Адыгеим хэхъоныгъэхэр ышIынхэм, ыпэкIэ лъыкIотэным, тилъэпкъ итарихъ къэухъумэгъэным мыпшъыжьэу дэлэжьэгъэ цIыф шIагъохэр тиIэх. Щэч хэлъэп, ахэм зэу ащыщ Гъобэкъуае икIэлэ пIугъэу Теуцожь Нухьэ Цыгъо ыкъор. Политическэ ыкIи къэралыгъо IофшIэкIошхор къызыхъугъэр илъэси 120-рэ хъугъэ.

Мы лIым щыIэныгъэ гъогу гъэшIэгъон ыкIи бай къыкIугъ. Тишъолъыр иэкономикэ, инаукэ, икультурэ ыкIи игъэсэныгъэ зыпкъ иуцонхэмкIэ Iофышхо ышIагъ. Непэ къызнэсыгъэми ар ащыгъупшэрэп, игугъу дахэкIэ ашIы. Ары пстэуми анахь шъхьаIэр.

Икъоджэ гупсэу
Гъобэкъуай
1904-рэ илъэсым адыгэ ашугэу Теуцожь Цыгъо иунагъо къихъухьэгъэ кIалэм Нухь фаусыгъ. Ащ икIэлэцIыкIугъо Гъо­бэкъуае щыкIуагъ, мыщ дэт еджапIэм щеджагъ.
Нухьэ 1926-рэ илъэсым ВКП (б)-м аштагъ. СоцпартеджапIэр къызеухым, Гъобэкъуае унэ-еджапIэ къыщызэIуихи, тхакIи, еджакIи икъоджэгъухэм аригъа­шIэу фежьагъ, ар дэгъоуи къыдэхъугъ. Нэужым Москва еджакIо агъакIуи Къо­кIыпIэм илэжьакIохэм я Коммунистическэ университетэу И. Сталиным ыцIэ зыхьырэр дэгъу дэдэу къыухыгъ. ЕджапIэм иаспирантурэ илъэс заулэрэ кIэлэегъаджэу Iоф щишIагъ. Сыд фэдэ лъэныкъо зыфигъэзагъэми, зэрифэ­шъуашэу ыгъэцэкIагъ, шIэныгъэ куу зэрэIэкIэлъыр къыгъэшъыпкъэжьыгъ.
Ихэку
къегъэзэжьы
А лъэхъаным адыгэ лъэпкъым икIэлэ гъэсагъэхэм, дэгъоу еджагъэхэм Нухьэ ащыщыгъ. Дунаир къызэрэбырсырыгъэр, заом имашIо зыкъызэриIэтыгъэр къыдалъыти, хэгъэгум ипащэхэм яунашъокIэ ар Мыекъуапэ къагъэкIожьыгъагъ. 1940–­ 1945-рэ илъэсхэм партием ихэку комитет пропагандэмкIэ исекретарэу щытыгъ. Фашистхэр тишъолъыр къызехьэхэм, Н. Теуцожьыр зэхэщэн Iофыгъохэм зэрафэIэпэIасэр къэлъэгъуагъ. Ащ иIофшIэн партизан отрядэхэр пыим пэуцужьынхэм епхыгъагъ. Нэужым партием иунашъокIэ штабэу Адыгеим щызэхащагъэм ар пащэ фашIыгъ. Шыудзэм, нэмыкI отрядхэм язэхэщэн ащ иIахьышхо ахэлъ.
1949-рэ илъэсым щегъэжьагъэу ­1952-м нэс Нухьэ Адыгэ хэку гъэцэкIэ­кIо комитетым итхьамэтагъ. 1952-рэ илъэсым кIэлэегъэджэ IофшIэным ­зыфегъэзэжьы. Илъэс заулэрэ партийнэ еджапIэу къалэу Геленджик щыIэм щылэжьагъ. 1954 – 1958-рэ илъэсхэм Мыекъопэ кIэлэегъэджэ училищым ипэщагъ. Нэужым гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» («Адыгэ макъэм») иредакцие Iутыгъ, урысыбзэкIэ къатхыгъэхэр адыгабзэкIэ зэридзэкIыжьыщтыгъэх. Теубытагъэу къэпIон плъэкIыщт — Теуцожь Нухьэ лъэныкъо зэфэ­шъхьафхэмкIэ шIэныгъэ куу IэкIэлъыгъ.
Кавказымрэ
адыгэхэмрэ
Хэгъэгу зэошхом икIэухым Теуцожь Нухьэ адыгэ лъэпкъым фишIагъэр тарихъым, шIэжьым егъэшIэрэу къахэнэщт. Мы уахътэм чэчэнхэр, ингушхэр, къэрэщайхэр, нэмыкI лъэпкъхэр агъэпщынэщтыгъэх – пыим пхъашэу пэмыуцужьыгъэхэу алъытэщтыгъ ыкIи ятарихъ чIыгухэр къарагъэбгынэхэзэ Гурыт Азием ащэщтыгъэх. Ахэм адыгэхэри ахэфэнхэ ылъэкIыщтыгъ, ар къэзыушыхьатырэ тхьапэхэри щыIэх. Ащ фэгъэхьыгъэ проект НКВД-м икъулыкъухэм агъэхьазырыгъагъэуи къаIотэжьы. Ау Сталиным ащ дыригъэштагъэп. «Адыгэхэр хэмытэу Кавказыр Кавказын ылъэкIыщтэп» ыIогъагъ.
НэмыкI лъэпкъхэм къяхъулIэгъэ тхьамыкIагъом адыгэхэр щыухъумагъэхэ зэрэхъугъэм Нухьэ иIахьышхо хэлъ. А уахътэм партием и Адыгэ хэку комитет итхьамэтагъэу Цуамыкъо Аслъан игъусэу Москва кIогъагъэх Сталиным зыIуагъэ­кIэнэу. Нухьэ амал иIагъ пэшIорыгъэшъэу заримыгъэтхэу ЦК КПСС-м и Генеральнэ секретарь дэжь чIэхьанэу. НэбгыритIур Сталиным IукIагъэх, ащ ыуж адыгэхэр ыкIи къэбартаехэр гъэкощыгъэнхэм иIофыгъо зыкIи къэтэджыжьыгъэп.

