Тигъогухэм арыкIорэ транспортым ипчъагъэ хэпшIыкIэу хэхъо, ащ дакIоу гъогу хъугъэ-шIагъэхэми, ахэм ахэкIуадэхэрэм, шъобжхэр ахэзыхыхэрэм япчъагъи зыкъеIэты.

Iофыгъом идэгъэзыжьын фэ­IорышIэрэ амалхэр хэбзэ къулы­къухэм, автоинспекцием зэ­ра­хьэх. Лъэныкъо зэфэшъхьаф­хэмкIэ зэхъокIыныгъэшIухэр зыфэхъугъэхэри къэнэфагъэх, ау водителыбэмэ ягугъуемы­лIыныгъэ щынэгъуабэм къызэ­рэзыдихьырэр къагурыIорэп. Тызхэт илъэсым пыкIыгъэ мэзи 9-м изэфэхьысыжьхэм, анахьэу анаIэ зытырагъэтыхэрэм, нэмыкIхэми афэгъэхьыгъэу гущы­Iэгъу тыфэхъугъ АР-м и Къэралыгъо автоинспекцие ипащэу, полицием иподполковникэу Андрей Огурцовым.
— Андрей Иван ыкъор, статистикэм тыкъы­пкъырыкIызэ тизэдэ­гущыIэгъу дгъэпсыщтышъ, ащ къыгъэлъэгъуагъэмкIэ едгъэжьа­гъэмэ дэгъугъэ.
— Пэублэм къыхэзгъэщымэ сшIоигъу тигъогухэм язытет шэпхъэшIухэм зэрадиштэрэр, зыщищыкIэгъэ чIыпIэхэм атетын фэе тамыгъэхэр, рыщагъэхэр зэряIэхэрэр. 2024-рэ илъэсым имэзибгъу республикэм игъогухэм хъугъэ-шIэгъэ 323-рэ атехъухьагъ, ахэм нэбгырэ 57-рэ ахэкIодагъ, 373-мэ шъобжхэр атещагъэх. ИкIыгъэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ ебгъапшэ-
мэ, авариехэм япчъагъэ 7-кIэ, шъобж хэзыхыгъэхэр нэбгырэ 31-кIэ нахь макIэ хъугъэ. Апэрэ илъэсныкъом гъогу хъугъэ-шIагъэхэм ахэкIодагъэхэм япчъа-
гъэ икIыгъэ илъэсым ащ фэдэ иуахътэ ебгъапшэмэ, нэбгырэ 22-кIэ нахьыбагъ. Ащ лъэшэу гумэкIыгъо тыхидзэгъагъ. Ащ къыкIэлъыкIогъэ мэзищым гъогухэм атекIодагъэр нахь макIэ хъугъэ нахь мышIэми, 2023-рэ илъэсым икъэгъэлъэгъонхэм ашъхьадэкIы.

— Сыд фэдэ укъоны­гъэхэр ара хъугъэ-шIэгъэ хьылъэхэр нахь къызхэ­кIыхэрэр? Ащ фэдэу икIы­гъэ илъэсым атхыгъэр тхьапша?
— Тишъолъыр игъогухэм анахьыбэу ащагъэунэфырэр ыпэкIэ къикIырэ автомобилым илъэныкъо зэрэтехьэхэрэр, ма­шинэ зэутэкIхэр, дэчъэхынхэр, лъэсрыкIохэм зэратехьэхэрэр ары. ПIалъэу зигугъу къэтшIырэм къыкIоцI машинэ зэутэкIыни 160-рэ атхыгъ, ахэм нэбгырэ 35-рэ ахэкIодагъ. ЛъэсрыкIо 66-мэ атехьагъэх, нэбгыри 7-мэ ядунай ахъожьыгъ. Гъогогъу 50-рэ гъогум дэчъэхыгъэх, ащ фэдэ хъугъэ-шIагъэхэм нэбгырэ 11-мэ ящыIэныгъэ ахьыгъ. ЫпшъэкIэ къызэрэщысIуагъэу, тигъогухэм язытет епхыгъэхэп мы авариехэр, ащ фэдэ къэгъэ­зэпIэ кIэкIхэр тиIэхэп, узэрыгъозэщт сатырэхэр арыщагъэх.
НахьыбэрэмкIэ, водительхэм икъоу зызэрамыгъэпсэфырэм ахэр къыхэкIых. Тишъолъыр зыгъэпсэфыпIэ чIыпIэхэм, къушъ­хьэхэм, хы ШIуцIэ Iушъом якIурэ федеральнэ гъогухэр пхырэкIых. Ахэм къарыкIыжьы­хэрэр пшъыгъэхэу хэчъыехэшъ, дэчъэхых. Мары бэмышIэу ащ фэдэ хъугъэ-шIагъэ Кощхьэблэ районым щыхъугъ. Ядэжь нэсыжьынкIэ километрэ 30 имыкъупэ къэнэгъагъ ныIэп. Отрадненскэм щыщ хъулъфыгъэр Шъачъэ къикIыжьызэ дэчъэхи, автомобилыр зэпыригъэзагъ. Ащ щынэгъончъэ бгырыпхыр телъыгъэпти, автомобилым къы­ридзыгъ ыкIи идунай ыхъо­жьыгъ, къыдисыгъэ ишъхьэгъусэ ипхы­хьагъагъ, ащ шъобжхэр тырищагъэхэми, псаоу къэнагъ.
