ЗимэфэкI хэзыгъэунэфыкIыхэ­рэм ащыщ АР-м хэгъэгу кIоцI Iоф­хэмкIэ и Министерствэ дознаниемкIэ иотделэу Мыекъуапэ щыIэм ипащэу, полицием иподполковникэу Хьажъу Арсен.

Дознавательхэм яIофшIэн зыфэдэр, мы сэнэхьатыр ищыIэныгъэ гъогу рипхы­нэу зэрэхъугъэр, игухэлъхэм афэ­­гъэ­хьыгъэу ащ гущыIэгъу тыфэхъугъ.
Арсен илIакъокIэ Улапэ щыщ. Гурыт еджапIэм ыуж Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетыр 2006-рэ илъэсым къыухыгъ. Дзэ къулыкъум илъэс­рэ къэти къызегъэзэжьым, 2008-рэ илъэ­сым станицэу Джаджэм постовой къулыкъушIэу полицием хэхьагъ, ащ ыуж мэзэ заулэ тешIагъэу участковэ уполно­моченнэу Iоф ышIэнэу агъэкIуагъ. 2010-рэ илъэсым къыще­гъэжьагъэу 2016-м нэс дознавателэу станицэм Iоф щи­шIагъ. 2011-рэ илъэсым Адыгэ къэралыгъо уни­верситетыр къыу­хыжьыгъ. 2019-м Чэчэн Республикэм командировкэ агъакIуи, мэзи 7-рэ къулыкъур къыщихьыгъ. 2016-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 2024-м нэс АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Ми­нистерствэ дознаниемкIэ иотдел истар­шэ дознавателэу щытыгъ. 2024-м нэс Iоныгъом и 13-м АР-м хэгъэгу кIоцI Iоф­хэмкIэ и Министерствэ дознаниемкIэ иотделэу Мыекъуапэ щыIэм ипащэу агъэнэфагъ ыкIи мы IэнатIэр щытхъу хэлъэу егъэцакIэ. ЗэкIэмкIи зипэщэ от­делым нэбгырэ 18-мэ Iоф щашIэ. Лъэныкъоу зы­дэлажьэхэрэм ащыщых хъун­кIэным, тыгъоным, наркотикхэм япхыгъэ бзэджэшIагъэхэм якъычIэгъэщын, гъогу хъу­гъэ-шIагъэхэм язэхэфын.
— Арсен, уныбжьыкIэу лъэгэпIэ инхэм уанэсын плъэкIыгъ. Дознаватель сэнэхьатыр къыхэпхын зэхъум сыда IэубытыпIэ пшIы­гъагъэр, пшъэрылъэу зыфэбгъэуцужьыгъагъэр?
— Милицием, хэбзэухъумэкIо къулыкъухэм афэгъэхьыгъэ фильмэхэм сяплъы­ныр сицIыкIугъом къыщыублагъэу сикIэ­сагъ. Ащыгъум тесыубытагъ мы сэнэхьатым сищыIэныгъэ еспхынэу. БзэджэшIагъэр къычIэгъэщыгъэныр ыкIи ар зезы­хьагъэм уголовнэ пшъэдэкIыжь егъэхьыгъэныр анахь пшъэрылъ шъхьаIэу сиIэхэм ащыщ. Мыщ фэдэ еплъыкIэхэр ыкIи пшъэрылъхэр ренэу зыдэсIыгъыгъэх, непи а лъагъом сытетэу сырэкIо.
— Дознавателым иIофшIэн сыда хахьэрэр, сыд фэдэ пшъэрылъа зыфигъэуцужьыхэрэр?
