Ар зэ­кIэ­мэ яегъэ­жьапI. Сикомсомольскэ щыIакIэ анахь пы­чыгъо гъэшIэгъонэу хэтыгъэхэр непэ сыгу къэкIыжьых.

Тэ, я 8-рэ гурыт еджапIэм икIэлэеджэкIо комсомольцэхэр граждан заом ыкIи революцием ахэтыгъэ цIыфым зэIукIэгъоу дэтшIыщтым зыфэтэгъэхьазыры. Адэ, мафэ къэс тиеджапIэ къе­благъэрэп ежь ышъхьэкIэ Лениныр зылъэгъугъэу, ащ IукIэгъэ цIыф. ЗэкIэхэми тишъуашэхэр гъэкIэрэкIагъэх: пионермэ галстукхэр адэлъых, комсомольцэмэ тамыгъэ цIыкIухэр абгъэ­мэ ахэлъых.
Залым цIыфыр чIиз, зэкIэхэри мэгумэкIых. Непэ тэ тлъэгъущтыр лIыхъужъ шъыпкъ, Дзэ Плъыжьым идзэкIолI, тихэгъэгу граждан заом илъэхъан къыгъэ­гъунагъ, бзэджашIэмэ Пшызэ щябэныгъ!
Ар мары къэкIуагъ. Ныбжь зиIэ лIы шъхьацыф къызэрыкIу, зэо бгъэхалъхьэхэр ыбгъэ хизых. Ар трибунэм къызыдэ­кIуаем, залыр къэрэхьатыгъ. ИгущыIэ пэпчъ тыгу екIущтыгъ.
Ветераным къытфиIотагъ Лениныр зыфэдагъэр, ащ гумэкIэу иIагъэхэр, игухэлъыгъэхэр, тащигъэгъозагъ белогвардейцэ къэзэкъмэ хьэкIэ-къокIагъэу зэ­рахьагъэр, граждан заом илъэ­хъан Мыекъуапэ щыпсэурэмэ азыщанэ зэраукIыгъэр. Джащ фэдэу ащ къытфиIотагъ Совет хабзэр Пшызэ зэрэщагъэуцугъэр, хэгъэгум изэтегъэу­цожьын зэрэхьылъагъэр, комсомольцэмэ станицэхэр ыкIи адыгэ чылэхэр къызэрагъэгъу­нэщтыгъэхэр, комсомольцэхэр апэрэ сатырхэм ахэтхэу фашист техакIомэ зэрапэуцужьыгъа­гъэхэр, ти Хэгъэгу зэрэфэ­шъып­къагъэхэр.
Сэ еджапIэр къэсыухын слъэ­кIыгъэп. Сятэ фронтовикыгъ, сэкъатныгъэ иIагъ, сянэ сабыиблыр ыгъэшхэн ыкIи къыIэтынхэ фэягъэ. Ным IэпыIэгъу сы­фэхъу сшIоигъоу, илъэс 16 нахь сымыныбжьэу мебелышI фабрикэу «Зэкъошныгъэм» сыIу­хьагъ. НыбжьыкIэу хъызмэт­шIапIэм бэ Iутыгъэр. Сэ цехым икомсомольскэ организацие икомсоргэу сыхадзынэу хъугъэ, ащ къыщегъэжьагъэу сищыIэныгъэ лъэш дэдэу зэхъокIыгъ. Комсомольцэмэ зэкIэ ашIогъэшIэгъоныгъ, тыди игъо ущифэн, зэкIэ Iофхэр зэшIопхынхэу щы­тыгъ. Сэнэхьат зэфэшъхьаф­хэм зафэдгъэсэным тыпылъыгъ, ау ащ дакIоу драмкружокмэ, спортивнэ секциемэ тахэлажьэ­щтыгъ.
