Щай къэгъэкIынэу лIэшIэгъу пчъагъэхэм Шъачэ зыпылъыгъэр зэрэзэтыригъэуцожьырэм имызакъоу, ар зэлъашIэ хъугъэ. Ти­лъэпкъэгъоу Хъущт Айдэмыри иIахь ащ хэлъ.

Къалэм зыщызыушъомбгъугъэ мэкъумэщ къыдэгъэкIэкIо инхэм анэмыкIэу, фермер хъызмэтшIэпIэ цIыкIухэри ащ хэщагъэх.
Шъачэ ихьэкIабэу гъэпсэфыпIэкIэ ар къыхэзыхыхэрэм зекIо лъэгъуакIэхэм нэIуасэ зафашIы, къэлэ кIоцIэу зэсагъэхэм нахьэу, къушъхьэхэм ахэт псэупIэхэм, адыгэ къуаджэхэм «гастротур» зэфэшъхьафэу ащызэхащэхэрэр нахь ашIогъэшIэгъоных. Ащ фэдэу цIыфхэр зэзыщэлIэрэ чIы­пIэхэр къалэм хэхьэрэ псэу­пIэхэм зэкIэми яIэ хъугъэ.
Шхыныгъо IэшIур, ямышIыкIэу гъэшIэгъонэу шIыгъэхэр зикIа­сэхэр зыхэдэнхэ щыI. ПсэупIэ пэпчъ нэмыкIхэм къахэзыгъэщэу, иIэшIугъэ лъэшэу зэхапшIэу шхыныгъо къыщыбгъотыщт. Ана­хьыбэу къызкIэупчIэхэрэр Шъачэ ищай. Зэгорэм ащ дунэе бэдзэршIыпIэм нэкъокъогъухэр щыриIагъэх, Советскэ Союзым иреспубликэхэм, IэкIыб къэрал­хэм ащыцIэрыIуагъ.
Мэкъумэщ-фермер хъызмэтшIэпIэ цIыкIухэм щай къэгъэкIыным изыкъегъэIэтыжьын чанэу Iоф дашIэ. Щаир зыщыIуагъэкIырэ сатыушIыпIэ къызэрыкIо цIыкIоу къуаджэу ШэхэкIэй щыщ Хъущт Айдэмыр къызэIуихы­гъагъэр илъэс зыбгъупшIыкIэ фабрикэ цIыкIу хъугъэ.
— ЕгъэжьапIэм сызыфэягъэр зы — щай къэгъэкIыным хэ­лъы­гъэ хабзэу тикъалэ цIэрыIо зы­шIыгъэхэр къызэтегъэнэгъэнхэр ары, — еIо Айдэмыр. —Советскэ Союзыр зызэхэзы­жьыгъэ я 90-рэ илъэсхэм щай ­къэгъэкIынри къызэтеуцогъагъ, илъэсипшI пчъагъэхэм ар къызщагъэкIыщтыгъэу цIырау хъугъэхэм угу мыузэу уяплъын плъэкIыщтыгъэп. Ахэм къарыкIощтымкIэ сэ сшъхьэкIи пшъэ­дэкIыжь зэрэсхьырэр къызгурыIощтыгъ. Сыда пIомэ ахэм сянэжъ-сятэжъхэм, сянэ-сятэ­хэм, сикъоджэгъухэм Iоф аща­шIагъ, сэри сицIыкIугъом щай тхьапэхэм якъэугъоин сыхэлэ­жьагъ. Мы чIыпIэм щыпсэухэ­рэмкIэ илъэсыбэхэм ар IофшIэпIэ шъхьаIэу щытыгъ, шIокI имыIэу къызэтебгъэнэн фэягъ.

Айдэмыр илъэсипшI фэдизкIэ узэкIэIэбэжьмэ Ахинтам иIэгъэ щай къэгъэкIыпIэу цIыраум зэ­лъикIугъэр Iахьзэхэлъ об­ществэу «Шапсыгъэ щай» зыфиIорэм бэджэндэу къыIихи, гектар 15-м щыщэу 7-р ыгъэкъэ­бзагъ, IэкIэ щаир къаугъоиныр ыкIи ежь къыугупшысыгъэ щай лъэпкъи­хым якъыдэгъэкIын зэтыригъэу­цуагъ, оборудованиеу ищыкIагъэр Китаим къыщищэфыгъ, зы­кIоцIищыхьащтыри ежь иунэе брендэу ыгъэхьазырыгъ.
