КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим и Къутамэ «Искусствэм ичэщ» зыфиIорэ Iофтхьабзэр щыкIуагъ.

«Искусствэм цIыфхэр зэрепхых» зыфиIорэ псалъэм зэхахьэр къыфэ­джагъ. «Хьакустэлыр: Iэхъуамбэм идунай» зыфиIорэ Iофтхьабзэр тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу Теуцожь Нуриет зэхи­щагъ. Зэрыдэхэрэ машинэ цIыкIухэр IэпэIасэу Сетэ Сафыет къыгъэлъэгъуагъ. Дышъэ идагъэм ихэдыкIын фэгъэхьыгъэ сыхьатхэр IэпэIасэу Гумэ Ларисэ ригъэкIо­кIыгъ. Ащ нэмыкIэу музеим исурэт къэгъэлъэгъонхэм, дэжъые быра­къым ишIын фэгъэхьыгъэ егъэджэн сы­хьатхэм къекIолIагъэхэр ахэлэжьа­гъэх. Программэм къыдыхэлъытагъэу «Чайная философия Японии» зыфиIорэр зэха­щагъ. МыщкIэ Японием икультурэ хьа­лэмэт фэгъэхьыгъэу музеим иIофышIэу Елена Ильиновам ныбжьыкIэхэм къафиIотагъ.
«Кавказская дольменная культура» зы­фиIорэ егъэджэн сыхьатыр гъэшIэгъо­нэу рекIокIыгъ. Испунэр джэрз уахътэм къыхэкIыгъэу зэрыщытыр, мыжъобгъу­шхохэм ахэшIыкIыгъэу зэрэгъэпсыгъэр къекIолIагъэхэм къафаIотагъ. Культу­рэмрэ искусствэмрэ афэгъэхьыгъэ пчы­хьэзэхахьэр Адыгеим ицIыф цIэрыIохэм яунагъохэр ягъусэхэу рагъэкIокIыгъ. Арт-купэу «Лъагъом ымакъэхэр» зыфи­Iорэм иорэдхэмкIэ Iофтхьабзэр зэфашIыжьыгъ.
Творческэ зэIукIэр
Унагъом и Илъэс фэгъэхьыгъэ пчыхьэзэхахьэм хэлэжьагъэх Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ театрэ иактер цIэрыIохэу ыкIи зэныбджэгъухэу Зыхьэ Заурбый, Кукэнэ Мурат ыкIи Ацумыжъ Анзаур. Унагъом изэфыщытыкIэхэр культурэмрэ искусствэмрэ зэращыпытэрэр зэхахьэм Iофыгъо шъхьаIэу щызэхафыгъ. Пчыхьэзэхахьэр зэрищагъ музеим иIофышIэу ХъокIо Ларисэ. УпчIэ гъэшIэгъоныбэ ащ хьакIэхэм афигъэ­загъ.
Тишъолъыр щызэлъашIэхэу Зыхьэхэу Заурбыйрэ Мэлайчэтрэ яунагъо, ящыIэныгъэ ыкIи ятворческэ гъогу афэгъэхьыгъэу ащ къыIотагъ.
Зэшъхьэгъусэхэр зэгурыIоныгъэ азыфагу илъэу зызэдэпсэухэрэр илъэс 50 хъугъэ, къызызэрэщагъэхэр Ленинград итеатральнэ институт щеджэхэ зэхъур ары. Ахэм сабыищ зэдагъотыгъ ыкIи алъэ тырагъэуцуагъэх: Зара, Маряна ыкIи Зуралбый. Мыхэм яунагъохэм сабыих арыс, ахэми анаIэ лъэшэу атет, адыгэ хабзэхэм атетэу апIух.
