УФ-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышI, КъБР-м, КъЧР-м, Адыгеим язаслуженнэ журналист, ШIэныгъэхэмкIэ Дунэе Адыгэ Академием и Тхьаматэ игуадз, КъБР-м и Адыгэ Хасэ итхьамат… Зигугъу къэтшIы тшIоигъом игъэхъагъэхэр джыри лъыбгъэкIотэшъущт. Ау гущыIитIукIэ къэпIон хъумэ — ХьашIуцIэ Мухьамэд.

Ащ ыцIэ къызэрепIоу адырэ пстэур лые мэхъу. Адыгэм идунай чIыпIэ ин щызыубыты-
рэ ХьашIуцIэр непэ лъэпкъым инэпэеплъ. Адыгэм итыгъуасэ къеухъумэ, неущ иIэным инепэ пэпчъ игъашIэ фегъэлажьэ гу­щыIэкIэ, къэлэмкIэ, тхыгъэкIэ.
— Мары Къэбэртаем и ­Адыгэ Хасэ итамыгъэр (Саусэрыкъо тхылъыр ыIыгъэу зытешIыхьагъэм Iэ фешIы). Адрэхэм Iэшэ-шъуашэхэр атетхэмэ, сэсыем тетыр шIэныгъэ, — къыти­Iуагъ ащ Адыгэ Хасэм иунэ тызе­благъэм.
Джащ фэд ар — сэмэркъэу хэлъэу, ау акъыл хэпхынэу мэгущыIэ, адыгабзэр егъэщэ­рыо, мэхьанэнчъэу зы гущыIэ ышIырэп.
ХьашIуцIэ Мухьамэд илъэсипшI пчъагъэхэм общественнэ IофшIэнхэм лэжьэпIэ пшъэ­рылъхэр адигъэцэкIагъ.«Адыгэ псалъэм» иредактор шъхьаIэ IэнатIэм Адыгэ Хэсэ IофшIэнри дихьыгъ. Аужырэ илъэс 15 фэдизым Хасэм ипащ.
— Хасэм чэщым сыщыла­жьэмэ, мафэм «Адыгэ пса­лъэм» Iоф щысшIэзэ сыпсэугъ. Лъэпкъ гъэзетым сызэрэщылэ­жьэгъэ уахътэмкIэ къыстекIон щыIэп. Илъэс 24-рэ сылэжьагъ. Редактор шъхьаIэу иIагъэхэмкIэ сэ сыяпшIыкIутфэнэрагъ, — еIо ХьашIуцIэ Мухьамэд.
Ары, Мухьамэд лъэныкъо­рыгъазэу псэугъэп. Ау тыдэ зигъэзагъэми, ышIэрэр зыфи­шIагъэр адыгэ лъэпкъыр, ащ шIуагъэ къыфихьыныр ары. «Адыгэ псалъэм» ар зытеты­гъэр зы зэман хэхыгъэу дэлэжьа­гъэхэм агу къэкIыжьы. Аужырэ илъэс 20-м къехъум гъэзетым къыдэхъугъэ щыIэмэ зихьатырыр, езыхьыжьагъэр ХьашIуцIэ Мухьамэдэу къыхагъэщы. Къош республикэхэм яадыгэ гъэзетхэм илъэс 40-кIэ узэкIэбэжьмэ рахьыжьэгъэгъэ зэдэлэжьэныгъэу Налщык сыкъэзыщагъэ-
ри ащ лъигъэкIотагъ, ары па­кIошъ, зэхъокIыныгъэшIухэр фи­шIы­гъэх.