Комсомолым икомитет изэ­хэсыгъохэм ащыщ горэм унашъо къысфашIыгъ «тимуровскэ» движением ехьыщырэу ныбжьыкIэ куп зэхэсщэнэу ыкIи граждан заомрэ Хэгъэгу зэошхомрэ яветеранхэм IэпыIэгъу тафэ­хъунэу. Ащ фэдэ купыр зэхэсщагъ ыкIи ветеранхэм тадэIэпыIэу тыублагъэ. Тыгу къыддеIэу тиIофхэр дгъэцакIэщтыгъэх: пхъэр ветеранмэ афызэпытхы­жьыщтыгъ, ткъутэжьыщтыгъ, ха­тэхэр ттIыщтыгъэх… Нэжъ-­Iужъхэр къызэрэтфэрэзагъэхэр, зэрэгушIощтыгъэхэр джыри сынэгу кIэт. «Джары комсомольцэ шъыпкъэхэр, тауж къикIы­хэрэм тыкъагъэукIытэжьырэп», — аIощтыгъ ахэм.
Зичэзыу зэхэсыгъом зекIоным хъызмэтшIапIэм зыщед­гъэушъомбгъунэу унашъо къыщытфашIыгъ. Ари сэры зыпшъэ къыдалъхьагъэр. СэркIэ ар IофыгъуакIэу щытыгъ, сшIэщтыр икъоу къызгурыIощтыгъэп. Джащ пае зекIоным пыщэгъэгъэ тинахьыжъхэр къэзгъотыгъэх, шIои­гъоныгъэ зиIэ купи сыугъои­гъэ. Зыгъэпсэфыгъо мафэхэм къушъхьэм тыкIоу тыублагъэ. ЗекIо кIоным кIэхъопсырэр мафэ къэс нахьыбэ хъущтыгъ. Зыгъэпсэфыгъо мафэхэм мэшIокумкIэ Хьаджэхъу тынэсыщтыгъ, етIанэ къушъхьэмэ тахахьэщтыгъ. Секциеу зэхэтщагъэр зекIо клубэу хъызмэтшIапIэм хэтэу хъугъэ, джарэу хэ­хъоныгъэхэр тшIыгъагъэх. МебелышI фабрикэу «Зэкъошныгъэм» ипащэщтыгъэ Н. И. Ос­тапенкэм ынаIэ къыттыридзагъ. Ащ сыригъэблагъи, IэпыIэгъу къытфэхъуным зэрэфэхьазырыр къысиIуагъ, бэ тыримыгъашIэуи тищыкIагъэхэр зэкIэ къытфи­щэфыгъэх.
Ащ ыуж титэу тIозэ, джыри зичэзыу зэхэсыгъоу комсомолым икомитет зэхищагъэм унэ­шъуакIэ къытфишIыгъ. А лъэ­хъаным тиорганизацие секретарэу иIэгъэ Татьяна Криушинам игъоу ылъэгъугъ комсомольскэ лъыхъокIо движение зэхэщэгъэнэу, ащ фэдэхэр зэрэхэгъэгоу къызэрэщаIэты­жьырэр къытфиIотагъ. Iо хэмылъэу ащ дедгъэштагъ.
СССР-м лъыхъокIо движением итарихъ 1960 — 1970-рэ илъэсхэм къащежьэ. Ащ хэтхэр заохэр зыщыкIогъэ чIыпIэхэм ащыIэщтыгъэх, ШIэжьым итхылъхэр, лIыхъужъмэ ямузейхэр зэхащэщтыгъэх. 1941 — 1945-рэ илъэсхэм кIодыгъэкIэ алъытэщтыгъэ нэбгырэ миллиони 4,5-мэ алъыхъухэу аублэгъагъ. Нэужым а IофшIэным комсомольскэ организациехэр фежьагъэх. А лъэхъаным ветеранхэри лъыхъуакIохэм яIэпыIэгъугъэх, дзэкIолIхэр зыщагъэтIылъыгъэ къэх. Ащ тетэу бэмэ яхьадэхэр къагъотыжьыгъэх, яIахьылхэм афаIопщыгъ. Шъофыбэ джыри щыIэу къычIэкIыгъ хьадэ къупшъ­хьэхэр ащачIамытIэжьыгъэхэу, чIышъхьашъом телъхэу.
