Мы Iофыр тихэгъэгушхокIэ анахь мэхьанэшхо зиIэу зэрэщытыр нафэ. Джары гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. М. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм темэ инэу «Освоение и популяризация историко-культурного наследия народов Юга России: векторы взаимодействия» зыфиIорэмкIэ Iэнэ хъурае зэхищэныр къызхэкIыгъэр. Ар ыгъэхьазырыгъ славян-адыгэ культурэ зэпхыныгъэхэмкIэ институтым иотдел.

Iофтхьабзэм хэлэжьагъэх институтым ишIэныгъэлэжьхэр, Краснодар краимкIэ общественнэ организациеу «Адыгэ Хасэм» итхьаматэу, тарихъ шIэны­гъэ­хэмкIэ кандидатэу МэщылI Руслъан, ТIопсэ тарихъ-краеведческэ музееу Н. Г. Полетаевым ыцIэ зыхьырэм ипащэу Ирина Банько, къалэу Шъачэ и ПсышIопэ районкIэ къуаджэу Шъхьафит и Этнокультурнэ гупчэу «Аше» игъэ­псакIохэу, ТIэшъу зэшыпхъухэу Сафыетрэ Щамсэтрэ, къалэу ТIуапсэ зыкъэ­ухъумэгъэнымкIэ итарихъ-краеведческэ музей инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу Олеся Захаровар, АР-м и Лъэпкъ музей ипащэ игуадзэу Шэуджэн Налмэс, АР-м и Лъэпкъ тхылъеджапIэ иотдел иIофышIэ шъхьаIэу Александр Данильченкэр, научнэ-методическэ отделым ипащэу Светлана Волощук.
Iэнэ хъураер къызэIуихыгъ ыкIи Iоф­тхьабзэм мэхьанэ ратэу хьакIэу къэкIуа­гъэхэм шIуфэс къарихыгъ, ямурад ещэжьагъэ дахэу зэшIуахынэу къафэлъэIуагъ институтым ипащэу, философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу ЛIыIужъу Адам.
— Темэ ин гъэшIэгъоным гуетыныгъэ хэлъэу дэлэжьэгъэныр апэрэ, — къыIуагъ ащ. — Тызэхэхьан, тызэдэлэжьэн, зы гупшысэ купкI тыкъекIолIэныр ищыкIагъ. ШIэныгъэхэмкIэ тызэупчIыжьын, тызэдэгощэн фае.
Апэрэ къиIотыкIыныр тарихъ темэ куоу «Доктрина terra nullius и проблема культурного наследия Северо-Западного Кавказа» зыфи­IорэмкIэ къышIыгъ АРИГИ-м этнологиемрэ лъэпкъ искусствэмрэкIэ иотдел ишIэныгъэ IофышIэ шъхьаIэу, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу Хъоткъо Самир. ЛIэшIэгъу чыжьэхэмкIэ къикIэу, гурыт ыкIи я XVI – XIX-рэ лIэшIэгъу­хэм адыгэ лъэпкъым тарихъым чIыпIэу щи­Iыгъыгъэм, уасэу иIагъэм кIэкIэу къащыуцугъ. НахьыбэрэмкIэ, нэмыкI лъэпкъ цIыкIу­хэм афэдэу, ыцIи ишIу­шIи къырамыIоу къызэрэхэкIыгъэр Урысыем пачъыхьагъум илъэ­хъан ащ фэдэу зэрэщытыгъэм рип­хыгъ. Ауми, сыдигъуи адыгэм илIыгъи, ихабзи, ицIыфыгъи ыухъумэу къызэрэрыкIуагъэр къыхигъэщыгъ.