— Мэзыхьэ Борис рихьыжьэгъэ Iофым иублапIэм къыще­гъэжьагъэу сыхэтыгъ. Ащ те­дзэгъу 27-рэ къыдигъэкIыгъэу, сэ IофшIэныр езгъэжьэгъагъ. Номери 105-м кIахьэу къы­дэзгъэкIыгъ, — къыддэгуащэ Мухьамэд. — Ыпэрэм тхыгъэ гъэшIэгъонхэмкIэ зэхъожьхэу щытыгъэмэ, сэ къыдэкIыгъо пэпчъ зы мафэ, Iоф гъэнэфагъэм тефэу сшIыгъагъэ. Ащ фэдэу номер зэхэтхэр дунаим къытехьагъэх, адыгэм итарихъ, истамбылакIом, шэн-хабзэхэм язехьакIохэм, IэкIыбым щы­псэурэ адыгэхэм къахэкIыгъэ цIыф цIэрыIохэм, адыгэ къуа­джэхэм, адыгабзэм и Мафэ, IофшIэным, заом я ЛIыхъужъхэм, нэмыкIхэм ахэр афэгъэ­хьыгъэщтыгъэх.
2000-рэ илъэсым, къэбэртэе литературэм иклассикэу Шэу­джэнцIыкIу Алый къызыхъугъэр илъэси 100 зыхъурэм тефэу, ащ фэгъэхьыгъэ тедзэгъоу нэ­кIубгъо 32-рэ хъурэр къыдэд­гъэкIыгъ. Адыгэхэм лIы цIэрыIоу къытхэкIыгъэхэм афэгъэхьыгъэу нэкIубгъо 12 — 16-р къы­хэтыутыгъагъ. Ахэр Къалмыкъ Юр, МэщбэшIэ Исхьакъ, Темыр­къан Юр, Нало Ахъмэдхъан, Нало Заур, Къэрдэнгъушъ Зэрамыку, Къэшэж Иннэ, КIокIо Валерэ, КIышъэкъо Алим, Шемякин (Къэрдэн) Михаил, Iу­тIыжъ Мэджыд, Омер Сейфетдин афэ­гъэхьыгъэх.
Непэ ХьашIуцIэ Мухьамэд «Адыгэ псалъэм» щылэжьэжьрэп, ау иIорэ ишIэрэ ахэлъ, яупчIэжьэгъу, нахьыжъ лъапI. Ары пакIошъ, чыжьэу акIэрыкIыгъэп, а зы лэжьэпIэ унэм адычIэс, ау я 9 — 10-рэ къатхэм ачIыпIэ апэрэм Iоф щешIэ. Къэбэртэе Адыгэ Хасэм иунэ шъхьаIэ ащ ихьатыркIэ ренэу зэIухыгъ, гуапэу уригъэблэ­гъэщт. Илъэс 50-м нахьыбэ хъугъэу зыфэлэжьэрэ адыгэ лъэпкъымкIэ IофшIэныр лъе­гъэкIуатэ, ау джы ащ нахь фэ­гъэзагъэу.
— Сэ 1965-рэ илъэсым къы­щегъэжьагъэу хэхэс адыгэхэм афэгъэхьыгъэу сэлажьэ. Апэ дэдэ, джыри апшъэрэ еджапIэм тычIэсэу, Абэзэ Ибрахьим къыт­фатхи, ащ ыуж тызэфэтхэжьэу едгъэжьэгъагъ. Ар Тыркуем щы­щэу, ежь-ежьырэу адыгабзэ зэзыгъэшIагъэхэм ащыщыгъ. Джащ фэдэу къэдгъэущыгъэхэ хъугъэ, ежьхэми зыкъагъэущы­жьыгъ. Ау шIэхэу, тызщыфэя­гъэм тахэхьэшъугъагъэп.
Ар тиамал къызихьыгъэр 1971-рэ илъэсыр ары. Апэу кIо­гъагъэр Борей Рауф, Адыгеим щыщэу тадэжь щылажьэ­щтыгъ, профессор. ЕтIанэ тэ зекIоу тыкIуи, Истанбыл къыщедгъажьи зэкIэ къэткIухьагъ. Адыгеим щыщэу нэбгырищ тигъусагъ: МэщбэшIэ Исхьакъ, ХьэдэгъэлIэ Аскэр, Шъхьаплъэ­къо Хьис. Ащ къыщегъэжьагъэу джы къызнэсыгъэм МэщбэшIэ Исхьакърэ сэрырэ тызэныб­джэгъу. Илъэс 16 тазфагуми, пэрыохъоп. Джы къызнэсыгъэм тхьамафэм тIо-щэ тызэфытео, — еIо Мухьамэд.