Хъущт зэшъхьэгъусэхэу Айдэ­мыррэ Антонинэрэ ясатыу зы­­щырагъэжьэгъэгъэ уахътэр щхыхэзэ агу къагъэкIыжьы. Ахэм агу къихьэрэр аушэтыщтыгъ, хэукъощтыгъэх, чIэна­гъэхэр ашIыщтыгъ. ЫпэрапшIэу уц шIоир тыдэкIи хачыгъ, етIанэ илъэс пчъагъэм къызщамыу­гъоигъэм килограмм 300 хъоу щай тхьапэ къыпачыгъ, ежьхэм ежь-ежьырэу щай уцышъо ­лъэпкъ ашIынэу фежьагъэх.
— Щхэны ыкIи… А лъэхъаным зыпари оборудование ти­Iагъэп, утыкIэ пахъэр теттIупщыхьанэу ыуж тихьэгъагъ. Псы жъуагъэм къытекIырэ пахъэр тептIупщыхьаным щай уцы­шъом­кIэ мэхьанэшхо иI, — къеIуатэ Антонинэ. — Щай тхьапэр зэ­кIоцIыдгъэчэрэгъоным пае дре­лыр дгъэфедэгъагъ. ГъэпскIыпIэм (хьамамэм — ред.) щаир щыдгъэгъущтыгъ. Оборудование гъэнэфагъэ етымыхьылIэу ащ тетэу дгъэхьазырыгъэ щай тхьапэр зэIэтхъыщтыгъ, зэхэтакъощтыгъ, теплъэ иIагъэп, ау иIэшIугъэкIэ текIон щыIагъэп. ТиIахьылхэм, цIыфэу щаим хэ­шIыкI фызиIэхэм ядгъэуплъэ­кIугъагъ. Щай дэгъу зэрэтшIыгъэр зыдэтшIэжьыщтыгъ. ЗыхэтшIыкIыгъэр зэрэдэгъур, кондэ цIыкIоу «зызгъэпсэфыгъэхэм» къызэрапытчыгъэхэр IэубытыпIэу тиIагъэх.
Ащ тетэу щай къэгъэкIыныр зэрэзэтырагъэуцожьыгъэм имызакъоу, ар мылъку къэкIуапIэ ашIын зэралъэкIыщтыри къагурыIуагъ. Павильон цIыкIоу щаим варенье кIыгъоу къызщатыщтыгъэм хагъахъозэ, ищыкIагъэр зэкIэ зычIэт комплекс псау ашIыгъ. Этнотуризмэу цIыф­хэм зэлъашIэ хъугъэр ары на­хьыбэу зишIуагъэ къэкIуагъэр.
Хъущтхэм яунэе фабрикэ цIы­кIоу «Псыкъефэх 33-рэ» зыфиIорэ псэуалъэм екIолIэрэ гъогум ыгъунэ Iутым ублэкIын плъэкIынэу щытэп. Дышъэшъо самоварышхор, щайныч плъы­жьышхоу чашкэр зыготыр, «Щаир шIу сэлъэгъу» хьарыфы­шхохэмкIэ зытетхагъэр, плантациеу ахэр зыпэIутхэр нэм псынкIэу къыкIедзэх.

Къинэу палъэгъуагъэр хьаулые хъугъэп. «Адам-щаир» Шъачэ ихьакIэхэм зэлъашIагъ. Тихэгъэгу ичIыпIэ зэфэшъхьаф­хэм къарыкIырэ зекIохэр щаир къызэрагъэкIырэм къыщегъэ­жьагъэу мэкIаим зэрэтыралъхьэрэм нэсыжьэу нэрылъэгъу зэрафэхъущтым зыIэпещэх.
