм язы щыс Урысыем и ЛIыхъужъэу Рустем Клуповыр. Ар бэмышIэу Адыгеим щыIагъ ыкIи «Адыгэ макъэм» игъэкIотыгъэ зэдэгущыIэгъу ащ дишIыгъ.

Рустем Макс ыкъор советскэ ыкIи урысые дзэкъулыкъушI, дзэ разведчик, полковник. Джа кIуачIэ зиIэ гущыIищмэ лIыхъу­жъым ищыIэныгъэ гъогу кIэкIэу къыраIотыкIы. Гъэхъагъэу иIэхэм ямылъытыгъэу къызыщытхъу­жьыныр икIасэп, ищыIэныгъэ щыщэу илъэс 32-у къулыкъум щихьыгъэм епхыгъэу къэбар гъэшIэгъоныбэ бгъодэлъ. Ащ дакIоу, творческэ цIыф — про­зэр ыкIи усэхэр етхых. Мы уахътэм полковникыр запасым щыI, Москва щэпсэу.
ИщыIэныгъэ
гъогу
— Рустем, сыдым къы­хэкIыкIэ дзэ Iофыр къы­хэпхыгъа? ЩыIэныгъэ гъогоу къэпкIугъэр нахь игъэкIотыгъэу къытфэпIотагъэмэ дэгъугъэ.
— 1963-рэ илъэсым чъэпы­огъум и 27-м Баку сыкъыщы­хъугъ. Сабыим ипIуныгъэ-гъэсэныгъэ сыд фэдизэу кIэлэ­цIыкIу IыгъыпIэри, еджапIэри къы­хэлажьэхэми, зэкIэ зэолIэ­жьырэр ыкIи нахьыбэр зэлъыты­гъэр ны-тыхэр ары. Джащ фэ­дагъ сэри, сянэ исэнэхьаткIэ кIэлэегъэджагъ, сятэ офице­рыгъ. Сятэ сищысэтехыпIагъ, шIу дэдэ слъэ­гъущтыгъ, щымыIэжь нахь мышIэми, бэрэ сынэгу къыкIэуцо. Ны-тыхэм сызытыращэгъэ лъагъом сырыкIуагъ. Сятэ дзэкъулыкъушIэу зэрэщытым къыхэкIыкIэ тиунагъокIэ тызщы­псэурэ чIыпIэр бэрэ зэблэтхъу­щтыгъ. Ау, сыдэу хъугъэми, сятэ нахьыбэрэ уахътэр дэзгъакIомэ сшIоигъоу, джыри сыцIыкIузэ, зыдэщыIэ частьхэм бэрэ сащы­Iэщтыгъ. Казармэхэм сакъырымыкIэу арылъ щыIэкIэ-псэукIэр дэгъоу сшIэщтыгъ. Гурыт еджапIэр къызэсэухым, сызфеджэщт сэнэхьатым сехъырэхъышэжьы­нэу щытыгъэп, теубытагъэ хэлъэу сызекIуагъ. Дзэ Iофым нэмыкI зыщыслъэгъужьыщты­гъэп, ау къыхэсхыщт дзэ лъэны­къом тIэкIу сегупшысагъ.
Джащ тетэу апшъэрэ дзэ команднэ училищэу Ташкент дэтыр 1985-рэ илъэсым къэ­сыухыгъ. УIэшыгъэ КIуачIэхэм 1981-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу сахэт. Илъэс зэкIэлъыкIо­хэм IофшIэн зэфэшъхьафхэр згъэцэкIагъэх. Московскэ дзэ округым ия 4-рэ гвардейскэ Кантемировскэ танк дивизием иразведывательнэ батальон къулыкъур щысхьыгъ. Нэужым Туркестанскэ, Темыр-Кавказ дзэ округым ячастьхэм сахэтыгъ. Я 131-рэ хэушъхьафыкIыгъэ мотострелковэ бригадэм (Мыекъуапэ) разведкэм ипащэ сыриIэпыIэгъугъ. Афганистан, Чэчэным, Ингушетием ащыкIогъэ зэпэуцужьхэм сахэлэжьагъ. Алжир и УIэшыгъэ КIуачIэхэм оперативнэ-стратегическэ разведкэмкIэ упчIэжьэгъоу сахэтыгъ. Джары кIэкIэу къэпIон зыхъукIэ къэскIугъэ гъогур.
