Зы адыгэпхъу пасэм ышъхьэ къырыкIуагъэу, инасып зэрэкIэкIыгъэм фэгъэхьы­гъагъ зигугъу къэсшIыщт Iоф­тхьабзэр. Джыри цIыфхэр гупсэфэу зэджэнхэу мы­хъугъэ тхылъыкIэ шхъонтIэ IэпкIэ-лъапкIэу «Ошъуанэ» зыцIэр урысыбзэкIэ («Го­лу­боглазая») къыдэкIыгъ. Зы­тхыгъэр тхэкIо цIэрыIоу, тарихъ романым фэIэпэIасэу МэщбэшIэ Исхьакъ. Роман 20-м ехъум, мыр джыри къа­хэхъуагъ, тарихъ хъугъэ-шIэгъэ чыжьэр купкI зыфэхъугъ. Дунаим тет лъэпкъыжъ дэ­дэхэм адыгэхэр — черкес-
хэр ащыщых. Ахэм ашъхьэкIэ ащэчыгъэу, дунаим щапэ­кIэ­кIыгъэу, анэ кIэкIыгъэр, апсэ щыIэныгъэм зэрэфэ­благъэр, зы щысэ гъэшIэ­гъонкIэ мы тхылъыкIэм къыщиIотыкIыгъ.
Ащ илъэтегъэуцо чъэпы­огъум и 24-м гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ респуб­ликэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм щыкIуагъ. Ащ институтым ишIэныгъэлэжьхэр, ежь тхылъыкIэу «Ошъуа­нэ» иавторэу МэщбэшIэ Ис­хьакъ, Адыгэ кIэлэегъэджэ колледжэу Андырхъое Хъусен ыцIэкIэ щытым иеджакIохэр, журналистхэр ыкIи литературэр зикIасэхэр хэлэжьагъэх.

Зигъо Iофтхьабзэр къызэIуихыгъ ыкIи зэрищагъ философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ипащэу ЛIыIужъу Адам.
Бжыхьэпэ мэфэ ошIу дахэм лъэтегъэуцор зыфашIыгъэ тхы­лъыкIэу «Ошъуанэ» тилъэпкъ тарихъ пшIэнымкIэ, лъэпкъым ицIыфхэр зыфэдагъэхэр — ялIыгъэ, ящэIагъэ, яакъыл-къулай озгъашIэхэу, гупшысэ къэкIопIэ инхэу ащ ылъытагъ. ЗэлъашIэрэ тхэкIошхом икъэлэмыпэ зэрэчаныр, авторым зэчый инэу хэлъыр зэрэшъуашIор, ытхыгъэ романыбэм, мы тарихъ-еплъыкIэ романри джы ахэтэу, къызэраушыхьатырэр кIигъэтхъыгъ. ТхылъыкIэм икъыдэгъэкIын зы­пшъэ ифагъэр шIэныгъэхэмкIэ Дунэе Адыгэ (Черкес) Академиер ары. Пстэуми апэу гущыIэр ритыгъ Адыгеим, Къэ­бэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Черкесым ялъэпкъ тхакIоу СССР-м, РСФСР-м якъэралыгъо премиехэм ялауреатэу, Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъэу МэщбэшIэ Исхьакъ. ТхакIор игуапэу къызэIукIагъэхэм тхы­лъыкIэр ытхынэу зэрэхъугъэмкIэ къадэгощагъ. Произведения­кIэр — тарихъ роман-еплъыкIэр зыфэгъэхьыгъэр я XV-рэ лIэшIэгъум щыIэгъэ Леонардо да Винчи янэу Катаринэ пэкIэкIыгъэ пстэур ары. Катаринэ Черкесием къихъухьэгъагъ, ау зэрашIыщтыгъэу а охътэ чыжьэм, сабыйзэ ращи, Италием ащэ­гъагъ. БлэкIыгъэ зэман чыжьэр армырэу, ащ зы цIыф цIыкIу игъашIэ зэрэщызэбгырыкIыгъэр, Катаринэ иобразкIэ дэгъоу къыриIотыкIыгъ МэщбашIэм. Тха­кIор зышъхьасыжьыгъэп мы образым шъыпкъэгъэ-гупсагъэр хигощэнымкIэ. «Сыд фэдагъа Катаринэ пIомэ, гушхо зыкIоцIылъыгъэу зэрэщытыгъэр апэ­рэ, — къеIуатэ Исхьакъ, — хымэ чIыгум ифи, щыпсэунэу хъугъэми, щтэпхагъэп, шъхьэлъытэжь ин иIагъ».