Iэнэ хъураер лъигъэкIотагъ институтым славян-адыгэ культурнэ зэпхыныгъэхэмкIэ иотдел инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу ЕмыкI Нурджан. Ащ адыгэ тарихъ топо­нимиер Хы ШIуцIэ IушъомкIэ зэрилэжьырэр ыкIи научнэ шIуагъэу IофшIагъэм къытырэр щысэхэмкIэ къыриIотыкIыгъ, адыгабзэм изэтегъэуцожьынкIэ ижъырэ чIыпIацIэхэм ямэхьанэ кIигъэтхъыгъ, мы темэмкIэ Темыр КъохьапIэм ичIыпIацIэхэмкIэ апэрэ тхылъышхоу Абдзахэм фэгъэхьыгъэу къыдигъэкIы­гъэр IэубытыпIэ ышIыгъ, игуапэу мы Iофыр зэрэлъигъэкIуа­тэрэр, топонимикэр наукэ пстэумэ зэрялъапсэр къыхигъэщыгъ.
Iэнэ хъураем хэлэжьагъ ыкIи гъэшIэгъонэу къэгущы­Iагъ тарихълэжьэу, Краснодар краимкIэ Адыгэ Хасэм икультурэ-гъэсэпIэ гупчэ ипащэу МэщылI Руслъан. Мы общественнэ организацием Краснодар краимкIэ, анахьэу Краснодар ыкIи Ермэлхьаблэ, ахэм къакIэрыс цIыф псэупIэхэм алъы­Iэсэу пIуныгъэ, гъэсэныгъэ ыкIи шIэныгъэ Iофышхо щылэ мазэм и 5-м, 2005-рэ илъэсым щегъэжьагъэу зэрилэжьырэр къыIуагъ. Мазэм Iофтхьэбзэ 15 — 20-р зэрэзэхащэрэр, ахэм нэбгырэ 700 фэдиз зэрахэлажьэрэр кIигъэтхъыгъ. Лъэ­ныкъорыгъазэу щымытэу, дзэ-патрио­тическэ пIуныгъэмкIэ, шIушIэнымкIэ, лъэпкъ этнографиемкIэ, анахьэу лъэпкъ фольклорымкIэ, адыгэ орэдыжъхэм якъэгъотыжьын-зэгъэзэфэнкIэ, орэдыжъхэр ямэхьанэкIэ зэхэгъэушъхьафыкIыгъэнхэмкIэ, шэн-хабзэхэмкIэ, тарихъымкIэ ныбжьыкIэхэм зэIукIэгъухэр ада­шIыхэу, а зэкIэми хэшIыкI афыряIэу зэрапIухэрэр къыIуагъ. Джащ фэдэу ныбжьыкIэ купхэр — волонтерхэр зэрапIухэрэр, зэрагъасэхэрэр, хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэт дзэкIолIхэм IэпыIэгъу зэрафэхъухэрэр, Адыгеим ыкIи Пшызэ шъолъырым ащыпсэурэ быслъы­мэнхэм ядин ДэлэжьапIэ гъусэныгъэ дыряIэу ямурад инхэр зэрэзэшIуа­хыхэрэр, мы илъэсым ибэдзэогъу-шы­шъхьэIу мазэхэм Адыгэ Хасэм иныбжьыкIэхэр Тыркуем этнографическэ экспедицием хэтхэу зэрэщыIагъэхэр, ягупшысэ дахэу зэрэлажьэхэрэр, шIэныгъэм зыгу фаблэхэрэм ягъогу зэраха­гъахъорэр къыIотагъ. Мы IофшIэгъэ пстэури лъэпкъ кIэныр ухъумэгъэным зэрэфэлажьэрэр Р. МэщылIым кIигъэтхъыгъ.

Iофтхьабзэм хэлэжьэгъэ хьакIэхэм ащыщхэм КъохьэпIэ Кавказым иархитектурэкIэ, музей лъэпкъ зэфэшъхьаф­хэмкIэ, ТIопсэ тарихъ-краеведческэ музеимкIэ, ПсышIопэ районымкIэ Этнокультурнэ гупчэр зэрэлажьэрэр зэшыпхъухэу ТIэшъухэу Сафыетрэ Щамсэтрэ кIэкIэу къыраIотыкIыгъ.
Музей зэфэшъхьафхэм ыкIи респуб­ликэ Лъэпкъ тхылъеджапIэм Iэнэ хъураем итемэ шъхьаIэ епхыгъэ IофшIэныр зэрэзэшIуахэу, зэрэзэдэIорышIэхэрэр ахэм яIыкIохэм къашIыгъэ гущыIэхэм къахэщыгъ. АР-м и Лъэпкъ музей икъэ­гъэлъэгъон проектхэр тарихъ-культурнэ кIэныр ябгъэшIэнымкIэ амалышIоу зэрэщытыр кIигъэтхъыгъ Лъэпкъ музеим ипащэ игуадзэу Шэуджэн Налмэс. Лъэ­шэу узIэпащэу гъэпсыгъагъэх «Лъэпкъ орэдыр лъэпкъым итарихъ зыщыплъэгъоу къэзыIуатэрэр» зыфиIорэр; адыгэ (черкес) фольклорым имузыкэ-этнографическэ экспедициехэу я XX-рэ лIэшIэ­гъум ия 20 — 30-рэ илъэсхэм зэхащэгъагъэхэр зыфэдагъэхэри Iофтхьабзэм къыщыраIотыкIыгъ.
Мы зэкIэ шъолъырым ыкIи лъэпкъым икультурнэ кIэн ухъумэгъэнымкIэ Iофышхоу музейхэм, тхылъеджапIэхэм ыкIи гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ашIэрэм, щэч хэмылъэу, яшIуагъэ къызэрэкIощтыр, нахьыжъхэм акIырыплъыхэзэ ныбжьыкIэхэр гъэсэныгъэм, шIэныгъэм, гукъэб­загъэм, цIыфыгъэм зэрафэкIощтхэм цыхьэ пытэ фыуагъэшIы.
Мамырыкъо Нуриет.
Сурэтхэр: Iэшъынэ Аслъан.