Къэбэртэе-Бэлъкъар Республи­кэр зекIоным ылъэныкъокIэ ама­лыбэ зиIэ шъолъыр. Икъу­шъхьэлъэ чIыналъэхэм афэ­шъхьафэу ежь Налщык кIоцIи ащ зыщеушъомбгъу. Адыгэм итарихъ, икультурэ нэIуасэ уфэзышIырэ чIыпIабэхэр дэтых. Ахэм ащыщ зэщтегъэу гупчэу «Акрополь» зыцIэр.

ЗекIо программэу «Кавказ Iэнэпэсыныр» зыфиIорэр мыщ щэлажьэ. Ащ фэшъхьафэу адыгэмэ ятарихъ музей щыгъэпсыгъ. А пстэури зы экскурсием щызэпхыгъэхэу, къатищым ащэкIо.
— «Акрополым» къикIырэр чIыпIэ лъаг, пытапI. ЦIыфхэм сыдигъуи пытапIэхэр ашIыщтыгъэх. Шъхьадж ежь ипытапIэ ышIын ылъэкIыщт. Тэтыер джащ фэдэу къатищ мэхъу, — къытфызэхефы бысымэу Къэрдэн Хьэсан.
Къат пэпчъ ежь ипшъэрылъ егъэцакIэ. Тэ тинэIосэныгъэ ящэнэрэ къатым къы­щедгъэжьагъ. Ар ыпэкIэ зигугъу къэсшIыгъэ музееу адыгэм нэIуасэ уфэзы­шIырэр ары. Урысыемрэ Къэбэртэе-Бэлъ­къар Республикэмрэ ятарихъ къыщыгъэлъэгъуагъ. Музеир гъэшIэгъон дэд ыкIи ины. Тарихъ мэхьанэ зиIэ пкъыгъо пшIы пчъагъэ щызэгъэуIугъ. Ахэр унэгъо хъызмэтымкIэ пкъыгъо зэфэшъхьафхэр, ижъырэ картэхэр, пэсэрэ шъэжъыехэр, шъуашэхэр. Ахэм афэшъхьафэу хъарзы­нэщым пкъыгъо 500-м нахьыбэ щыу­хъумагъ.
— Музеим цIэ зыфишIыжьыгъэу щыт. Москва дэт музеишхохэм тадэлажьэ, культурнэу тызэхъожьы. БлэкIыгъэ илъэ­сым тиIофшIэгъитIу Урысыем художест­вэхэмкIэ и Союз икъэгъэлъэгъон хэлэжьагъэх. ШъукъэкIоным ыпэкIэ Шемя­киным икъэгъэлъэгъон зэфэтшIы­жьыгъ. ЗыкъэухъумэнымкIэ Министерствэм бэшIагъэу тыдэлажьэ. Ащ ихьатыркIэ тимузей нэIуасэ фэтшIыгъэр бэдэд. Атомщикхэр, физикхэр, ядерщикхэр къытфакIохэу, хэхыгъэ зекIо лъагъоу мыр щыт, — къытфеIуатэ Хьэсан.
Экскурсиер пщэу Рэдэд икъэбаркIэ къежьэ. Я II-рэ лIэшIэгъум Мстиславрэ арырэ зэкъо зэпэуцужьэу яIагъэр къизыгъэлъэгъукIырэ IофшIагъэмкIэ ар еублэ. А хъугъэ-шIагъэр илъэс мин зыщыхъурэм тефэу, 2022-м, скульпторэу Зеушъэ Арсен саугъэтыр ышIыгъагъ. ГъэшIэгъон дэдэ хъурэр Саусэрыкъо иIэплъэкI бзыхьафэу апчым дэлъыр ары. Ежь Къэрдэн Хьэсан къызэриIуагъэмкIэ, ялIакъо щыщ унагъо горэ а IэплъэкIым непэ иухъумакIу. Къэрдэнхэр анахь лъэпкъышхоу Къэбэртаем исхэм ащыщ. Нэбгырэ мин 20 хъухэу къалъытэ.