ЦIыфхэм
ягумэкIыгъохэр
зэхишIыкIыщтыгъ
Нухьэ пшъэдэкIыжьышхо зыпылъ Iоф­шIэн ыгъэцакIэщтыгъэми, ичылэ гупсэ щыпсэухэрэм IэпыIэгъу афэхъуным сыдигъуи фэхьазырыгъ. ЦIыфэу къеуа­лIэхэрэм ишIуагъэ аримыгъэкIэу Iуигъэ­кIыжьыщтыгъэхэп. Ащ игукъэкIкIэ къуа­джэу Гъобэкъуаерэ псэупIэу Рязанскэмрэ зэзыпхыхэрэ псыхъоу Пщыщэ телъ лъэмыджыр ашIыгъагъ. Мыщ фэдиз шIушIагъэ зиIэ цIыф шIагъор джы къыз­нэсыгъэми икъоджэгъухэми, республикэм исхэми ащыгъупшэрэп, шъхьэкIэфэныгъошхо фашIы. 1963-рэ илъэсым Нухьэ идунай ыхъожьыгъ, Гъобэкъуае щагъэтIылъыжьыгъ.
ИIофшIэн осэшIу къыфашIыгъ
Адыгэ лъэпкъым икIэлэ пIугъэ общественнэ, политическэ, нэмыкI IофшIэнэу ыгъэцэкIагъэм къэралыгъом осэшхо къыфишIыгъ. Орденхэр, бгъэхалъхьэхэр, тын лъапIэхэр къыфигъэшъошагъэх, ахэм ащыщыбэр Хэгъэгу зэошхом епхыгъэх. Джащ фэдэу Нухьэ зыщыпсэущтыгъэ унэу Мыекъуапэ дэтым, лъэпкъым иашугэу Теуцожь Цыгъо ыцIэ зыхьырэ музеир зычIэт унэм мыжъобгъухэр къыфыщызэIуахыгъэх, ишIэжь агъэлъэпIагъ.
БэмышIэу Гъобэкъуае щыпсэухэрэм ыкIи мыщ къыдэкIыгъэхэм ялIыкIо куп республикэм ыкIи районым иадминистрацие япащэхэм зафагъэзагъ къуа­джэм дэт гурыт еджапIэм Теуцожь Нухьэ ыцIэ фаусынэу.
ТХЬАРКЪОХЪО
Адам.
Сурэтхэр: унагъом ихъарзынэщ.