Анахь тхьамыкIагъо къызхэ­кIырэр ямылъэныкъо гъогу зэ­рэтехьэхэрэр ары. Ащ фэдэ аварие 42-рэ Адыгеим игъогу­хэм ащагъэунэфыгъ, ахэм нэбгырэ 20 ахэкIодагъ, 56-мэ шъобж­хэр атещагъэх. Утехьан узэрэфимытыр къэзыгъэлъэ­гъорэ тамыгъэхэр атетыгъэх нахь мышIэми, авариехэм яна­хьыбэр федеральнэ гъогухэм ащыхъугъ, адрэ шъолъыр гъогухэм ащ фэдэ тамыгъэхэр атетыгъэхэп, ау водительхэр игъом ялъэныкъо зэрэтемыхьа­жьышъугъэхэм ахэр япхыгъэх.
ТхьамыкIэгъошхо къыздэзы­хьыгъэ авариехэр зыщыхъу­гъэхэр Теуцожь районым ит чэтэхъо фабрикэм пэмычыжьэу (нэбгыри 4 хэкIодагъ), Ханскэ гъогу зэхэкIыпIэм (нэбгыри 3), Адыгэкъалэ идэхьагъу (2), ащ нэмыкIхэри.

— Аужырэ уахътэм хэ­бзэ къулыкъухэми, об­щественностми анаIэ зытырадзагъэхэм ащыщ былым гъорыкIохэм апкъ къикIыкIэ гъогу ­хъугъэ-шIагъэхэр бэрэ зэрэхъухэрэр.
— Тызхэт илъэсым бэп ащ фэдэу агъэунэфыгъэр, былымхэм атехьагъэхэу хъугъэ-шIэ­гъищ. Мыекъопэ районым игъо­гухэм анахьэу шыхэр ары къа­техьэхэрэр, ау Теуцожь районым чэм гъорыкIохэм нахь арехьылIэх. Ахэр цIыфым ищы­­IэныгъэкIэ щынэгъо дэдэу зэрэщытыр къыхэгъэщыгъэн фае. Машинэр зэпыригъэзэным къыхэкIырэ тхьамыкIагъом фэдиз къехьы килограмм шъитфым кIэхьэрэ шым е чэмым автомобилыр еутэкIыным. Былымыр автомобилым къызытефэжькIэ, ар зэхецIыцIэ, апчэу хэтхэр егъэтакъохэшъ, цIыфэу исхэр зэхебзыхьэх, хэкIуадэхэуи къы­хэкIы. Бжыхьэм пасэу мэзахэ зэрэхъурэр къыдэплъытэн, водительхэми сакъыныгъэ нахь къызхагъэфэн фае — игъом транспортыр къэбгъэуцужьы­шъурэп. Былымхэр зиехэми ахэм уалъыплъэнэу зэрэщытыр зыщарэмыгъэгъупш.
— Мыщ ыпэкIэ тиIэгъэ зэдэгущыIэгъум къыщыпIуагъ гъогурыкIоныр щынэгъончъэным, авариехэр нахь макIэ шIыгъэнхэм афэIорышIэрэ амал гъэнэфагъэхэм шъуяуса­гъэу. Сыда зэшIохыгъэ хъугъэр?
— 2023-рэ илъэсым нахьыбэрэ авариехэр зыщыхъугъэу дгъэунэфыгъэ гъогу Iахь ыкIи зэхэкIыпIэ 40 фэдизмэ, мыгъэ чIыпIэ 60-мэ транспортэу зэ­блэкIыхэрэм азыфагукIэ шIыхьэгъэ пкъэухэр ащыдгъэуцугъэх. Ау техническэ шапхъэхэм апкъ къикIыкIэ ащ фэдэ зыщыбгъэуцун умылъэкIыщтхэм автомат шIыкIэм тетэу зэралъыплъэщтхэр, утехьан узэрэфимытыр къэзыгъэлъэгъорэ тамыгъэхэр, макъэ къэзыгъэIурэ рыщагъэхэр, шериф-балкэхэр ащыдгъэпсы­гъэх. Бэрэ гъогу чыжьэ техьэ­хэрэм гу алъатэгъэн фае а зэхъокIыныгъэшIухэм. ГущыIэм пае, станицэу Джаджэм, поселкэу Заревэм, къуаджэу Мамхыгъэ ядэхьагъухэм мы илъэсым ахэр ащыдгъэпсыгъэх.
ТшIагъэм кIэух дэгъуи къыгъэлъэгъуагъ: илъэсым иящэ­нэрэ мэзищ ыпэрэ илъэсым зебгъапшэкIэ, ыпэкIэ къикIырэ транспортым игъогу техьи зэу­тэкIыгъэхэм ахэкIуадэхэрэм япчъагъэ ызыныкъокIэ нахь макIэ хъугъэ.