Тын лъапIэр
къызэрэратыгъэр гъэзетым
къыриджыкIыгъ
— «Урысыем и ЛIы­хъужъ» зыфиIорэ щытхъуцIэр къыпфагъэшъошэнэу зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ упчIэр зэ­кIэми къыуатын фае. Арэущтэу щыт нахь мышIэми, къытфэпIотагъэмэ дэгъугъэ.
— Мы тын лъапIэр зиIэ цIыф пэпчъ ежь изакъоу къызэримыгъэхъагъэр къызэрэшъуиIощтым сицыхьэ телъ. Джащ фэд сэри, сигъусэгъэ дзэ ныбджэгъухэми яIахьышIу хэлъ. Зы хъугъэ-шIэгъэ закъоп мыр къысфагъэшъо­шэным иушъхьагъугъэр, зэо-зэпэуцужь пчъагъэу сызхэлэжьагъэхэм ар язэфэхьысыжь. Ау анахьэу къызыкIэлъыкIуагъэр я 131-рэ мотострелковэ бригадэм иротэ сырикомандирэу апэрэ ыкIи ятIонэрэ Чэчэн заохэм сахэтынэу зыщыхъугъэ уахътэр ары. 1994-рэ илъэсым тыгъэ­гъазэм и 31-рэ чэщым Грознэм дэт товарнэ станцием дэжь боевикхэм къыташIылIэгъэ зэпэуцужь лъэшым тиотряд идзэ пшъэрылъхэр зэкIэ щытхъу хэ­лъэу зэшIуихыгъэх. Сэри синыб­джэгъухэм ащыщхэми уIагъэхэр къыттыращагъэх нахь мышIэми, тыкъызэкIэкIуагъэп.
1996-рэ илъэсым Iоныгъом и 12-м «Урысыем и ЛIыхъужъ» цIэ лъапIэр УФ-м и Президент иунашъокIэ къысфагъэшъо­шагъ, хэушъхьафыкIыгъэ тамыгъэу «Жъо­гъо Плъыжьыр» къыса­тыгъ. Мы къэбарыр апэу синыбджэгъу кIалэм гъэзетэу «Красная звезда» зыфиIорэм къыриджыкIи, ыIыгъэу гушIозэ къысфихьыгъ. Ащ итхэгъагъ зы унашъокIэ нэ­бгыритфымэ а щытхъуцIэр къа­зэрафагъэшъошагъэр, сэ слъэ­къуацIи ахэм ахэтыгъ. 1997-рэ илъэсым Мыекъуапэ щыIэ брига­дэм сыкъызэкIожьым ащ къыщысатыжьыгъ.
— Сыда оркIэ а «Жъогъо Плъыжьым» имэхьанэр?
— Мы жъуагъом нэбзыитф иI. Зыр мызэу, мытIоу заом сызгъэкIотэгъэ, сыкъэкIожьынэу къысэжэгъэ сишъхьэгъусэ ий. ЯтIонэрэр текIоныгъэр къыдэтхынымкIэ унэшъо теубытагъэхэр зышIыщтыгъэ сикомандирхэм афэсэгъэхьы, адрэ нэбзыитIур къызэрымыкIо зэо гъогу къыз­дэзыкIугъэ синыбджэгъуитIумэ яй. Ятфэнэрэ закъоу къанэрэр сэ сшъхьэ фэсэгъэшъуашэ.
ЩыIэныгъэм изэфэхьысыжьхэр
— Рустем Макс ыкъор, уищыIэныгъэ гъогу уфызэплъэкIыжьымэ, сыд фэдэ къиныгъохэр ара нахь угу къэкIыжьхэрэр?
