АдыгэлIым сыдигъуи шыр иныб­джэ­гъушIоу къырэкIо. Ау, Iо хэмылъэу, ежь псэушъхьэмкIэ къош дэдэр шы IапIэхэр зышIырэ шъуа­шIэр ары. ИлъэсишъэкIэ узэкIэIэ­бэжьмэ, ащ фэдэ IэпэIасэхэр зыдэмыс къуаджэ щымыIагъэмэ, непэ «мафэм остыгъэ хэгъэна­гъэуи бгъотыщтэп» зыфаIорэм фэдэх.

Кощхьаблэ щыщ кIэлэ ныбжьыкIэу, илъэс 32-рэ зыныбжь Быжь Адам ащы­гъупшэжьырэ сэнэхьатым ыпсэ хэзымыгъэкIыпэрэмэ ащыщ. Уанэм фэшъхьафэу (ар егъэцэкIэжьышъу къодый, ышIырэп) ушэсыщтмэ, ищыкIэгъэ шы lапIэр зэкIэ егъэхьазыры: шхор — шым ышъхьэ тыралъхьэу зэрагъэIорышIэрэр; нахъутэр — ар шым ренэу телъыр ары; бгъэрышIэр — уанэм ыпэкIэ кIэщыгъэу ыбгъэ телъ, уанэр зэкIэмыкIоным фэшI; кIэрышIэр — ыкIэм кIэщыгъэу, уанэр ыпэкIэ ыгъакIорэп; ныбэкIапхэр — уанэр зэрэтекъузагъэр; лъэ­рыгъыпсыр — лъэрыгъыр лъа­къор зэрытыр ары, ар зыпышIагъэр — лъэрыгъыпс; къамыщыр. Ахэм яшIын Адам зыпылъыр илъэсипшI хъугъэ. АщкIэ егъэ­жьа­пIэ хъугъэу, кIодыжьырэ сэ­нэхьатыр къыхэзыгъэщыгъэр шIухьафтын къыфашIыгъэгъэ
шыр ары.
Быжь Адам — шъуашIэ:
— Апэрэ шэу сиIагъэр еджапIэм сычIэсызэ сятэ иныбджэгъум къыситыгъагъ. А лъэхъаным сятэ нахьи сятэжъ нахь сыфэгъэзагъэу щытыгъэти, бэрэ сы­ри­гъусэщтыгъ, зыгорэхэр ыдыжьхэу, дыдыр ыIыгъэу дэслъэгъущтыгъ… Нахь кIасэу ятIонэрэ шыр къысатыгъ, 2015-рэ илъэсым. Мафэ горэм сышэси сыдэ­кIыгъэу, хэсшIыкI хъатэ щымыIэу шхомкIэ зесэпхым, шым зэпитхъыгъ. СыкъэкIожьыгъ шъхьаем, шхо сиIэжьэп, арыти, сытIыси, сиамал къызэрихьэу сэр-сэрэу кIэу сшIыгъагъэ. Джа сятэжъ еслъэгъулIагъэхэр сишIэжь къы­хэнагъэхэщтын, лъым хэлъыгъэ­щтын. Джащ дэжьым шы IапIэ­хэм яшIын егъэжьагъэ хъугъагъэ. Апэрэ шхор джырэ нэс сиIагъ, бэмышIэу синыбджэгъум шы къыщэфыгъэти, естыгъ.

Ащ дэжьым, Адам шыхэр иIэхэ зыхъугъэгъэ лъэхъаным, ахэм язэгъэгъотын даушыгъэ пылъэу щытыгъ, кIэлэкIабэмэ шыхэр къащэфыщтыгъэх. Ау псэушъхьэр пIыгъыныр IэшIэхэп: мафэ къэс уахътэ фыхэпхын фае. Ащи имызакъоу, пыутэп. Адам ащкIэ уахътэм ыушэтыгъ: шым пылъыгъэ къодыеп, ащ гу­фэбэныгъэу фишIыгъэм IэпэIэ­сэныгъэри къыдэущыгъ.
— Ащ дэжьым, илъэсих-тфыкIэ узэкIэIэбэжьмэ, шыхэм яIы­гъын псынкIэу бэмэ къашIо­шIыгъ. Ау хьэм фэдэп шыр. Пчэдыжьым шэщым учIахьэу, бгъашхэмэ икъунэу щытэп. Шыр плъэгъун, ежьыми уилъэгъун фае. «Мощ иIэшъ, сэри сищыкIагъэкIэ» хъу­щтэп. Арыба ыкIи бэмэ зыкIаIэкIэзыжьыгъэр. Нахьыбэр пызыжьыгъ. Шым тесхэу непэ чылэмкIэ нэбгырипшI фэдизмэ ацIэ къепIошъущт. Джахэм тыдэкIы, нэмыкI чылагъохэм тахэ­хьэ. Бэми шы IапIэхэр афэс­шIыгъ, — къыддэгуащэ Адам.
Джаущтэу апэрэ шхом ятIо­нэрэр къыкIэлъыкIуагъ, нахъутэр, лъэрыгъыпсыр ышIыгъэх ыкIи шыр гъогууанэм тебгъэпсыхьащт­мэ, ищыкIэгъэ зэштэгъур зэрэщытэу ыгъэхьазырэу зыфигъэсагъ. Непэ шъошIэныр Адам зэрыпсэурэ Iоф шъхьаIэп — охътэ лыеу иIэ хъурэр зыпэIуи­гъахьэу, шIу ылъэгъурэ зэщтегъэу. Ащ пае унэ шъхьафи хи­шIыкIыгъ, зэIуихыгъ, ищыкIагъэм­кIэ зэтыригъэпсыхьагъ. Iабэмэ ищыкIэгъэщт Iэдэ-уадэр зэкIэ зэрегъотылIэжьы, шъхьадж чIыпIэ гъэнэфагъэ иIэу щылъ. ЫшIы­гъэхэри дэпкъым дахэу пылъагъэх. Шъом икъыхэхыни ишъыпкъэу къекIуалIэ, анахь дэгъур къещэфы. ИщыкIагъэмэ, мабзэ, ищыкIагъэмэ, мадэ ыкIи еIулIэ, зэкъодзапIэхэр кIуачIэкIэ зэIещых, сабыныпскIэ зэхекъузэх.
— Сэ мыщ ахъщэ рысшIынэу ыуж ситэп (зичэзыу адыгэ шхо къызэрыкIор ышIызэ къытфеIуатэ Адам). Мы шъо такъырыр сIыгъэу сыкIэрысмэ, зыгорэхэр есшIэмэ, сигумэкIыгъохэр сщегъэгъупшэх, сегъэтынчы. Джыдэдэм ары мыщ сэркIэ мэхьанэу иIэр — сегупсэфылIэ. ТIэкIурэ зыгорэ зысымышIыкIэ сыфэзэщы, — еIо шъуашIэм.
Непэ Адам ишы IапIэхэм язэ­мылIэужыгъуагъэ бэ: къызэрыкIохэуи хьафыбгэуи, кIэпсэ пытэми хешIыкIых. ХьафыбгымкIэ, хэхьэ-хэкI зыхъукIэ шыр да­хэу «афапэ». Ахэм тамыгъэ­хэр, гъэдэхалъэхэр атыредэх. КъызэрыкIохэр мафэ къэс бгъэ­федэным тегъэпсыхьагъэх. Нахь Iэрыфэгъух.