1988-рэ илъэсым игъэтхапэ и 15-м лъыхъокIо отрядэу Советскэ Союзым иIэхэм ялIыкIохэм я Апэрэ зэIукIэ къалэу Калугэ щырагъэкIокIыгъагъ, ащ ВЛКСМ-м и ЦК илъыхъокIо отрядхэм я Координационнэ Совет щызэхащэгъагъ. Джащ тетэу, Хэгъэгу зэошхор заухыгъэм илъэс 40-м ехъу тешIэжьыгъэу, дзэкIолIэу щымыIэжьхэм ялъыхъун цIыфхэр, дзэ командирхэр къыхэгъэлэжьэгъэнхэмкIэ фитыныгъэ щыIэ хъугъагъэ.
Адыгеим лъыхъон Iофыр апэрэу щызэхэзыщэгъагъэхэр комсомолым и Адыгэ хэку комитет икомсомольцэ пэрытыгъэ­хэу Пэнэшъу Руслъанрэ Нэхэе Юрэрэ. Патриотическэ IофшIэнымкIэ пшъэдэкIыжь зыхьы­щтыгъэр ыкIи изэхэщэкIуагъэр Джармэкъо Юсыф ары. Сэ комсомолым и Адыгэ хэку комитет ибюро сыхэтыгъэти, Адыгэ автоном хэкум щыкIо-
гъэ патриотическэ IофшIэнмэ зэкIэмэ сахэлэжьагъ.
А IофшIэн хьылъэр апэ зыщырагъэжьэгъагъэр мебелышI фабрикэу «Зэкъошныгъэр» ары. Ащ ипащэу Н. И. Остапенкэр фронтовикыгъ, джащ фэдэу предприятием Iутыгъэх Советскэ Союзым и ЛIыхъужъхэу Алексей Сорока, Хамазан Гизатуллиныр, Николай Силантьевыр, Михаил Игнатьевыр, полковникэу Н. А. Гнедковскэр.

Фабрикэу «Зэкъошныгъэм» апэрэ комсомольскэ лъыхъокIо отрядэу щызэхащагъэм «Ис­катель» зэреджагъэхэр. Ащ икоман­дирэу сэ сагъэнэфагъ, штабым пащэу фашIыгъ Антонина Тенецкаяр.
Отрядым иIофхэм чанэу къа­хэлажьэщтыгъэх Людмила Алексеевар, Хьаджымэ Светланэ, Елена Чаловар, Александр Бурковыр, Александр Жилиныр, Сергей Гоженкэр. Отрядым ипшъэрылъыгъэр Хэгъэгур къау­хъумэзэ фэхыгъэхэм яшIэжь къэгъэнэжьыгъэныр; къыткIэ­хъухьэрэ лIэужхэр патриотхэу пIугъэнхэр; зыщыщ амышIэрэ дзэкIолIхэм якъэхалъэхэр, амыгъэтIылъыжьыгъэ хьадэ къупшъхьэхэр къыхэгъэщыжьыгъэнхэр; Хэгъэгур къаухъумэзэ хэкIодагъэхэм ыкIи кIодыгъэхэу алъы­тэхэрэм ацIэ-алъэкъуацIэхэр гъэунэфыжьыгъэнхэр, ахэм яшIэжь гъэлъэпIэгъэныр.
ЛъыхъокIо отрядыр зыдэлэ­жьэщт лъэныкъохэр агъэнэфэгъагъэх. Ахэм комсомольцэхэр ахэлажьэщтыгъэх, Iофтхьабзэмэ япланхэр зэхагъэуцощтыгъ. Ахэм ахахьэщтыгъэх граждан заом щыщ пычыгъохэр къыхэгъэщыжьыгъэнхэр, белогвар­дейскэ террорым екIодылIагъэ­хэр зыщагъэтIылъыгъэ чIыпIэхэр гъэунэфыжьыгъэнхэр; я 4-рэ Пшызэ кавалерийскэ корпусым ыкIи я 40-рэ Адыгэ кавалерийскэ полкым ядзэ гъогухэр гъэу­нэфыгъэнхэр; я 9-рэ къушъхьэ щэрыокIо дивизием идзэ гъогу зэтегъэпсыхьажьыгъэныр, Апшеронскэ районым ит псэупIэу Черниговскэм дэжь щыхэкIодэгъэгъэ дзэкIолI 800-р зыщагъэтIылъыгъэхэ чIыпIэр къэгъотыгъэныр; я 20-рэ къушъхьэ щэ­рыокIо дивизием идзэ гъогу, Шытхьалэ шъхьэдэкIыпIэм щы­хэкIодэгъэ дзэкIолIхэр зыща­гъэтIылъыгъэхэ чIыпIэм якъыхэгъэщыжьын; НКВД-м ия 23-рэ пограничнэ полк идзэ гъогу гъэунэфыжьыгъэныр, Фыщт-­Ошъутенэ шъхьэдэкIыпIэм щы­хэкIодэгъэ дзэкIолIхэр зыща­гъэтIылъыгъэхэ чIыпIэм икъы­хэгъэщыжьын; Адыгеим ипарти­зан отрядмэ язэо Iофхэр зы­фэдагъэхэр зэгъэшIэжьыгъэныр.
