Ахинтам псэупIэ къызэрыкIоу пIон плъэкIыщтэп. Юридическэ лъэныкъомкIэ укъикIымэ, ар по­-
селкэп, къуаджэу ШэхэкIэй иурамэу, ау анахь ахэдзыгъэу пIомэ нахь тэрэз.

Ау ащ демыгъэштэным ­ушъхьагъу фэхъунхэри щыIэх. Зэпстэумэ къызэрахэщырэр ШэхэкIэй псэупIэ коим ихэу­шъхьафыкIыгъэ субъектэу зызы­лъытэжьырэ цIыфэу дэсхэр ары.
Ахэр ежьхэм яхэбзэ гъэнэфагъэхэр яIэхэу мэпсэух. Ахинтам лъэпкъ зэфэшъхьафыбэу дэсхэр — урысхэр, адыгэхэр, ермэлхэр, украинцэхэр, белорусхэр, къэндзалхэр — зэ­гурыIохэу зэдэпсэух, зэкIэри зэ­дыряй, гупсэ зэфэхъугъэх. Джэгухэр зэдашIых, дунаим ехыжьыгъэр зэдагъэтIылъыжьы. Сабый къэхъугъэмэ, мэгушIох, лъэпкъэу къызхэкIыгъэхэр зэхамыдзэу, сыдигъокIи зэдеIэ­жьых. Мы къушъхьэ псэупIэ цIыкIум хабзэу ыкIи культурэу дэлъыр зэкIэ зэхэхьажьыгъ, зэфэдэу ахэр зэдагъэлъапIэх. А зэпстэур зэдэIухэрэ нахьы­жъэу дэсхэм яшIушIагъ пIоми хъущт.
Ахинтам инахьыжъхэм ащыщэу, лъытэныгъэшхо зыфашIырэ Шыхьамызэ (2009-рэ илъэсым 81-м ыныбжь ехъугъэу ду­наим ехыжьыгъ) зыдэсыр зэ­пстэумэ ашIэщтыгъ. Сыдигъо­кIи хьакIэхэм гушIубзыоу къыз­щапэгъокIыхэрэ Коблхэм яунэу шапсыгъэ унэгъо Iужъумрэ ахэм къакIэхъухьажьыгъэхэмрэ ягупсэ хъугъэр ашIы зэхъум, къызызэ­рэугъоихэкIэ зэкIэри хъоо-­пщаоу зэдифэнхэу ары апэрэ пшъэ­рылъэу зыфашIыжьыгъагъэр.
Ежь Шыхьамызэ ренэу ищыгъэщтыгъ, зэкIэупсыхьэгъагъ, шынкIэу фэпагъэщтыгъ, ыпкъ занкIэу езыгъэIыгъэу, пэгагъэ къыхэзылъхьэрэ адыгэ паIор зэмыхъокIыжьынэу ышъхьэ те­сыгъ, ныбжьыр хэкIотэгъагъэми, чэф зэпытыщтыгъ. Къоджэ­дэсхэмкIэ «гимнастикэ» дэгъу хъурэ унэгъо хъызмэт IофшIэнэу сыдигъокIи зыщымыкIэхэрэр ары ащкIэ зишIуагъэ къэкIогъа­гъэр. ИщыкIагъэмэ, обзэгъур е уатэр къыштэщтыгъ, игъо къэсымэ, хатэр ыгъэкъэбзэжьыщтыгъ, ахэм апэлъыфэкIэ дэ­жъые угъоигъори къэсыщтыгъ.
Шыхьамыз ЛIыхъудыдж ­ыкъом шIэжь дэгъу иIагъ. Тарихъым ипычыгъо анахь цIыкIури хэ­зыгъэ имыIэу игукъэкIыжьхэм къахэнэжьыгъагъ. ЩыIэныгъэм ыпэ къыщифагъэхэр, ыгукIэ зэ­хишIагъэхэр мыгумэкIыхэу, мы­гуIэу, гущыIэ пэпчъ къызэри­гъафэмэ, чырбыщ фэдэу «къы­зэтырилъхьэзэ» къыIотэжьы­щтыгъ.
