Шъоущыгъу узыр дунэе гумэкIыгъоу щыт, ар къызэузыхэрэм зэпы­мыоу ахэхъо.
Зэрэдунаеу пштэмэ, ар миллион 371-мэ къяузы, УрысыемкIэ — миллион 12,5-м ехъум, АдыгеимкIэ — 16800-рэ фэдизмэ ыкIи кIэлэцIыкIуи 150-мэ.

Мы мафэр анахьэу зыфэIорышIэрэр шъоущыгъу узым икъэ­бар, инэшанэхэр, ащ къы­хэкIын ылъэкIыщт нэмыкI уз хьылъэхэр, узэреIэзэщтыр цIыф­хэм арагъэшIэныр ары. Ащ фэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэ­хъугъ АР-м псауныгъэр къэу­хъумэгъэнымкIэ и Министерствэ иштат хэмыт врач-­эндокринолог шъхьаIэу Сихъу Адыиф.
Узым инэшан, зэрэзэтефыгъэр
Зипсауныгъэ зыпкъ ит цIыфым илъ хэлъ шъоущыгъур ммоль/л 7,8-м шIокIы хъущтэп, 7,8 — 11-м нэс зыхъукIэ, ащ «преддиабет» раIо, мыщ дэжьым узыфэсакъыжьыныр ебгъэжьэн фае. Ащ шIокIыхэрэм шъоу­щыгъу узыр яI.
— Шъоущыгъу узыр уз гъэтIылъыгъ, пкъынэ-лынэм ищыкIэгъэ инсулиныр нэгъучIэгъ железам икъоу къымыгъэхьазырыныр ары. Анахь нэшэнэ шъхьаIэу узыр зэрагъэунэфырэр лъым хэлъ глюкозэр зыфэдизыр ары. Джащ фэдэу жэкIоцIыр дэгъушъыкIы, псы фалIэ олIэ, кIышъом телъ уIагъэхэр дэеу мэкIыжьых. Къыхэгъэщыгъэн фае а гумэкIыгъохэр цIыфым имыIэхэу, ау шъоущыгъу узыр иIэн зэрилъэкIыщтыр ыкIи ар ныбжьым зэремылъытыгъэр, мы узыр нахь «къызэрэныбжьыкIагъэр», — хигъэунэфыкIыгъ Сихъу Адыиф.
Врач-эндокринологым къызэриIуагъэмкIэ, мы узыр пчъагъэу зэтефыгъ, ау гъэпсыкIищ нахьыбэрэмкIэ къыхагъэщырэр. А I-р анахьэу къызхагъэщыхэрэр илъэс 30 мыхъугъэхэр ары, ар нахь хьылъ, ар зиIэхэр инсу­линым епхыгъэх. Я II-рэ гъэ­псыкIэр («гиперкликемия» раIо) — илъэс 40-м къехъугъэхэр. Ау джырэ лъэхъан мы узыр ныбжьыкIэ дэдэхэм къахагъэщы. Бэмэ къяузырэр я II-рэ гъэпсыкIэ зиIэр ары. А пщэрыщэхэм гу-лъынтфэ зэхэтым ыгъэгу­мэкIхэрэм, физическэу мыулэу­хэ­рэм ыкIи шъоущыгъу узыр къы­зэузырэ Iахьылхэр зиIэхэм къяузы.
— IахьылныгъэкIэ шIокI имы­Iэу лIэужхэм зэIэпахы пIонри тIэкIу тэрэзэп, сымаджэ зимыIагъэхэми ар къяутэкIы. Джащ фэд, цIыф одхэми мыр яIэн ылъэкIыщт. ЕтIани шъоущыгъу узым изы нэшанэхэм ащыщ илъэс зэкIэлъыкIохэм цIыфым къымышIэу, къыхэмыщэу къеузын зэрилъэкIырэр. Арышъ, илъэсым зэ нахь мыхъуми, диспансеризациер е медицинэ уплъэкIунхэр шъушIыхэмэ игъом къыхагъэщыщт, — къыIуагъ тигущыIэгъу.
Я III-рэ гъэпсыкIэм хэхьэ гестационнэ шъоущыгъу узыр. Ар нахьыбэрэмкIэ бзылъфыгъэ лъэрмыхьэхэм яIэ мэхъу ыкIи сабыир къырахьакIынымкIэ, къа­фэхъунымкIэ щынагъо къэуцу. Нэужми я II-рэ гъэпсыкIэ зиIэ шъоущыгъу уз ащ къыфэнэн ылъэкIыщт.