— ДознаниемкIэ отделым IофшIэны­шхо егъэцакIэ. Дознавательхэр бзэджэшIагъэхэм ялъэныкъуи 100-м ехъумэ язэ­хэфын фэгъэзагъэх. Ахэр тыгъоным, хъункIэным, Iашэр ыкIи наркотикхэр хэбзэнчъэу къегъэкIокIыгъэнхэм, жъалы­мыгъэ зыхэлъ зекIуакIэхэм, документ нэпцIхэр шIыгъэнхэм ыкIи нэмыкIхэм япхыгъэх. Ахэм ащыщыбэхэм обществэм мэхьанэшхо реты. Мы илъэсым имэзи 10-у пыкIыгъэм тиотдел къыIэкIэхьэгъэ Iоф 464-м щыщэу уголовнэ Iофи 176-рэ зэхэтфыгъ ыкIи хьыкумым хэплъэнэу федгъэхьыгъ. ГурытымкIэ мазэ къэс Iоф 18 — 20 зэхэтэфы. Ешъуагъэу автомобилыр зэрафэзэ ятIонэрэу къаубытыгъэ­хэм япхыгъэ уголовнэ Iофхэм язэхэфын илъэсыбэ хъугъэу дознаниемкIэ къулыкъушIэхэр дэлажьэх. Аужырэ илъэсхэм ащ фэдэ бзэджэшIагъэхэм япчъагъэ къыщыкIагъ. Къэралыгъо автоинспек­циер, участковэхэр ыкIи отделыр зэгъусэхэу зэрахьэрэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэм яшIуагъэ къэкIо.
— О уишIошIкIэ, дознаватель ­сэнэхьатыр сыда анахьэу адрэхэм зэратекIырэр?
— КъулыкъушIэ пэпчъ иIофшIэн къины. ЦIыфым илажьэ шъыпкъагъэ хэлъэу бгъэунэфыныр, зэрар зэрахыгъэм илъэIу фэбгъэцэкIэныр, бзэджашIэм пшъэдэ­кIыжь ебгъэхьыныр Iоф псынкIэп, ащ мэхьанэшхо иI. ЦIыфым ищыIэныгъэ епхыгъэ пшъэдэкIыжь зыпылъ унашъо пшIыным икъоу уфэхьазырын фае. Iоф­шIэныр зэрифэшъуашэу бгъэцэкIэным фэшI юриспруденцием ылъэныкъокIэ шIэныгъэ куухэр пIэкIэлъынхэ фае. Ащ нэмыкIэу тэрэзэу ыкIи ухэмыукъоу шэп­хъэ-хэбзэ актхэм уадэлэжьэн фае. Ащ хэхьэх Урысые Федерацием административнэ хэукъоныгъэхэмкIэ и Кодекс, граж­данскэ кодексыр, нэмыкIхэри. Мыщ дэжьым психолог дэгъоуи ущытын фае.
— IофшIэным хэшIыкI дэгъу фыриIэным пае дознавателым сыд фэдэ шэн-зекIуакIэхэр хэлъын фая?
— Мы сэнэхьатым угу фэщагъэу, теу­бытэгъэ пытэ фыуиIэу урылажьэ хъумэ, зыпари къин пылъэп. АпэрапшIэ шъыпкъагъэ ыкIи цIыфыгъэ пхэлъын фае. Дознавательхэм ясэнэхьаткIэ IэпэIэсэныгъэшхо, щэIагъэ ахэлъын ыкIи психологиер ашIэн фае. ТиIофшIэн къинэу щыт, арышъ, кIуачIэу пхэлъым имыза­къоу психологическэу уузынчъэн ыкIи уфэхьазырын фае. Юридическэ шIэныгъэ куу уиIэн, уипшъэрылъхэр икъоу бгъэцэкIэнхэмкIэ культурэ пхэлъын фае. Пхъэшагъэр, лIыблэнагъэр, цIыфыгъэр, шъыпкъа­гъэр — джахэр ары сэ сиIэубытыпIэхэр.
— ШIуагъэ къытэу бзэджэшIа­гъэхэр къычIэгъэщыгъэнхэм фэшI сыд фэдэ екIолIакIэха жъугъэфе­дэхэрэр?
— Сыд фэдэрэ IофшIэн згъэцэкIагъэ­ми, бзэджэшIагъэм икъычIэгъэщын мэхьанэшхо есэты. Ар зэхэмыфыгъэу къэ­­нэныр зэрэдэир къызгурэIо. Уго­ловнэ Iофхэм ренэу защысэгъэгъуазэ, къулы­къушIэхэм пшъэрылъхэр афэсэгъэуцух, ахэр зэрагъэцакIэрэр сэуплъэкIужьы. БзэджэшIагъэхэр къычIэгъэщыгъэнхэм тишъыпкъэу ыуж тит. Участковэ уполно­моченнэхэр, уголовнэ-лъыхъуным отделыр тигъусэхэу оперативнэ Iофтхьабзэхэр зэхэтэщэх, хьыкум экспертизэхэр тэшIых.
