Ар тищыIэныгъ
Адыгеим икомсомол ныбжьыкIэхэм яобщественнэ организацие инэу щытыгъ, гъогоу къыкIугъэм обществэр зыпкъ игъэуцогъэныр, социальнэ зэфэныгъэр ыпэ игъэшъыгъэныр ыкIи гъэпщылIыныр щыгъэзыегъэныр ыгъэцэкIагъ.
Комсомолыр ары лъэпкъхэм язэкъошныгъэ зыгъэпытагъэр, патриотизмэм ыкIи интернационализмэм, къэралыгъом илъэшыгъэ адэлэжьагъэр. Урысые комсомолэу революционнэ хъугъэ-шIагъэхэм ыкIи граждан заоу 1917 — 1920-рэ илъэсхэм кIуагъэм къыхэхъухьагъэм анахь пшъэрылъышхоу щэIэфэ (1918 — 1991-рэ илъэсхэм) ащ къыфагъэуцугъэхэр щытхъу хэлъэу зэшIуихыгъэх. Комсомольцэмэ яапэрэ лIэужхэр нахьыжъмэ къарагъэлъэгъугъэ гъогум рыкIуагъэх, ахэр къамыушъхьакIухэу акIэлъыкIуагъэх.
Апэрэ илъэситф IофшIэгъу пIалъэхэм советскэ ныбжьыкIэхэр ары тихэгъэгу индустриальнэ пэрытэу дунаим щязыгъэшIагъэр.
ЛIэуж зэкIэлъыкIохэм ялIыхъужъныгъэ, революционнэ бэнэныгъэр, рабочмэ IофшIэным гуетыныгъэу фыряIагъэр ящысэхэу ныбжьыкIэхэр комсомолым ыпIущтыгъэх. Колхозникхэм, интеллигенцием акIырыплъыхэзэ, ахэм общественнэ щыIакIэм классовэ екIолIакIэ фагъотыгъ, неущрэ мафэр зэрагъэпсыщтым алъэкI рахьылIагъ. Комсомолым иеджапIэ советскэ цIыф миллион 200-м ехъу пхырыкIыгъ. Хэгъэгу гупсэми уасэ къыфишIыгъ, къэралыгъом хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным ахэм яIахьэу халъхьагъэр къыгъэшъыпкъэжьэу СССР-м ибгъэхэлъхьэ анахь шъхьэIихэу къыфигъэшъошагъэхэр Ленинскэ комсомолым ибыракъ къытежъыукIых.
Комсомолым мэхьанэшхо зэритырэ пшъэрылъэу иIагъэр Хэгъэгум икъэухъумэн ныбжьыкIэхэр фэгъэхьазырыгъэнхэр, патриот шъыпкъэхэр, сыд фэдэрэ пыйи пэуцужьышъунхэу гъэсэгъэнхэр ары. Хэгъэгу зэошхом илъэхъан ар нафэ хъугъэ, пыим пэуцужьыгъэхэр советскэ кIэлэегъаджэм ипIурыгъэх. Ахэм ягъэсэныгъэ адрэхэм атекIыщтыгъ социальнэ-политическэ шэпхъэ шъхьафхэмкIэ. Джары советскэ народым игъусэхэу ныбжьыкIэхэм япшъэрылъ щытхъу хэлъэу зыкIагъэцэкIагъэр, пый мэхъаджэм зыкIытекIошъугъэхэр. ЗэкIэмкIи УIэшыгъэ КIуачIэхэм гражданскэ ыкIи комсомольскэ мобилизациехэм апкъ къикIыкIэ ВЛКСМ-м хэтыгъэ нэбгырэ миллиони 3,5-рэ ахэхьэгъагъ. Комсомольцэ минишъэ пчъагъэмэ ацIэхэр дышъэ хьарыфкIэ тарихъым хэтхагъэх. Ти ТекIоныгъэшхо блэкIыгъэм къыхэнагъэп, ар неущрэ мафэм фэгъэзагъ. Арэу щытми, тыгу къемыон ылъэкIырэп ятIонэрэ дунэе заом изэфэхьысыжьхэр, фашизмэм текIонхэм СССР-м иIахьышхоу хилъхьагъэр къызэрэрамыдзэжьырэр, арэу щымытыгъэу къызэраIуатэрэр. Зынэсыгъэхэр гъэшIэгъоны, СССР-мрэ Германиемрэ зэтемыбэнэнхэмкIэ Пактым зыкIэтхэгъагъэхэр илъэс 70-рэ зыщыхъугъэм, Европарламентым (бэдзэогъум и 3-м, 2009-рэ илъэсым) резолюцие ештэ, ащ къыщыреIотыкIы СССР-мрэ Германиемрэ ятIонэрэ дунэе заор къызэрежьагъэмкIэ зэфэдэ мысагъэ зэдахьэу. ЕтIани, Гитлер пэуцужьырэ коалицием а лъэхъаным къыддыхэтыгъэ союзнэ къэралыгъохэр ары резолюцием кIэтхэжьыгъэхэр. ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операциеу Украинэм щыкIорэмкIэ а екIолIэкIэ дэдэр непи тэлъэгъу, Европэр зэрэпсаоу пIоми хъунэу, США-р яшъхьагъырытэу Урысыем къебэных, экономическэ ыкIи политическэ санкциехэр къытыралъхьэх. Тисоюзникмэ яшIэжь кIэко дэдэ хъугъэ, фашизмэм щызыухъумэхи, шъхьафитыныгъэ 1945-рэ илъэсым ижъоныгъокIэ мазэ къафэзыхьыжьыгъэр, а «союзникмэ» зэоуж къэралыгъо гъунапкъэхэр къафэзыгъэнагъэр зыщагъэгъупшэ.