ТхакIом шIоIофэу роман-­еплъыкI зыкIиIуагъэри къызэ­хифыгъ. Ежьыр шIэныгъэлэжь­-ушэтакIоп, адыгэ бзылъфыгъэм игъашIэ зэкIэ ыгъэунэфын, мы­­хъур тыридзэжьынэу, тхылъеджэхэм зэлъаригъашIэмэ шIои­гъуагъэр зэлъашIэрэ сурэтышIэу Леонардо да Винчи янэ адыгэхэм ащыщэу зэрэщытыгъэр ары. Ащ пэкIэкIыгъэу ыщэчыгъэр зэкIэ, охътэ чыжьэ лъэхъан къиным художественнэ шъуашэм илъэу, кIэгъэзынчъэу авторым къыригъэлъэгъукIыгъ. Джащ фэдэу Исхьакъ мы тхылъыр ытхынымкIэ IэубытыпIэ-къэкIуапIэу иIагъэхэми ягугъу къышIыгъ. АщкIэ хэутыгъэ тхыгъэхэу хъарзынэщ зэфэшъхьафхэм ачIэлъхэр зэригъэфедагъэхэр, етIанэ тарихълэжь IофшIагъэхэу мы блэкIыгъэ чыжьэм фэгъэхьыгъэхэм яджэнэу зэрэхъугъэр, аузэ, произведением ыпкъ зэрэрихъухьагъэр, бзэмкIи, гупшысэ кIэщынымкIи екIоу къыIуатэрэм зэрегугъугъэм тхылъыр къызэракIэкIуагъэр къыIотагъ. Итхэн-­гупшысэн къызэремыхьылъэкIырэр, тхэныр ыгукIэ шIоигъоу, имафэ пэпчъ IофшIэнэу зэрэщытыр, жьы дэдэу къэтэджышъ, Тхьэм дахэу, къабзэу елъэIушъ, игупшысэ зэрэлъигъэкIуатэрэр кIигъэтхъыгъ.

Щэч хэмылъэу, зэкIэ лъэтегъэуцом хэлажьэхэрэр ягуапэу тхакIом игущыIэ кIэдэIукIыгъэх. Ащ ыужым институтым ишIэныгъэлэжьхэу, литературэм фэгъэзагъэхэм къиIотыкIын кIэкIхэр къашIыгъэх. Пстэуми апэу тхакIоу, АР-м инахьыжъхэм я Совет итхьаматэу ГъукIэлI Нурбый къэгущыIагъ. «ТхылъыкIэу «Ошъуанэ» зыфиIорэр дэгъоу, дахэу лIэшIэгъу чыжьэхэм уахэзыщэрэ, лъэпкъ зэхэтыкIэ-ха­бзэхэр зэкIэ ыкIи ежь зы бзы­лъфыгъэм ышъхьэ къырыкIуагъэр къизыIотыкIырэ. ЗэкIэ Исхьакъ ытхыхэрэр гупшысэ за­кIэх, усэхэмкIэ ригъажьи, поэ­зием иIахь ин хилъхьагъ, ащ хэкIи прозэм хэхьагъ, зэкIэ зыфишIэу, зыфэгумэкIырэр илъэпкъ, ау тэ икъоу уасэ фэтэшIа тхакIом итворчествэ? «Ошъуанэм» уеджэзэ, бэ гу­пшысэу къэущырэр, адыгабзэм икъызэтегъэнэн-ухъумэнкIэ, адыгэ литературэм чIыпIэшIу иIэнымкIэ МэщбэшIэ Исхьакъ Iофышхо ешIэ».
Тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, институтым тарихъымкIэ иотдел ипащэу Ацумыжъ Казбек МэщбэшIэ Исхьакъ тхэ­кIошхоу зэрэщытым имызакъоу, зэрэобщественнэ IофышIэшхор, Общественнэ палатэм итхьаматэу зыщэтым зигъо Iофы­гъуабэр зэрэзэшIуихыгъэр къы­Iуагъ. «Леонардо да Винчи къэ­зылъфыгъэр адыгэпхъоу къы­зэрэнэфагъэм ыцыпэкIэ къи­кIи, тхакIом роман-еплъыкIэ дэгъур ытхыгъ, къыIуатэрэмкIи, купкIымкIи зэдештэ, бгъэшIэ­гъонэу бэ хэтыр, тхьаегъэпсэу, тхылъыкIэми «Гъогу маф!» фэ­сэIо».

Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ипащэ игуадзэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу Биданэкъо Марзият:
«Тилъэпкъ къыхэкIыгъэ цIыф гъэшIэгъонхэм яхьатыркIэ лъэп­къым итарихъ гъогушхо тыфызэрагъэплъэкIыжьы. «Ошъуа­нэм» «ошъогу шхъонтIэ къабз» къикIырэр. Седжагъ, къыIуа­тэ­рэмкIи, образ шъхьаIэмкIи, ащ къешIэкIыгъэхэмкIи авторыр зы­шъхьасыжьыгъэп, произве­дением адыгэ хабзэмкIэ къи­кIызэ, адыгэхэр нэм Исхьакъ къыкIегъэуцох. Джащ фэдэу лъэпкъ IорIуатэми роман-еплъы­кIэм ущыIокIэ, лъэхъан чыжьэм адыгэхэм диныр зэряIагъэри къыщыгъэлъэгъуагъ, ау гухэкIми, а лъэхъан чыжьэм цIыфхэр ащэщтыгъэх, ащ фэдэу, Катаринэ — герой шъхьаIэр ащагъ, нэмыкI хэгъэгу щыпсэугъ, ауми ыгукIэ, ицIыф шIыкIэ-хабзэкIи ар адыгэу къэнэжьыгъ, лъым хэлъыр, сыд хъугъэми кIодырэп, зыкъыуегъашIэ».
Литературнэ зэхахьэм къыщыгущыIагъэх усакIоу ГутIэ Санят, шIэныгъэлэжьхэу Шъхьэ­лэхъо Дарико, ЕмтIылъ Разыет, Шэуджэн Тэмарэ, Агъыржьа­нэкъо Симхъан, ШэкIо Мирэ. Ахэм зэфэдэу произведениякIэмкIэ гущыIэ фабэхэр къа­Iуа­гъэх. Роман-еплъыкIэу «Ошъуа­нэ» кIышъо-теплъэ къабзэу иIэм диштэу, Ным — Катаринэ игъогу гуапэу утырещэ, ыпэкIэ ытхыгъэ романэу «Айщэт» ­шъхьэм къехьэ. Катаринэ пэ­кIэкIыгъэ пстэумэ узэлъаIыгъэу, угу фэгъоу ыкIи ишIыкIэ-Iуа­кIэхэм, гучIэпкъ лъэш зэриIэм зеоубытылIэ, адыгэ бзылъфыгъэр зэрэдэхэ-шIыкIашIом фэдэ къабзэу, чIыпIэ зэжъу зифэкIэ, зэрэлъэшыр, зыкъиухъумэжьын зэрилъэкIырэр, мы зэкIэмкIэ гъэзагъэу, тхэкIошхоу МэщбэшIэ Исхьакъ уигъэгушхоу, уигъэра­зэу, уигъэдаIоу, уигъэгупшысэу ыкIи уиадыгэ лъэпкъ укъы­фищэжьэу, гукIэгъу-шIулъэгъур ащ­кIэ ыгъэлъэшыныр, адыгэ шэн-хабзэхэр, гъэпсыкIэ-шIыкIэхэр ыкIи ихудожественнэ бзэ дахэкIэ тиадыгабзэ зэрэхигъэ­хъуагъэр кIагъэтхъыгъ, «Гъэмин огъашI» — раIуагъ.
Щэч хэлъэп, мыщ фэдэ творческэ Iофтхьэбзэ иным хэдэ­Iогъэ ныбжьыкIэхэми адыгабзэр атхьакIумэ зэритыгъэм, гу­щыIэ дахэу къаIуагъэхэм, шIошI-еплъы­кIэхэм гъэсэпэтхыдэ ахахыщт.
Мамырыкъо Нуриет.
Сурэтхэр: Iэшъынэ Аслъан.