Щынагъоу
къыхэкIырэр, шIэгъэн фаер
Шъоущыгъу узыр цIыфым къызыхагъэщыкIэ, учетым хагъэуцо, ищыкIэгъэ игъэкIотыгъэ уплъэкIунхэр фашIых. Нэужым ар эндокринологым е участковэ терапевтым дэжь кIозэ, игъом ищыкIэгъэ Iэзэгъур зэрихьы­лIэнэу щыт, шхэнымкIэ шап­хъэхэм атекIынэу щытэп, бэрэ зекIон фае.
— Лъэшэу сымаджэхэр згъэ­щынэнхэу сыфаеп, ау мы узыр зиIэр зыпымылъыжьхэмэ, щынагъоу къыхэкIын ылъэкIыщтыр макIэп: гу-лъынтфэ, жъэжъые зэхэтхэр, шIур, нэхэр егъэфыкъох. Игъорыгъозэ сэкъатны­гъэм сымаджэр къыфэкIо. ЗэкIэ ыгъэцакIэмэ, цIыф псаум фэдэу гъэшIэ кIыхьэ къыгъэшIэн ылъэ­кIыщт. Шъыпкъэ, ащ кIуачIэрэ щэIагъэрэ ищыкIагъ, ау пфэ­мыгъэцэкIэнэу щытэп. Анахь шъхьаIэр — шъоущыгъур зыфэдизым ренэу гъунэ лъыпфын фае, ащкIэ Iэрыфэгъу пкъы­гъохэр щыIэхэ хъугъэ. Игъом ищыкIэгъэ Iэзэгъу уцхэр зэпхьылIэнхэу, пшхы хъущт гъомылапхъэхэр къыхэпхынхэу, бэрэ къэпкIухьанэу щыт, — хигъэунэфыкIыгъ эндокринолог шъхьаIэм.
Программэхэм яшIуагъэкIэ
АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат иунашъокIэ Адыгэ Рес­публикэм икъэралыгъо программэу «Псауныгъэр къэухъумэ­гъэным ихэхъоныгъ», «Шъоу­щыгъу узым пэшIуекIогъэныр» зыфиIохэу щыпхыращыхэрэм къапкъырыкIыхэзэ, шъоущыгъу уз зиIэ сымаджэхэм зэкIэми Iэзэгъу уцхэр, джащ фэдэу инсулиныр ыкIи медицинэ пкъы­гъохэр ыпкIэ хэмылъэу аIэкIагъахьэх.
Республикэм ипсэупIэхэм ямедицинэ учреждениехэм афащэфыгъэх лабораторие-
хэм ящыкIэгъэ оборудованиер ыкIи шъоущыгъу узыр къы­хэгъэщыгъэным, сымаджэхэм алъы­плъэгъэным апае хэу­шъхьафыкIыгъэ медицинэ пкъы­гъохэр.
Ащ нэмыкIэу, илъэс 18-м нэмысыгъэ кIэлэцIыкIухэу мыщ фэдэ уз зиIэхэм лъым шъоущыгъоу (глюкозэу) хэлъыр зэпыу имыIэу зэрауплъэкIурэ пкъы­гъохэр афащэфыгъэх.
— Мы узыр зиIэ сымаджэхэм тиреспубликэ лъэшэу анаIэ щытет, афашIэрэри макIэп. ШэпхъакIэхэм адиштэрэ Iэзэгъу уцхэр, лъым хэлъ шъоущыгъур зэрашырэ пкъыгъохэр ыпкIэ хэмылъэу аратых. Программэхэм яшIуагъэкIэ «Диабетым иеджапIэхэри» къызэIуахы­жьынхэу хъугъэ, — къыIуагъ Сихъу Адыиф.
«Диабетым
иеджапIэхэр»
Адыгэ Республикэм ишъо­лъыр мыщ фэдэ еджэпIи 6 къыщызэIуахыгъ. Ныбжь зиIэхэм апае Мыекъуапэ еджэпIи 3 ыкIи кIэ­лэцIыкIухэм апае — 1, адрэхэр район гупчэхэм ащыIэх.
— Сымаджэхэр едгъэджэнхэмкIэ интерактивнэ оборудование зычIэт еджапIэхэр тиIэ зэрэхъугъэм тигъэгушIуагъ. Шъоущыгъу узыр къызыхагъэщыгъакIэм а узым зэрэдэзекIощтыр, зэреуцолIэщтыр ымышIэу бэрэ къыхэкIы. Джащ фэдэу лъыр зэриуплъэкIущтыр, тэрэзэу зэрэшхэщтыр IэзэпIэ къызэрыкIом зыкIокIэ игъэкIотыгъэу врачым къыфиIотэнэу уахътэр икъурэп. Ахэр зэкIэ ыкIи шъоу­щыгъу узым фэгъэхьыгъэ къэбар нэпцIэу интернетым ралъагъо­хэрэм яшъыпкъапIэ мыщ щызэхахыщт, — къыхигъэщыгъ эн­докринолог шъхьаIэм.