— УищыIэныгъэкIэ уисэнэхьат ишIуагъэ къыокIыгъэу къэпIон плъэкIыщта?
— Сэнэхьатэу къыхэсхыгъэм сырыкIэгъожьэу зыкIи къыхэкIыгъэп, сырыраз. Хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ Министерствэм иструктурэ тыхэтэу Iоф тэшIэ. ЦIыфхэм тадэлажьэ, тишIуагъэ зэрядгъэкIыщтым ыуж тит.
— Дознавателым иIофшэнкIэ сыда анахь шъхьаIэр: шIэныгъэу иIэр ара хьауми ежь ицIыф гъэ­псыкIа?
— Зэгопчын умылъэкIынэу тIури шъхьа­Iэх, шIэныгъэ уимыIэу цIыф гъэ­псыкIи пхэлъыщтэп. Дознаватель ныбжьыкIэм ишIэныгъэхэм ахигъэхъонымкIэ гъэсакIом мэхьанэшхо иI ыкIи ащ ти-­
Iоф­шIэн чIыпIэшхо щеубыты. Арэущтэу щытми, къэIогъэн фае ежь цIыфым ишэн-­гъэпсыкIи бэ зэрелъытыгъэр. ШIэныгъэр зэбгъэгъотын плъэкIыщт, ау шэн теубытагъэ уимыIэмэ, IофшIэныр къин къыпфэхъущт. Арышъ, апэрапшIэ цIыфыр психологическэу IофшIэным фэхьазырын фае. Дознаватель IэнатIэм уIуагъэхьаным пае гъэсакIоу уиIэм мэхьанэшхо иI, ар илъэсыбэрэ Iоф зышIэгъэ ыкIи IэпэIэ­сэныгъэшхо зыIэкIэлъын фае.
— УиIахьыл гупсэхэм уиIофшIэн сыд фэдэ еплъыкIа фыряIэр? ­Уизыгъэпсэфыгъо уахътэ сыдэущтэу бгъакIора?
— IофшIэныр къины хъумэ ар щыIэныгъэмкIэ зэхэошIэ. Сэ зызгъэпсэфынэу охътабэ сиIэп. Ау сиунагъо уахътэр зэ­рэ­дэзгъэкIощтым сыпылъ. Ащ нэмыкIэу синыбджэгъухэр сигъусэу шакIо сэкIо. Сишъхьэгъусэрэ сэррэ сабыищ зэдэтэпIу. Марат илъэс 13, Самирэ илъэс 11, Алый илъэси 2 аныбжь. Шапхъэм къыдилъытэрэ сыхьат пчъагъэмкIэ следовательхэм Iоф ашIэнэу хъурэп. КъыхэкIых IофшIапIэм тыкъычIанэу ыкIи зыгъэпсэфыгъо мафэ­хэ­ми къулыкъур тхьын фаеу. Ащ сесэжьыгъ.
— ШъуимэфэкIэу къэблагъэрэмкIэ уиIофшIэгъухэм ыкIи езыгъэ­жьэгъэкIэ къулыкъушIэхэм сыдэущтэу уафэлъаIо пшIоигъуа?
— Мы сэнэхьатыр къыхэзыхыгъэ ныб­жьыкIэхэм сазэрафэлъаIорэр лъэ­бэкъоу ашIыгъэм рыкIэмыгъожьынхэу, Iэдэб ахэлъэу япшъэрылъхэр щытхъу хэлъэу агъэцэкIэнхэу ары. Ахэр къазыдэхъухэкIэ, яIофшIэн псынкIэ къафэхъущт. МэфэкIымкIэ хэбзэухъумэкIо къулыкъу­шIэхэм зэ­кIэ­ми сафэгушIо. Джащ фэдэу тиветеран лъапIэхэр зыщыдгъэгъупшэ­хэрэп. Тина­хьыжъхэм такIырыплъызэ, тищысэтехыпIэ­хэу Iоф тэшIэ, пшъэрылъэу къытфагъэуцу­хэрэр тэгъэцакIэ. Псауныгъэ яIэу, зэо-банэ амылъэгъоу щыIэнхэу сафэлъаIо.
КIАРЭ Фатим.