Адыгеим итеатральнэ искусствэ хэ­хъоныгъэ ышIыным Зыхьэхэм яIахь ин хэлъ, джырэ уахътэми ащ фэлажьэх. Театрэми, киноми яплъыхэрэм агу къи­нэгъэ роль пшIы пчъагъэхэр зэшъхьэгъусэхэм къашIыгъэх. Ахэм гъэхъагъэу яIэхэм къакIэлъыкIуагъэх щытхъуцIэхэр ыкIи тын зэфэшъхьафхэр. Зыхьэ Заурбый Урысыемрэ Адыгеимрэ янароднэ артист, Абхъазым, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Пшызэ язаслуженнэ артист. Мэлайчэт Урысыем изаслуженнэ, Адыгеим инароднэ артистк.
Зыхьэхэм яунагъо сэнэхьат лIэуж унагъоу уеджэн плъэкIыщт. ЯкIалэхэмрэ якъорэлъф-пхъорэлъфхэмрэ зэрифэшъуа­щэу ясэнэхьатхэм закъыщагъэлъагъо, якIалэу Зуралбый ны-тыхэм ялъагъо рыкIуагъ — театрэм Iоф щешIэ, актер сэнэхьатым ишъэфхэр кIэлэцIыкIухэм алъегъэIэсы.
— IэнатIэм емылъытыгъэу уцIыфэу укъэнэжьын фае. УищыIэныгъэ сыд къыхэхъухьагъэми, унэгъо тэрэз, зыздэбгъэзэжьын уиIэмэ, зэкIэ пщэIэщт. Унагъор щыIэныгъэм ылъапс, — хагъэунэфыкIы Зыхьэ зэшъхьэгъусэхэм.
Ацумыжъ Нурбыйрэ ишъхьэгъусэу сурэтышI-модельер IэпэIасэу Даур Людмилэрэ зэхахьэм хэлэжьагъэх. Нурбый АР-м инароднэ артист. Ленинград итеатральнэ институт къыухыгъ, Лъэпкъ театрэм актерэу щэлажьэ. Хъулъфыгъэ рольхэр дэгъоу къэзышIырэ актерыр зэнэкъокъубэмэ ащыхагъэунэфыкIыгъ. Лъэпкъ театрэм фэшъыпкъэу фэлажьэ. Ащ нэмыкIэу кинофильмэхэу «Сумерки надежд», «Фотограф», «Фай», «Навеки с Россией» зыфиIохэрэм ахэлэжьагъ. 2002 – 2008-рэ илъэсхэм Ацумыжъ Нурбый Мыекъопэ къэлэ администрацием культурэмкIэ игъэIорышIапIэ ипэщагъ.
Сценэм щылэжьэныр зы илъэси зэпигъэугъэп. ЗэлъашIэрэ спектаклхэу «Мэфибл уай», «Псэлъыхъохэр», «Шъу­забэхэр» «Гум зэрихьэрэ шъэф», «Къо­кIас», «Хьэбалэ инысхъап» ыкIи нэ­мыкIхэм хэушъхьафыкIыгъэ рольхэр къащишIыгъ.
Лъэпкъ театрэу И. Цэим ыцIэ зыхьырэм исурэтышI-модельерэу, АР-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу Даур Людмилэ итворческэ гъогу зэкIэми ашIогъэшIэгъоныгъ. Лъэпкъ нэшанэр къызэбэкIырэ Людмилэ ишъуашэхэр зэригъэпсыхэрэр, ахэм шIэныгъи, къулайи бэу зэрахилъхьэрэр хьакIэхэм къафиIотагъ. Япшъашъэу Лианэ янэ-ятэхэм ятворческэ гъогу къыхимыхыгъэ­ми, АР-м культурэмкIэ и Министерствэ юристэу щэлажьэ.
Зэшъхьэгъусэхэу Кукэнэ Муратрэ Хъунэго Саидэрэ дунаим щызэлъашIэх. ЗэгурыIоныгъэр унагъом лъапсэ фэхъу­гъэу алъытэ.
Кукэнэ Мурат къуаджэу Тэхъутэмыкъуае къыщыхъугъ. Къэралыгъо институтэу Ленинград дэтыр 1976-рэ илъэсым къыухыгъ. Ащ къыщегъэжьагъэу Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ театрэу Цэй Ибрахьимэ ыцIэ зыхьырэм Iоф щешIэ.