Къэнджал заом фэгъэхьыгъэ сурэтэу Испанием непэ щыпсэурэ КIышъ Мухьадин ышIыгъэм музеир иухъумакIу. Ари къэгъэлъэгъоным хэлажьэ. Зэпэуцужьым икъэбар сурэтыр хъурэябзэу къетхыхьэ. Джащ фэдэу адыгэр Урысыем итарихъ зыщыхэгъэщэгъэ лъэхъанхэм зэкIэми экскурсием унаIэ атырыуегъадзэ. Ти­къэралыгъо имызакъоу, IэкIыбми адыгэм пае щаIуагъэр, щашIагъэр щыплъэгъущтых. ПстэумкIи музеир зылажьэрэр илъэс 11 хъугъэ. Къэбарэу ыIуатэрэмрэ пкъыгъоу ыгъэлъагъохэрэмрэ яфэшъошэ тхылъхэр апылъхэу мэлажьэ. Экскур­сиер охътэ гъэнэфагъэм телъытагъ. ЦIыфыр езэщыным игъо имыфэным тегъэпсы­хьагъ.
ЯтIонэрэ къатыр Леонардо да Винчи фэгъэхьыгъ, иIофшIагъэхэр къыщыгъэлъэ­гъуагъэх, ежьым техыгъэ мыжъо сурэтыр чIэт. Непэ зэкIэми ашIэ ащ янэ зэрэадыгэр. Къэрдэн Хьэсан къызэрэтиIуагъэмкIэ, тарихъ тхыгъэхэмкIэ ар къэзыушыхьатыгъэ Карло Вече «Акрополь» ихьэкIагъ. Къат псаур Леонардо да Винчи фэгъэхьыгъэу зелъэгъум, лъэшэу ыгъэшIэгъуагъ ыкIи гушIуагъэ.
— Апэрэ упчIэу ащ иIагъэр: «Леонардо янэ адыгэ лъэпкъым къыхэкIыгъэу зыIорэ апэрэ тхылъыр къыздэкIыгъэр илъэсибл хъугъэмэ, илъэс 11-кIэ узэкIэIэбэжьмэ а къэбарыр шъо тыдэ щышъушIагъа?» «АщкIэ тэ къэбар къэ­кIуапIэхэр тиIэх», — сIуагъэ ыкIи ахэм тыкъагъэпцIэжьыгъэп, — еIо Къэрдэн Хьэсан.

Джащ фэдэу ятIонэрэ къатым мастер-классхэр, егъэджэнхэр, лекциехэр, зэхэсыгъохэр щызэхащэх.
Апэрэ къатыр Урысыемрэ Къэбэр­тэе-Бэлъкар Республикэмрэ яспортивнэ гъэхъагъэхэм афэгъэхьыгъ. Дунаим ыкIи къэралыгъом испортсмен цIэрыIохэм ятарихъ ащ нэIуасэ уафешIы, ясурэтышхохэр дэпкъхэм апылъагъэх. Джащ фэдэ экскурсие гъэшIэгъоным ыуж зекIохэр адыгэ шхыныгъохэм ягъэхьазырын хагъэ­лажьэх, къэшъуакIэ арагъашIэ. Ащ ыуж Iанэм рагъэблагъэхэшъ, адыгэ шхынхэм ахагъэIабэх. Чэтлыбжьэр, пIа­стэр, жэмыкор ыкIи нэмыкIыбэр афызэблахых.
Къэрдэн Хьэсан тызэрэщигъэгъозагъэмкIэ, фэдэ экскурсиер хьакIэхэм лъэшэу ашIогъэшIэгъон. Урысыем ишъолъыр зэфэшъхьафхэм ахэр къарэкIых. еджэкIо шъэ пчъагъэхэр къафэкIох. Ежьхэми яIофшIэн зэпагъэурэп, пкъыгъуакIэхэм язэгъэгъотын дэлажьэх, музейхэм Iоф адашIэ, якъэгъэлъэгъон кIэ горэ ренэу хагъахъо, хъарзынэщым зырагъэушъомбгъу.
Зыдэлажьэхэрэм ащыщ ХьашIуцIэ Мухьамэд итхылъеджапIэ игъэпсын. Ащ унэ шъхьаф фыхахыгъ, ищыкIагъэмкIэ зэтрагъэпсыхьагъ. Къэнагъэр ХьашIуцIэ Мухьамэд зэригъэуIугъэ тхылъхэр зэкIэ къащэжьынхэр, зэрагъэзэфэжьынхэр ары. Ар ыкIэм нагъэсымэ, ащи экскурсием чIыпIэ щиубытыщт.