ИлъэсипшI IофшIэным мыщ фэдэ зэфэхьысыжьхэр къыкIэлъыкIуагъэх:
— тикъэралыгъо ихъарзынэщ зэфэшъхьафхэм Iоф адэтшIагъ: заохэр зыщыкIогъэ чIыпIэмэ мыжъосын 20 ащыдгъэуцугъ, Кавказыр шъхьафит зэрашIы­гъэр къэдгъэнэфэжьыгъ, тидзэ­кIолIмэ ялIыхъужъныгъэ къизы­IотыкIырэ музей пчъагъэ дгъэ­псыгъэ. Къэбарэу тыугъоигъэхэр зыдэхьэгъэхэ шIэжь тхылъыбэ къыдэдгъэкIыгъ.
«Заом хэтхэу къушъхьэхэр ягупсэ хъугъэх» зыфиIорэ тхы­лъэу Ацумыжъ Казбекрэ сэрырэ зэдэттхыгъэм пэублэ гущыIэр къыфитхыгъ Адыгэ Рес­публикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат. Дунэе патриотическэ литературнэ зэнэкъокъоу Моск­ва щыкIуагъэм апэрэ чIыпIэр ащ къыщихьыгъ.
Джырэ уахътэм Адыгэ Рес­публикэм Урысые дзэ-тарихъ обществэм ишъолъыр организацие щызэхащагъ, ащ изэхэщакIохэр тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу Ацумыжъ Казбекрэ сэрырэ. Мы обществэм ишIуагъэкIэ, илъэс 40-кIэ узэкIэIэ­бэжьмэ республикэм щедгъэжьэ­гъэ­гъэ лъыхъон IофшIэныр лъыд­гъэ­­кIотэн тлъэкIыгъэ. Сыгу къэ­­кIыжьых апэрэ комсомольскэ экспедициеу заор зыщыкIогъэ чIыпIэхэу Кавказ иIэхэм ащыредгъэкIокIыгъагъэхэр. А лъэ­хъаным, заор заухыгъэм илъэс 20 — 25-рэ нахь зыщытемышIэгъагъэм, нэмыц ыкIи советскэ Iашэу къыщычIанагъэу бэ къэдгъотыжьыгъагъэр, гухэкIми, дзэ­кIолIхэм яхьэдэ къупшъхьэ­хэри мымакIэу ащ телъыгъэх. АмыгъэтIылъыжьыгъэ дзэкIо­лIыбэ къушъхьэхэм зэрахэлъхэр лъэшэу дгъэшIэгъогъагъэ, ахэр зыдэщыIэхэр амышIэхэу кIодыгъэкIэ алъытэщтыгъэх.
Экспедицие ужым хъарзы­нэщмэ тащылажьэщтыгъ, зэо лъэ­хъаныр зынэгу кIэкIыгъэхэу, псаоу къэнэжьыгъэхэр къэд­гъотыжьхэзэ Iофым къыхэд­гъэлажьэщтыгъэх. Ащ охътабэ ыхьыгъ, ау зикIалэ ихьадэ зыгъотыжьыгъэ нымэ анэпсхэр ары тэркIэ нахь мэхьанэ зиIагъэр.