1922-рэ илъэсым, бэдзэогъум и 27-м автономие зиIэ хъугъэгъэ Адыгеим комсомолыр щызэхэпщэныр псынкIагъэп. Кавказ зэошхор лъэпкъым пэкIэкIыгъакIэу, ащ ишъобжхэр джыри мыкIыжьыгъэхэу щытыгъ. Ащ къыкIэлъыкIоу лъэпкъым къэралыгъо гъэпсыкIэ егъоты, Уры-
сые гупчэм иIэгъэ структурэхэр егъэпсых — партийнэхэр, советскэхэр, комсомольскэхэр ыкIи профсоюзнэ органхэр. Къыхэдгъэщын, а уахътэм тарихъ чIыгум адыгэу къинэжьыгъагъэр нэбгырэ мин 60-м нахьыбагъэп, гъэсэныгъэ икъу яIагъэп.
Арэу щытми, автономиер зыгъотыгъэхэм ягуетыныгъэ ыпкъ къикIыкIэ псынкIэ дэдэу хэхъоныгъэхэр ашIыхэу рагъэжьагъ. 1922-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ блэмыкIэу Адыгеим большевикхэм япартие щызэхащагъ, К. Я. Голодович ащ пащэу фашIыгъ. Бэ темышIэу, 1923-рэ илъэсым ищылэ мазэ, РКСМ-м иоргбюро Адыгеим щагъэпсыгъ, ащ пащэу фэхъугъ С. П. Мироненкэр. Ащ лъыпытэу комсомольскэ организациеу щыIэхэм ятхын аублагъ, къушъхьэчIэс ныбжьыкIэхэр, бзылъфыгъэхэри ахэтхэу, комсомолым исатырхэм ахагъахьэщтыгъэх. Апэрэ зэхэщэкIо зэхахьэм РКСМ-м адыгэ ныбжьыкIэ 18 аштагъ, лIыжъ заулэу къэлъэIуагъэхэри хагъэхьагъэх. Ащ зи гъэшIэгъон хэлъыгъэп, сыда пIомэ адыгэ хабзэм къыделъытэ ныбжьыкIэхэр нахьыжъхэм ядэIунхэр, яеплъыкIэхэр къыдалъытэнхэр. А уахътэр ары къуаджэу Пэнэхэс ыкIи нэмыкI адыгэ къуаджэхэм комсомольскэ ячейкэхэр зыщызэхащагъэхэр. 1923-рэ илъэсым игъэтхапэ ыкIэхэм комсомольскэ организацие 20-м ехъу Адыгеим щагъэпсыгъагъ, адыгэ къоджиблыр а пчъагъэм щыщыгъ, нэбгырэ 300-м ехъу ахэм ахэтыгъ.
Адыгеим икомсомол иа I-рэ зэфэс къалэу Краснодар Iоныгъом и 4-м, 1924-рэ илъэсым щырагъэкIокIыгъ. РКСМ-м хэт нэбгырэ 35-м зы лIыкIо ыгъэкIонэу агъэнэфэгъагъэми, делегат 50 хадзыгъ, ащ щыщэу 14-мэ амакъэ атын алъэкIынэу, ахэм ячейкэ 50 къагъэлъэгъуагъ. Зэфэсым иповесткэ Iофыгъуабэ хэтыгъ, мэхьанэшхо зиIэ упчIэ 11-мэ Iоныгъо мазэм и 8-м нэс ахэплъагъэх. ЗэкIэмэ анахь мэхьанэшхо зэратыщтыгъэ Iофыгъоу къаIэтыгъагъэр «В. И. Лениныр ыкIи комсомольцэхэр» зыфиIорэр ары. РКСМ АЧАО-м иоргбюро и РКП(б) илIыкIоу Сенновым идоклад зедэIухэм ыуж зэфэсым, СССР-мкIэ апэрэу ЦК РКСМ-м игукъэкIэу комсомольскэ организацием Лениным ыцIэ ыхьыным фэгъэхьыгъэм дыригъэштагъ. РЛКСМ-м и Адыгэ хэку комитет и Апэрэ секретарэу шахтерым икIалэу Ким Громадскэр зэфэсым щыхадзыгъ.