Арышъ, ащ къыщежьэ адыгэ истамбылакIом, мамлюкхэм ятарихъ ХьашIуцIэ Мухьамэд ытхыныр, зэригъэшIэныр. Непэ ащ иунэе тхылъеджапIэ тарихъ тхыгъэ ыкIи пкъыгъо мин 20-м нахьыбэ хэлъ.
АМ: Мухьамэд, респуб­ликэ Адыгэ Хасэм къы­фэдгъэзэнышъ, зылэ­жьэрэ илъэс 30-м къыкIоцI сыда анахьэу къыдэхъугъэр?
— Тэ тапэкIэ лэжьагъэхэм Iофэу зэрафагъэр хабзэм пэуцужьыгъэныр ары. Налщык гупчэ мэфэ 11-рэ щыхъагъэр шъошIэ. А лъэхъаным Апшъэрэ Советым сыхэтыгъ. Хабзэр аты­рахын алъэкIыгъэп. Арышъ, анахьэу къыддэхъугъэр къуаджэ пэпчъ Хасэхэр ащылажьэ зэрэхъугъэр ары. Ахэр тэ къы­тэпхыгъэхэу, тызэдэIужьхэу тызэдэлажьэ. Зым зыр ыIоу, адырэм фэшъхьаф ышIэу, тызэбгырыдзыгъэу тыщытэп. Псыр зыгъэутхъонэу фаехэр щыIэх, ау тыкъагъэщынэрэп.
ЯтIонэрэмкIэ, «Сыбзэ, сыпсэ, сидунай» зыфиIорэ зэнэкъокъур ретэгъэкIокIы. Гъэсэны­гъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ Ми­нистерствэр, «Адыгэ псалъэр», КъАД-р, ДАХ-р, IутIыжъ Мэджыд тызэгъусэхэу ар зэхэтэщэ. Адыгабзэм фезыгъаджэхэрэмрэ еджэхэрэмрэ республикэм къы­щыдгъэущынхэм пае. Яегъэ­джа­кIэ идэгъугъэ, ятхакIэ, яорэд къэIуакIэ, якъэшъуакIэ теплъы. КIэлэеджэкIо 100 пчъа-
­гъэ къызэлъытыубытыгъ. Къош республикэхэми ахэр ащызэхащэх, IэкIыб къэралхэм ащыпсэухэрэри къыхэтэгъэлажьэх. А зэнэкъокъум имэхьанэ нахьи нахь цIыкIоп Кэнжэ къуаджэм щыредгъэкIокIыщтыгъэ Iофтхьабзэу «Адыгэ пшъашъ» зыфи­Iорэр. 2013-рэ илъэсым ар етхьыжьэгъагъ. Апэдэдэ а зэ­пеор Мыекъуапэ щыредгъэ­кIокIыгъагъ. Адыгэм итарихъ, лъэпкъ жэрыIо творчествэм, литературэм, бзэм дэгъоу ахэзышIыкIырэ пшъашъэхэр ащ хэлажьэх. «Адыгэ шъаом» изэ­нэкъокъу зэхэтщагъ. Ар зэ ред­гъэкIокIыгъ. Ковидым къыхэкIэу ар зэпыдгъэун фаеу хъугъагъэ. Джы етхьыжьэжьын тимурад. Пшъашъэхэм афэдэхэп шъаохэр. Ащ изыфэгъэхьазырын нахь хьылъ: шыр ары, шъуашэр ары. ЕтIанэ, республикэм щызэхащэрэ мэфэкIхэм зэкIэми тахэлэжьэныр тихьакъышъ, ахэри блэдгъэкIхэрэп.

КъэIогъэн фае, адыгэм и Мафэу Iоныгъом и 20-м хэд­гъэунэфыкIырэр зигукъэкIыр Хьа­шIуцIэ Мухьамэд. ДАХ-м иIэгъэ зэфэсышхоу Къэбэртае щыкIуагъэм ар къащыхилъхьагъэу щытыгъ ыкIи 2014-рэ илъэсым апэрэу хэдгъэунэфыкIыгъ.