Джыри зы гумэкIыгъо къэуцугъ — гъогу зэхэкIыпIэхэм атет тамыгъэхэм къамыгъэуцухэу, шапхъэхэр аукъохэзэ водителыбэ зэрэзекIорэр. Мы Iофыгъор АР-м и ЛIышъхьэ дэжь щызэхэщэгъэ комиссиеми къыщаIэтыгъ. МыщкIи, нэмыкI IофыгъохэмкIи хэкIыпIэхэм тяусэ, гукъэкIэу ятхьылIэрэ пстэумкIи хэбзэ къулыкъухэр IэпыIэгъу къытфэхъух, къыддырагъаштэ.
— Гъогу укъоныгъэхэр зытхырэ камерэхэм ­алъэныкъокIэ зэхъокIыныгъэ горэхэр щыIэха?
— Мы уахътэм ехъулIэу Адыгеим фото-видео тезыхырэ комплекси 177-рэ щыгъэуцугъ. 2024-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ахэм афэгъэхьыгъэ шэп­хъакIэу къежьагъэм тетэу Мые­къуапэ дэт камерэхэм ащыщхэм щынэгъончъэ бгырыпхыр зэратемылъыр къагъэлъэгъощт.
— Iофыгъо шъхьаIэхэм ащыщ водитель ешъуагъэхэм машинэр зэрэзэрафэрэр. Ары пакIошъ, зэ агъэпщынагъэхэу, машинэр зэрифэным ифитыныгъэ зыIахыгъэхэр ятIуанэрэу къаубытых. Сыда мы лъэныкъомкIэ шIэгъэн фаер?
— Мыхэм апкъ къикIыкIэ хъугъэ-шIагъэу (пстэумкIи 40, нэбгырэ 17 ахэкIодагъ) агъэунэфыгъэм къыщыкIагъ, ау ахэм ялажьэкIэ зидунай зыхъожьыгъэхэм япчъагъэ хэхъуагъ. Мы купым хэхьэрэ водительхэм алъэныкъокIэ хэбзэгъэуцугъэхэр сыд фэдизэу агъэпхъэшагъэ­хэми, къыубытыхэрэп, тазыр инхэм ямызакъоу, ятIонэрэу къаубытырэм уголовнэ пшъэ­дэкIыжь рагъэхьы.
Мы Iофыгъор тинэплъэгъу имыкIыхэрэм ащыщ. Водительхэр зэпымыоу тэуплъэкIух, ешъуагъэхэр къыхэгъэщыгъэнхэмкIэ рейдхэр зэхэтэщэх, му­ни­ципальнэ комиссиехэу на­хьыжъхэр зыхэтхэм къятэгъэ­благъэх, тадэгущыIэ. ЦIыфхэми зафэдгъазэ тшIоигъу — шъуигупсэхэр ешъуагъэу рулым Iу­тIыс­хьэхэ зыхъукIэ, афэшъумыд.
— Гъэмэфэ лъэхъаным гумэкIыгъуабэ къызпыкIыгъэхэм ащыщых спорт мотоциклэхэр ыкIи самокатхэр. Хэ­кIыпIэ горэхэм шъуяусагъэу щыта?
— Къыхэгъэщыгъэн фае мы транспорт лъэпкъхэр водительскэ удостоверение уимыIэу зепфэнхэ узэрэфимытыр. Ау ащ щынагъоу къыхэкIын ылъэ­кIыщтыр ны-тыхэм къагурымыIоу якIэлэцIыкIухэм къафащэфы. Мыхэм япхыгъэ хъу­гъэ-шIэгъэ 19 атхыгъ, ахэм нэбгыри 5 ахэкIодагъ, 15-мэ шъобж­хэр атещагъэх. НахьыбэрэмкIэ, зыныбжь имыкъугъэх ахэр зезыфэщтыгъэхэр.
ХэкIыпIэу къэдгъотыгъэр зы — спорт мотоциклэхэр ащэхэу Мыекъуапэ тучанитIу дэт. Ахэр зиехэм заIудгъакIи тялъэIугъ зыщэфыхэрэм шапхъэу пылъхэр къафаIотэнхэу ыкIи а щэфа­кIохэм якъэбар къытлъагъэ­Iэсынэу. А къэбарыр нэужым участковэм е инспекторхэм аIэкIэтэгъахьэ, ыпэкIэ алъы­плъэнхэм, анаIэ атырагъэтыным фэшI. Ау Адыгеим ишъолъыр имызакъоу, нэмыкI чIыпIэхэми къащащэфын зэралъэкIыщтыр джыри зы гумэкIыгъу.
ГухэкI нахь мышIэми, бэхэм ашIэрэп автомобильхэр зэрыкIохэрэ гъогум ахэр техьанхэ зэрэфимытхэр. Ащ дакIоу, ащ фэдэ транспортыр кIэлэцIыкIоу илъэс 11 — 12 зыныбжьым къыфэпщэфынэу щытэп, ыныбжь икъугъэн фае.
— Тхьауегъэпсэу гущы­Iэгъу укъызэрэтфэхъу­гъэмкIэ.
Iэшъынэ Сусан.
Сурэтхэр: Къэралыгъо автоинспекциер.