Адыгэ автоном хэкум икъэралыгъо гъэпсын комсомолым иIахьышхоу хэлъыр къэлъытэгъуай. ЕджэкIэ-тхакIэ зыIэкIэлъэу хэкум исыгъэр мэкIэ дэдагъ, а лъэныкъомкIэ, цIыфхэр агъэсэнхэмкIэ комсомолым ишIогъэшхо къэкIуагъ. А пшъэрылъыр агъэцакIэзэ комсомольцэмэ культпоходхэр зэхащэщтыгъэх. 1931-рэ илъэсым имэзэе мазэ и 24-м зэIэпахырэ Быракъ Плъыжьыр Адыгэ хэку Советым къыфагъэшъошагъ — «Темыр-КавказымкIэ апэрэу ыкIи изакъоу гъэсэныгъэм ылъэныкъокIэ IофшIэнышхо зэришIагъэм, гъэхъагъэхэр иIэхэу ленинскэ мафэхэм къызэрякIолIагъэм афэшI».
Мэкъу-мэщыр коллективизацие апэрэу Адыгеим зэрэщашIыгъэми комсомолым иIахьышхо хэлъ. Народнэ хъызмэтым щылэжьэщт лъэпкъ IофышIэхэм ягъэхьазырынрэ промышленностым игъэпсынрэ джащ фэдэу ар чанэу ахэлэжьагъ. Зэо илъэсхэм апэкIэ дзэ-патриотическэ IофшIэнышхо зэрахьэгъагъ. Угу къэбгъэкIыжьмэ екъу Осоавиахимым хэтыгъэхэу куп 293-мэ дзэ егъэджэнхэр зэракIугъэхэр, ахэр нэбгырэ 4309-рэ хъущтыгъэх, комсомольцэ 1106-рэ ахэтыгъ. «Ворошиловскэ шыу» 314-рэ ыкIи «Ворошиловскэ шхончэуи» 154-рэ агъэхьазырыгъагъ.
1941 — 1945-рэ илъэсхэм Хэгъэгу зэошхоу кIуагъэм ВЛКСМ-р хэушъхьафыкIыгъэ нэкIубгъокIэ хэхьагъ. Ащ фэшI къэралыгъом иапшъэрэ тын лъапIэ къыфагъэшъошагъ — Лениным иорден. Адыгеир пштэмэ, Адыгэ автоном хэкум щыщ нэбгырэ 58-рэ Советскэ Союзым и ЛIыхъужъ хъугъэх, ахэм ащыщэу нэбгыриблыр адыгэх. Анахь зэлъашIэрэ лIыхъужъныгъэр зезыхьагъэр политрукэу, Адыгэ кIэлэегъэджэ училищым (колледжым) къычIитIупщыгъэу Андырхъое Хъусен. Илъэс пчъагъэ хъугъэу ащ ыцIэ колледжым ехьы.
Зэоуж 1946 — 1950-рэ илъэсхэм къэралыгъом зызэтыригъэпсыхьажьыщтыгъ, производствэр зэтыригъэуцожьыщтыгъ, США-м иатомнэ монополие ыгъэкIодыгъ ыкIи космосым иушэтын фежьагъ. Апэрэу космосым быбыгъэ Юрий Гагариныр комсомолым икIэлэ пIугъ. Апэрэ атомнэ мылкъутэр, апэрэу Мазэм, Марсым, Венерэм быбыгъэ спутникхэр — ахэм зэкIэми акIыб дэтыгъэх советскэ цIыфхэр, апэрапшIэу комсомольцэхэр.
ПсэолъэшIын IофшIэнышхор Ленинскэ комсомолым ихэбзэ шъхьаIэхэм ащыщ. Комсомолым ипутевкэхэмкIэ Советскэ Союзым псэуалъэхэр кIэу зыщагъэпсырэ чIыпIэхэм ныбжьыкIэ нэбгырэ 1600-рэ агъэкIогъагъэх, Казахстан ыкIи Алтай ичIыгухэм ягъэхьазырын нэбгырэ 2000-м ехъу, джащ фэдэу студент ныбжьыкIэхэр Оренбургскэ хэкум кIощтыгъэх. Комсомолым ипутевкэхэмкIэ Адыгэ шъоущыгъушI заводым игъэпсын нэбгырэ 500-м ехъу хэлэжьагъ. Студенческэ псэолъэшI отрядхэм, ныбжьыкIэ псэупIэ комплексхэм, коммунистическэ IофшIэным ибригадэхэм, нэмыкIхэм кIэлэ ыкIи пшъэшъэ минишъэ пчъагъэ ахэтыгъ. Комсомолым сыд раIолIагъэми, ащ ныбжьыкIэхэр ыкIыб дэтыгъэх, Хэгъэгум хэхъоныгъэ егъэшIыгъэным фигъэлэжьагъэх. Ащ лъэшэу фэразэхэу, гуфэбэныгъэ хэлъэу якомсомольскэ ныбжьыкIэгъу бэмэ агу къэкIыжьы.
Непэ тэ типшъэрылъыр анахь хэбзэ шIагъохэу комсомолымрэ пионерскэ организациехэмрэ яIагъэхэр къэтыухъумэнхэр ыкIи джырэ уахътэм дгъэфедэнхэр ары. Непэрэ ныбжьыкIэ политикэу УФ-м и Президентэу Владимир Путиныр зикIэщакIом джары иIэубытыпIэр.
Ацумыжъ Казбек.
Тарихъ шIэныгъэхэмкIэ доктор.