— Адыгэ лъэпкъым ышъхьэ зыщигъэлъэпIэжьын, ныбжьыкIэ­хэр гушхохэу зыщызэхэхьанхэ мэфэ гушIуагъо тиIэн фэягъэ. Адыгэ лъэпкъыр нахь зэкъоуцонымкIэ, хэкупсагъэм зегъэу­жьыжьыгъэнымкIэ, ныдэлъфыбзэр агъэщэрыонымкIэ, тишэн-­хабзэхэр къаухъумэнымкIэ ащ мэхьанэшхо иI, ишIуагъэ къэ­кIощт.
Ащ фэдэ гухэлъ зэрэтиIэр КъБР-м и ЛIышъхьэу ащ дэжьым тетыгъэ КIокIо Юрэ зетэIом, зэ­кIэ зэфищэси, Хэсэ тхьэматэ­хэр къыугъоихи къыддэгущыIагъ ыкIи охътабэ тыримыгъашIэу ащ фэгъэхьыгъэ Унашъо къыдигъэкIыгъ, — тыщигъэгъо­загъ ХьашIуцIэ Мухьамэд.
АМ: Мафэм икъыхэхын сыдэущтэу укъекIолIагъа? Сыд пае Iоныгъом и 20-м тежъугъэфагъа?
— Ушъхьагъур бэ. Апэм къы­хэзгъэщы сшIоигъор тинахьыжъхэм лэжьыгъэр зыIуахыжькIэ тхьэлъэIушхо ашIэу, гушхоу зэрэзэхахьэщтыгъэхэр ары. Илъэс лэжьэгъур зыфэдэщтыр амышIэу джэгу ашIыныр яхэ­бзагъэп. Фабэр блэкIыгъэу, чъы­Iэр къэмысыгъэу, гъажъом ызы­ныкъор унэм къырахьылIэ­жьыгъэу, ызыныкъор губгъом илъэу, къызыхахынри зыщыгугъыныри нахьыбэжьэу яхъярхэр рагъэкIокIыщтыгъ… Гъэмафэри блэкIыгъэу, зызыгъэпсэфыгъэ­хэми къагъэзэжьыгъэу, къарыу­кIэрэ мурадыкIэхэмрэ яIэу пстэуми бжыхьэр заублэрэм мафэр тедгъэфагъ.
ХьашIуцIэ Мухьамэд адыгэ лъэпкъым ыпашъхьэкIэ шIагъэу иIэр бэ. Ахэм ягугъу къэпшIын зыхъукIэ, тедзэгъу пчъагъэри икъущтэп. Ау анахь шъхьаIэр — ылэжьыгъэр, ишIэныгъэхэр зэкIэ цIыфхэм ахетIупщыхьэ, адэгуащэ, гъэзетхэм, журналхэм къа­хеу­ты, тхылъхэр къыдегъэкIых, ахэр шIухьафтынэу ахегуащэх, тхэкIо ныбжьыкIэхэр гъогу тырегъэуцох, анахьэу къадэхъурэр къа­хэщынымкIэ IэпыIэгъу афэхъу. Охътэ благъэхэм Хьа­шIуцIэ Му­хьамэд итхылъеджапIэ адыгэм итарихъ имузееу, зэщтегъэу гупчэу «Акрополым» щылажьэрэм къыщызэIуахыщт. Илэжьыгъэхэм, Iофэу ышIагъэм яфэшъошэ уасэ фашIэу зы унэшхо хэхыгъэ фагъэхьазы­рыгъ. ИщыкIагъэмкIэ зэтыра­гъэпсыхьагъ. Джы къэнагъэр тхылъхэр ащ ащэжьынхэр ары. ТигущыIэгъу къызэриIуагъэмкIэ, IофшIэгъэ ыкIи пкъыгъо миниплIым нахьыбэ ащ чIэлъыщт. Фаер чIэхьан, зэригъэлъэгъунхэ ылъэкIыщт.