АМ: Адэ, шы уимыIэу шы IапIэхэр пшIы­шъущтха?
— ПшIышъущт, ау шы уиIэу, утесмэ зэрэпшIыщтыр нахь дэгъоу зэхэпшIэщт, нахь гупсэф зэрэхъущтыр угукIэ къэошIэ: «мыщ дэжьым узекъудыйкIэ нахь къыфэпсынкIэщт е къехьылъэ­кIыщт» пIонэу хэошIыкIы.
АМ: Непэ шы тхьапша о уиIэр?
— ТIу сиI: зыр шыбз — ыцIэр Сурэт, адырэ сызтесырэр —Пэрыт. Ау Пэрытыр джырэкIэ сщэжьынэу сыфай.
АМ: Сыда? Шыр адыгэм­кIэ ныдэлъфым фэд аIо, сыдэущтэу угу пыкIыра?
— ЦIыфым фэд: къош сиI, ау ащ нахьи нахь къэсштэнэу ныб­джэгъу сиI. Джащ фэд шыри.
Ащ тегъэфэгъуай: икIуакIи, ышъхьэкIи. Мы Пэрытэу зигугъу сшIырэм ыпэкIэ къысатыгъэгъэ шыр илъэсипшIырэ сиIагъ. Сыгу пыкIыщтыгъэп ар, шIу дэдэ слъэ­гъущтыгъ. Мыдырэр мыгъасэ. Мафэ къэс илъэсрэ сытесыгъ шъхьаем, сфэшIырэп, бэрэ «сигъэбыбыгъ». Сыкъызэрэридзы­хыгъэр зымышIэрэ щыIэп. Ары зыкIасIорэр, шыр зыфэдэми елъытыгъ. Аужырэм сыкъызыредзыхым, шы IапIэр зэкIэ рилъэшъуажьи зи симыIэжьэу сыкъыгъэнагъ. Джы икIэрыкIэу сшIыжьынхэ фае (мэщхы Адам).
АМ: Адам, мы пшIэрэ Iофыр зыIэкIэлъ кIэлэ ныбжьыкIэ Адыгеим непэ ибгъотэщтэп. КIодыжьырэ сэнэхьатым урызехьакIу. Арэу зы­хъурэм, ныбжьыкIэхэр фэбгъэсэнхэу, пшIэрэмкIэ уадэгощэнэу уфаеба?
— Сыда сызкIыфэмыер! Сыфай, ау щыIэп. КъакIохэу сиIэ­мэ-псымэхэр агъэфедэхэми си­гуапэ хъущт. Ау гукъаор ошIа, кIэлэцIыкIур фаеми ны-тыхэм фадэщтэп. «Iоф хъущтэп ар» аIонышъ, кIэращыщт. Къагуры­Iорэп имэхьани, ишIуагъи. Дэгъуба цIыкIузэ амал щыIэу
мыр къызIэкIигъахьэмэ, лые хъущтэп, — игукIае тыщегъэгъуазэ Адам.
АщкIэ Адам хэукъорэп. Iэры­шIыгъэ пкъыгъохэм цIыфым къа­зыфигъэзэжьырэ лъэхъаным тыщэпсэу. IэшъхьитIукIэ шIыгъэ пкъыгъом шъыпкъагъэу, фэбагъэу хэлъым илъэпIагъэ мафэ къэс нахь зэхэтэшIэ ыкIи тыкIэ­хъопсы. Мыщ дэжьым ыуасэп зигугъу сшIырэр. Арышъ, джырэкIэ шъхьаIэр, лIэужыкIэхэми ар игъом къагурыIонышъ, кIоды­жьырэ сэнэхьатхэм яшъэфхэр зэрагъотылIэщтхэр щэIэфэхэкIэ шIэныгъэхэр къаIэкIахынхэр, щы­сэтехыпIэ афэхъунхэр ары. Арэу зыхъурэм, хэта зышIэрэр, Адам фэдэ зырызхэу ущымыгугъыгъахэу зэманым къызхидзы­хэрэр нахьыбэ хъунхэкIи мэхъу.
Анцокъо Ирин.