— ЦIыфым ыгукIэ зыфэщэгъэ сэнэхьатым феджагъэу, ащ Iоф ришIэжьышъу зыхъукIэ къин къыщыхъурэп. Джащ фэд сэри, дзэ къулыкъум сыдигъокIи уасэ фэсэшIы. КъыхэкIыгъ уахътэ, 1992 — 1998-рэ илъэсхэм, лэжьапкIэр къарамытэу, къэралыгъом щыIэныгъэр щызэтеIэжагъэу. Ащ дэжьым унагъуи, кIэлэцIыкIуи сиIагъ, ахэр зыгорэущтэу пIыгъынхэ фэягъ. ДзэкъулыкъушIэу сызэрэщытзэ, хьылъэхэр сыунэкIэуи къыхэ­кIыгъ, гъэзетхэм стхырэ усэхэр езгъэхьыщтыгъэх, ащ ахъщэ къыкIакIощтыгъ. Уахътэр лъэ­кIуатэ, щыIэныгъэр зэхъокIы. ЗэкIэри зыпкъ иуцожьи, УIэшыгъэ КIуачIэхэм зэрифэшъуашэу ямэхьанэ къыдэкIоежьыгъ, узэ­рэпсэуни, уиунагъо икъоу зэрэпIыгъын ахъщи къараты хъугъэ.
ДзэкъулыкъушIэм зэпэуцужьхэм ахэтыныр, шъоф щыIакIэр, чIыпIэ зэблэхъунхэр къин къыщыхъухэрэп, ахэм зэкIэми ясэ. Ау сэ сшъхьэкIэ къин дэдэ сэз­гъэлъэгъущтыгъэр сиунагъо сызэригъэкIуатэщтыгъэр, сы­къикIэу сиунапчъэ къызэрэфэсшIыжьырэр ары. «Сигупсэхэм псаоу сакъыхэхьажьына шъу­Iуа?» сIоу бэрэ сегупшысэнэу уахътэ къысэкIугъ. СыдигъокIи унап­чъэм нахь чыжьэу ахэм зяз­гъэгъэкIотагъэп.
— ЛIыхъужъхэм къа­фэдгъэзэжьымэ, щыIэныгъакIэу тызхэтым сыд фэдэ чIыпIа ахэм щаубытэу плъытэрэр?
— Непэрэ мафэм ехъулIэу Урысыем ыкIи Советскэ Союзым я ЛIыхъужъ 707-рэ тикъэралыгъо щэпсэу. Ахэм ащыщэу 320-р хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием иветераных. Ти­дзэ­кIолIхэм Урысыер нацизмэм щаухъумэзэ, зыми ебгъэпшэн умылъэкIыщт лIыгъэр непэ зэрахьэ. ЛIыхъужъхэм япчъагъэу зигугъу къэсшIыгъэм джыри къыхэхъо. Ау зэрэщыт шъып­къэр, мы тын лъапIэмкIэ къыхагъэщыгъэхэм анахь лIыхъу­жъыбэ тиI.
СыдигъокIи Урысыер кIо­чIэшхо зышIырэ лIыхъужъхэм ящы­сэкIэ къыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэм я Хэгъэгу шIу алъэ­гъоу пIугъэнхэмкIэ мэхьанэ иI. Ары джы запасым щыIэ офицерхэр зыуж титыр.
— Рустем, Адыгеим сыд фэдэ гупшысэха уигъэшIыгъэхэр?
— ЫпэкIэ къызэрэщысIуа­гъэу, Адыгеим апэрэп сыкъызэрэкIуагъэр, мыщ илъэси 8-рэ къулыкъу щысхьыгъ. Арышъ, дэгъоу адыгэ лъэпкъым иха-
бзи, ишэн-зэхэтыкIэхэми, икультури сащыгъуаз. Ау къыхэ­сымыгъэщын слъэкIыщтэп, сэ сизакъоп, зэкIэми къыхагъэщырэр — ичIыопс зэрэдахэр, ипс зэрэIэшIур.
— Тхьауегъэпсэу гущы­Iэгъу укъызэрэтфэхъу­гъэмкIэ.
Iэшъынэ Сусан.