— Зын къылъфыгъэ нэбгырий, зэшихырэ зэшыпхъуитIурэ, ты­хъу­щтыгъ, — къыригъажьэ­щтыгъ Шыхьамызэ. — Тэ ты­къызхиубытэгъэ лъэхъаныр къы­зэры­кIуагъэп, гумэкIыгъо­хэм, тхьамыкIагъохэм, чIэна­гъэхэм тыкъауцухьэщтыгъ. Зэо мэхъаджэу нэбгырэ миллион пчъагъэхэм ящыIэныгъэ лъэуж къыхэзыгъэ­нагъэр мыхъугъэемэ, зэпстэур дэигъэп.
Тинахьыжъ къызщыхъугъэ къуаджэу ШIоикъо заом илъэ­хъан ТIопсэ лъэныкъомкIэ зэо-­зэпэуцужьэу щыкIуагъэм ыгузэгу ифэгъагъ. Сыд къин хэ­лъыми, хым екIолIэнхэшъ, къа­лэр зыштэнэу уцугъэ нэ­мыцхэм часть хэшыпыкIыгъэу яIэхэр ащ къыIуатакъощтыгъэх, артиллериер жъалымэу къаощтыгъ. Адыгэ къоджэ цIыкIоу стратегическэ мэхьанэ зиIэ чIыпIэхэм апэблагъэм советскэ дзэ пащэхэм штаб къыщызэ­Iуахыгъагъ. Ары гитлеровцэхэр ащ лъэшэу анаIэ къытырадзагъэу къызкIеощтыгъэхэр.
Заом иапэрэ мэзэ дэдэхэм ШIоикъо дэкIи нэбгырипшI пчъа­гъэ зэуапIэм кIогъагъэ. Шыхьамызэ ятэрэ ышнахьыжърэ ахэм ахэтыгъэх. Унагъом ышъхьэу Кобл ЛIыхъудыджи, икIалэу До­лэти къагъэзэжьыгъэп.
— Заом типытагъэ пхъэшэ дэдэу ыушэтыгъ, — къыкIигъэтхъыщтыгъ Шыхьамызэ ЛIы­хъу­дыдж ыкъом. — Пыим къыт­­ты­ридзэрэ топхэм защы­ты­ухъу­мэ­щтыгъ, гъаблэр, тызэрэзэ­хэ­къу­тагъэр тщыIэщтыгъ, ау ащ пае къэмынэу, текIоныгъэр къы­­зэ­рэдэтхыщтым тицыхьэ те­лъыгъ. ЦIыф лъэпкъэу зышъхьа­мысы­жьэу анахь лъапIэу иIэр зытырэм утекIон плъэкIыщтэп.
Илъэс 14 нахьыбэ зымы­ныбжь Шыхьамызэу заом ыпэкIэ яблэнэрэ класс нахьыбэ къыу­хынэу игъо имыфагъэр янэ-ятэ­хэм адеIэщтыгъ, колхозымрэ къоджэ Советымрэ «сельисполнителэу» яIагъ.
— Непэ къызнэсыгъэм, заор заухыгъэм ыуж илъэсипшI пчъа­гъэ тешIэжьыгъ нахь мышIэми, нэмыцхэр къызэрэтшъхьащы­быбэщтыгъэхэр, чIыгур зэра­гъэ­кIэзэзыщтыгъэр, машIоу зы­къэзыштэщтыгъэхэр, цIыфхэр зэрэхэкIуадэщтыгъэхэр, ты­зэрэщынэщтыгъэр джыдэдэми ащ сыхэтым фэдэу сынэгу къы­кIэуцожьых, — ыIощтыгъ ащ. — Ар ныбжьи пщыгъупшэжьыщтэп! Алахьым ащ фэдэ шъуе­рэмыгъэлъэгъу!