СССР-м илъэхъан комсомолым слетхэр зэхищэхэти, заохэр зыщыкIогъэ чIыпIэхэр ныбжьыкIэмэ арагъэлъэгъущтыгъ. Сыгу къэкIыжьы летчик-истребителэу Алексей Маресьевым тызэрэ­IукIэгъагъэр.
Дзэ альпинист-фронтовикхэу Александр Гусевымрэ Николай Гусакрэ, нэмыц штандартхэр Iошъхьэмафэ къезыхьыхыжьыгъагъэхэм, зекIо тызщыкIуа­гъэхэм ащыщ къедгъэблэгъа­гъэх.
Тылъыхъощтыгъ ыкIи къэд­гъотыщтыгъэх. Советскэ дзэкIолI 800-м ехъоу къуаджэу Черниговскэм дэжь щыфэхы­гъэ­мэ ацIэ-алъэкъуацIэхэр дгъэу­нэфыжьыгъэх, ахэм афэшъхьафыбэхэм яшIэжь дгъэ­лъэпIэжьын тлъэкIыгъэ, ау джы­ри IофшIэныбэ тапэ илъ.
Урысые дзэ-тарихъ общест­вэм иIофшIэн Адыгэ Респуб­ликэм иветеранхэм я Совет лъигъэкIотагъ. ЛъыхъокIо отря­дэу «ШIэжь» зыцIэр патриотическэ IофыгъуакIэхэм адэлажьэ.
Адыгэ Республикэм иветеранхэм я Совет ныбжьыкIэхэм къяджэ илъэс 50-кIэ узэкIэIэ­бэжьмэ Адыгеим икомсомольцэмэ рагъэжьэгъэгъэ IофшIэным падзэжьынэу, зэфэшъхьаф патриотическэ общественнэ ор­ганизациехэр, клубхэр, фондхэр, экспедициехэр зэгохьанхэшъ, пшъэрылъэу зэдыряIэр зэда­гъэцэкIэнэу.
Игугъу къэсшIынэу сыфай ком­сомолым къэралыгъо Iофы­шIэхэр къызэрэхэкIыщтыгъэхэм.
1975-рэ илъэсым я 30-рэ Союзнэ маршрутым тхьамыкIэгъошхо къыщыхъугъагъ, зекIо цIыфыбэ щыхэкIодэгъагъ. Ар зэхъум, хэку комитетым иапэрэ секретарыгъэу Бэрзэдж Нухьэ дэжь сырагъэблэгъагъ. Ащ сыщыIукIагъ бэшIагъэу сшIэщтыгъэ синыбджэгъоу Пэрэныкъо Казбек. Джащыгъум Бэрзэдж Нухьэ къытиIогъагъ: «Сыд, ныбжьыкIэхэр, комсомольскэ гъончэдж­хэр шъуфэцIыкIу хъугъэх, нахь IофшIэн хьылъэмэ зафэжъугъэ­зэн фае. О, Казбек, турбазэу «Горнэм» (ащ къыщежьэщтыгъэ я 30-рэ маршрутыр) иIофшIэн зэтебгъэпсыхьажьынэу сыпщэгугъы, ащ пащэ уфэсэшIы. О Иван Василий ыкъор, Адыгеим имаршрутмэ зэкIэмэ щынэ­гъончъагъэм уащылъыплъэнэу, Адыгеим иуплъэкIу-лъыхъокIо къулыкъу ипащэу усэгъэнафэ». Сэ а уахътэм хэку гъэцэкIэкIо комитетым иотдел ипащэу сагъэнэфэнэу щытыгъ, зэкIэ ушэтынхэр скIугъэхагъэ, ар Бэрзэ­джым есIокIыгъ, ау къысфидагъэп, «ар зыми хъущтэп, пшъэ­рылъ шъхьаIэр цIыфмэ ящынэгъончъагъ, ар зэкIэмэ анахь Iоф» къысиIогъагъ.
Джаущтэу тэ, комсомольцэ­хэм, анахь зыщыкъиным тагъа­кIощтыгъ, тэри ар гуапэ тщы­хъузэ Iоф тшIагъэ.
Иван Бормотовыр.
педагогикэ шIэныгъэхэмкIэ кандидат.
Сурэтхэр: А. Бормотовым ихъар­зынэщ.