— IэкIэ къаугъоирэ фермер щаим икъыдэгъэкIын зыуж титыр, — къеIуатэ Хъущт Антонинэ. — Щай фыжьи, шIуцIи, уцышъуи тиIэх, «Пуэр» зыфаIорэ лъэпкъыри къытэбгъотылIэщт. Экскурсиехэр зэхэтэщэх, щаим икъэбар, ащ икъэугъоин Iофэу пылъыр, нэужым узэрэдэзе­кIо­щтыр къафэтэIуатэ. Щай ­лъэпкъ зэфэшъхьафхэр, варенье­хэр, шъоур, пхъэшъхьэ-мышъхьэ гъэ­гъугъэхэр IутэгъэкIых. ХьакIэхэр илъэс псаум тиIэх. Интернет нэкIубгъохэмкIи зэпхыныгъэ адытиI, Iофтхьэбзэ зэфэшъхьаф­хэр ахэм ащызэхэтэщэх, типродукцие пэIудзыгъэу зыщэфы­хэрэм почтэкIэ афэтэтIупщы. ЦIыфхэм яеплъыкIэхэм за­щы­тэгъэгъуазэ, тэркIэ ахэм мэхьанэ яI.
ЧIыпIэм къыщыкIырэ щаеу экологием ишапхъэхэм ади­штэрэм цIыфхэр нахьыбэу къы­кIэупчIэх. Унэгъо бизнесэу гъэ­мэфэ уахътэм IофшIэпIэ чIы­пIипшIым ехъу къэзытырэм федэ къыхьэу хъугъэ.
— ХьакIэхэм ыпкIэ амытэу щаир ауплъэкIунэу, ащ итарихъ зыщагъэгъозэнэу амал ятэты, — къыIуагъ Айдэмыр. — Тэ тищай нэмыкIхэри тимэкIайхэм атетых. Щай куандэхэм уакIэ­рытэу сурэт зытепхын плъэ­кIыщт, шIоигъоныгъэ зиIэм къыу­гъоин фит, Кавказым ичIыопс дахэ гъэшIэгъонэу уахътэр щыбгъэкIон плъэкIыщт.
Илъэс къэс къыдагъэкIырэм хэхъо. Щай тонни 10-м нэсэу къаугъоин ыкIи лъэпкъ зэфэ­шъхьафэу 15 ашIын алъэкIы. Айдэмыр къызэриIуагъэмкIэ, щай тхьапэхэр къэзыугъоищтхэр ыкIи IузыгъэкIыщтхэр нахьыбэу ящыкIагъэ мэхъу. ЧIыпIэм щы­псэухэрэм анэмыкIэу нэмыкI шъолъырхэм къарыкIыгъэхэри къыхэлажьэх. Унэгъо псаухэр, ныбжьыкIэхэр бэу къэкIох. Ахэм ащыщыбэм хым зыщагъэпсэфынэуи, Iоф ашIэнышъ, ахъщэ къагъэхъэнэуи амал яI. Ащ федэ зэрэхэлъыр нафэ.
Арэу щытми, Iоф зышIэщтхэм ащэкIэх. Щай къэгъэкIыпIэхэр къабзэу пIыгъынхэ фае. Ар Iэ­шIэхэп. Гъэмафэм ащ уц шIой­хэр гъогогъуитфым къыщымыкIэу хачых.
— НахьыпэкIэ нэбгыритIум тыфырикъущтыгъ, джы шIоигъо­ныгъэ зиIэр зэкIэ къетэгъэ­благъэ. ЗэкIэми IофшIэн агъотыщт, — еIо Айдэмыр. — Студентхэмрэ кIэлэеджакIохэмрэ языгъэпсэфыгъо уахътэ ахъщэ мы­дэеу къагъэхъэн алъэкIыщт. Совет хабзэм илъэхъани арэущтэу щытыгъ. Непэ нэбгырэ тIокI тиIофшIапIэ Iут.
«Адам-щай» зыфиIорэ унэгъо сатыум федэ къызэрихьырэм лъэпсэ заулэ иI. Хъущт зэшъхьэгъусэхэм къызэраIорэмкIэ, анахь шъхьаIэр щаим икъэ­гъэкIын хабзэу пылъхэр зэрамыукъохэрэр ыкIи хьакIэхэм уапэгъокIыным хэшIыкI зэрэфыряIэр ары. Мыщ щыIагъэ пэпчъ Шъачэ ищай зыфэдэр къыгурыIуагъэмэ, ащ шIулъэ­гъоу фишIыгъэр иунагъо, иIахьыл-­гупсэхэм алъигъэIэсыжьыгъэмэ, хьаулыеу Iоф ышIэрэп.
НЫБЭ Анзор.
Сурэтхэр авторым тырихыгъэх.