ТигущыIэгъу къызэриIуа­гъэмкIэ, «Диабетым иеджапIэхэм» Iоф зашIэрэр илъэсныкъо фэдиз хъугъэ. Апэ бэп ахэм къякIуалIэщтыгъэр ыкIи фэ­мыехэ хъатэу, врачым къызэрариIуагъэм фэшI къакIохэмэ, нэужым щызэхахыгъэр, щызэрагъэшIагъэр агу рихьыгъэу гушIохэу чIэкIыжьыхэ хъугъэ. Джы ахэм якъэбар зэлъашIагъэу къэкIох, социальнэ хъытыухэми еджапIэхэм Iоф зэра­шIэрэр къырагъахьэ.
Iофыгъохэр
ЩыIэныгъэм бэ хэхъухьэрэр, псауныгъэм икъэухъумэн анахь лъэныкъо шъхьаIэхэм ащыщ ыкIи гумэкIыгъо горэ къыщымыхъун ылъэкIыщтэп. Ащ фэдэу шъоущыгъу узыр зиIэ сымаджэхэм ящыкIэгъэ Iэзэгъу уцхэм ащыщ зэпыугъо фэхъугъэу, ащ цIыфхэр рымыразэхэу бэмышIэу социальнэ хъытыухэм арытлъэгъуагъ. А Iофыгъом тынаIэ тетымыдзэн тлъэ­кIыгъэп ыкIи ащ къытедгъэгущыIагъ АР-м псауныгъэр къэу­хъумэгъэнымкIэ иминистрэ игуадзэу Максим Коробко.
Шъолъыр министерствэм къы­зэритыгъэмкIэ, шъоущыгъу узыр зиIэу республикэм щыпсэухэрэм цIыфым ищыIэныгъэкIэ мэхьанэ зиIэ Iэзэгъу уцхэр икъоу арагъэгъотых.
— Мазэ фэдизкIэ узэкIэIэ­бэжьмэ, ащ фэдэ гумэкIыгъо къэуцугъагъ, ау ар инсулиным епхыгъэп. Мыр Iэзэгъу уц те­дзэу ащ фэдэ купым хэхьэрэ сымаджэхэу гу-лъынтфэ уз гъэтIылъыгъэ зиIэхэм кардиологым къафыритхыкIыхэрэм ащыщ. Зигъо алъэгъурэ IэзэкIэ амалхэм япхыгъэу мы уцхэр бэмэ къафыратхыкIы зэрэхъугъэм къыхэкIыкIэ къащэфыгъэу щыIэр афикъугъэп, щыкIагъэр икIэрыкIэу къэтщэфыгъ, гумэкIыгъор дэгъэзыжьыгъэ хъугъэ, — къыIуагъ Максим Коробко.
Министрэм игуадзэ къызэ­рэхигъэщыгъэмкIэ, цIыфым ищыIэныгъэкIэ мэхьанэ зиIэ Iэзэгъу уцхэр зэпыугъо афэмыхъоу къэкIощт илъэсым аIэ­кIэгъэхьэгъэнхэм анаIэ тетыщт ыкIи шъоущыгъу узыр зиIэхэм ящыкIэгъэщт уцхэр къыращэфынхэу сомэ миллион 230-рэ къафыхагъэкIыщт. Препаратхэм япроцент 80-р Урысыем къыщашIых ыкIи язытеткIэ IэкIыб къэралыгъохэм къащыдагъэкIы­хэрэм анахь дэйхэп.
— Джащ фэдэу социальнэ хъытыухэм къащекIокIыгъэ къэ­бар нэпцIхэм ащыщ тикъэра­лыгъо къыщашIыгъэ инсулиным кIэлэцIыкIухэм япсауныгъэ зэрар рихыгъэу, изытет дэеу. Ащ фэгъэхьыгъэу зэIухыгъэ къэбар жъугъэм иамалхэм къащыгущыIагъ Адыгеим икIэлэцIыкIу клиническэ сымэджэщ педиат­риемкIэ иотделение ипащэу Юлия Корчагинар. Ащ ипсалъэ къыщиIуагъ ащ фэдэ хъугъэ-шIагъэ зэрэримыхьылIагъэхэр, — къыIуагъ Максим Коробко.
Iэшъынэ Сусан.