Урысыем, Адыгэ Республикэм янароднэ, Абхъазым, Пшызэ язаслуженнэ артист, АР-м итын анахь лъапIэу медалэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэр, адыгэ ашугэу Теуцожь Цыгъо имедаль къыфагъэшъошагъэх. Хъунэго Саидэ Адыгэ Республикэм искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшху.
Кукэнэ Мурат ишъхьэгъусэ зэIукIэм къэкIошъугъэп, ау икIалэрэ ипхъорэлъф­хэмрэ къыздищагъэх.
Муратрэ Саидэрэ кIэлищ зэдапIугъ. Алый, Бэлла, Анзаур сэнэхьатхэр зэрагъэгъотыгъэх, унагъохэр, сабыйхэр яIэх, алъэ пытэу теуцуагъэх.
Мурат къызэриIотагъэмкIэ, кIэлэцIыкIухэм ягъэсэн Саидэ нахь фэгъэзэ­гъагъ. Артист сэнэхьатыр къыхэзыхыгъэ хъулъ­фыгъэм ащ охътабэ пэIуегъахьэ. Бзылъфыгъэр унэгъо хъызмэтым, лъфыгъэхэм нахь афэгъэзагъ. Зэшъхьэгъусэхэм ащ гупшысэ хэхыгъэ фыряI. Зэпэуцухэрэп, зэгурыIоныгъэм илъагъо рэкIох.
Муратрэ Саидэрэ Къэралыгъо телерадиокомпаниеу «Адыгеим» телевизионнэ миниатюрэхэм ятеатрэ щызэхащагъ. Саидэ ытхыгъэ сценариехэм атехыгъэ фильмэхэр агъэуцугъэх. Зэшъхьэгъусэхэм яфильмэу «Ощ пай» зыфиIорэр Шъачэ щыкIогъэ фестивалым къыщагъэлъэ­гъуагъ, осэшIхэр къыщытхъугъэх.
Театрэм щыIэныгъэм чIыпIэу щыриIэм Хъунэго Саидэ дэгъоу щыгъуаз. ШIэныгъэр зыщагъэлъэпIэрэ унагъом щапIугъ. Москва дэт литературнэ институтэу М. Горькэм ыцIэ зыхьырэр къыухыгъ, Урысыем итхакIохэм я Союз хэт. «Осэпсыц», «ГъашIэм илъахъэхэр», «ЛIэшIэгъуитIум ялъэмыдж», «СигущыIэ — дэнэ фыжь» зыфиIорэ тхылъхэр, нэмыкIхэри къыдигъэкIыгъэх.
«Зиусхьаныр орэпсау» зыфиIорэ пьесэр режиссерэу Хьакъуй Аслъан Лъэпкъ театрэм щигъэуцугъ. Монологхэу «Париж сызэрэкIуагъэр», «Ощ пай, синыбджэгъу», «Италянкэ нысэр», фэшъхьафхэри ытхыгъэх.
ГъэшIэгъоныр С. Хъунагом имонолог­хэм ащыщхэр Кукэнэ Мурат къызэришIыхэрэр ары.
— Адыгагъэм, шэн-хабзэхэм цIыфыр апIу, щыIэныгъэм фагъа­сэ, — хигъэунэфыкIыгъ Кукэнэ Мурат.
ИIофшIэгъухэм М. Куканэм анахьэу къахигъэщырэр зэлъашIэрэ артистэу Зыхьэ Заурбый. Зэгъусэхэу «Псэлъыхъо­хэр» къызэрашIырэм нэмыкI уемыплъы­гъэми, артистхэр искусствэм илъэгапIэхэм зэранэсыгъэхэм гу лъыотэ.
Зэныбджэгъуищэу Заурбый, Нурбый, Мурат аIэ зэкIэдзагъэу щыIэныгъэ гъогум зэрэрыкIохэрэм, унагъохэм ныб­джэгъуныгъэ зэряIэм уеплъыми, гушхуа­гъэ къыпхелъхьэ.
Лъэпшъыкъо Фатим.
Сурэтыр авторым ий.