Зэоуж апэрэ илъэсхэми иеджэн пидзэжьын амал имыIэу, ащыгъум гъэблэшхо щыIагъ, кол­хозым хэтыгъ, зэреджэщтым пае ахъщэ къылэжьыщтыгъ. 1949-рэ илъэсым Коблым къуа­джэу Къэлэжъ дэт пчыхьэ еджа­пIэр къыухыжьи, къалэу Черкесскэ илъэситIу кIэлэегъэджэ курсхэм ишIэныгъэхэм ащыхигъэхъогъагъ.
Сэнэхьат зызэрегъэгъотым Адыгеим кIуагъэ, Кощхьэблэ районым тарихъымкIэ кIэлэ­егъаджэу иIофшIэн щыригъэ­жьэгъагъ. Ащ ыуж етIани Краснодар икIэлэегъэджэ институт, етIанэ марксизм-ленинизмэм иуниверситет Мыекъуапэ къыщиухыжьыгъэх.
Шыхьамызэ илъэсыбэрэ Iоф ышIагъэу 1974-рэ илъэсым Шъа­чэ хэхьэрэ поселкэу Шэхапэ кIожьыгъагъэ. Ащ имэзхъызмэт­шIапIэ зы лъэхъанэ горэм Iоф щишIагъ, ау кIэлэегъэджэ сэнэхьатым шIулъэгъоу фыриIэр къытекIуи, ащ фигъэзэжьыгъагъ.
Илъэсыбэрэ, Коблым илъэс IофшIагъэу иIэр шъэныкъом нэсы, Тыгъэмыпсэ дэт пчыхьэ еджапIэм щыригъэджагъэх, ПсышIопэ районым ит селоу Верхняя Беранда зыфиIорэм тарихъымкIэ кIэлэегъаджэу Iоф щишIагъ, ШэхэкIэй ныдэлъфы­бзэр щаригъашIэуи къыхэкIыгъ. КIэлэегъэджэ сэнэхьатым риты­гъэ илъэсипшI пчъагъэу щытхъу тхылъхэмкIэ, нэмыкI тынхэмкIэ мызэу, мытIоу къыхагъэщыгъэм нэужым специалист дэгъу хъугъэ кIэлабэрэ пшъэшъабэрэ къытIупщыгъ.
Шыхьамызэрэ ишъхьэгъусэу Айщэтрэ (ар ЦунтIыжъхэм япхъугъ, илъэситфыкIэ узэкIэIэ­бэжьмэ, 94-м ыныбжь ехъугъэу дунаим ехыжьыгъ) илъэс 60-м ехъу къызэдагъэшIагъ, шъэуищы­рэ (Рэщыд, Налбый ыкIи Нурбый) пшъашъэу Лидиерэ зэдапIугъ, пхъорэлъфэу ыкIи къо­рэлъфэу пшIы яI, ахэм къакIэ­хъухьажьыгъэхэр 22-рэ мэхъух, пхъорэлъфым ипхъорэлъфы­жьэуи зы шъао яI.
— ЦIыфыр зыкIэхъопсын ылъэкIыщтыр зэкIэ сиI, — рыгушхоу къыхигъэщыщтыгъ Шы­хьамызэ. — Силъфыгъэхэр Iоф­шIапIэхэм аIутых, пхъорэлъф­хэми къорэлъфхэми Iоф ашIэ, ахэм сабыйхэр къакIэхъухьа­жьыгъэх, тагъэгушIо. Сиунагъуи, сиIахьыл-гупсэхэми сафэраз, къиныгъо Iаджи къыхэфагъэми, щыIэныгъэ гъогоу сыкъызэрыкIуагъэм сырыкIэгъожьынэу зыпари къыхэзгъэкIырэп, фиты сашIыгъэми, ар кIэстхыкIыжьыщтэп. Мылъкур арэп, лъфыгъэ­хэр ары насыпыр. Арышъ, сэ сыбай ыкIи сынасыпышIу.
НЫБЭ Анзор.
Сурэтхэр авторым ихъарзы­нэщ къыхихыгъэх.