… Светланэ, зэрихабзэу, радиом адыгабзэкIэ икъэтынхэм ядэIущтыгъ. ЩыIэныгъэм зыщырихьылIэгъэ къиныгъом къыхэкIэу аужырэ лъэхъаным радиор ащ иныбджэгъу шъыпкъэ хъугъэ – илъэс 60-м ар къызехъум, ынэхэм къащыкIэу ыублагъ, тIэкIу-тIэкIузэ амылъэгъужьы хъугъэ, ылъакъохэми амыIэтыжьэу къырагъэжьагъ. А зэпстэуми къахэкIэу Светланэ нахьыбэрэм унэм исын фаеу хъугъэ.

Мафэ къэс унагъом исхэр IофышIэ е еджакIо макIохэми, ежь зыгорэ къыдимынэу къыхэкIырэп. Ащ фэдэ чIыпIэ щыIэныгъэм ригъэуцогъэ бзылъфыгъэм ныбджэгъушIоу, «гущыIэгъоу» иI радиор. Ащ ишIуагъэкIэ ар щыIэныгъэм хэт, хъурэ-шIэрэм зэкIэми ащыгъуаз.
— Адыгэ радиор бэшIагъэ сищыIэныгъэ зыхэтыр, зэпхыныгъэ зыдысиIэр, — къеIуатэ Хьахъурэтэ Светланэ. — СшIэщтыгъэх ыкIи лъытэныгъэшхо афэ­сшIыщтыгъ ащ Iоф щызышIэщтыгъэ нахьыжъхэу Жэнэ Къырымызэрэ ХьакIэмыз Биболэтрэ. Ащыгъум радиор унэ пэпчъ итыщтыгъэпти, ар зиIэхэм адэжь цIыфхэр кIощтыгъэх, зэхахыгъэм нэужым тегущыIэжьыщтыгъэх, щыкIагъэхэри ахалъагъощтыгъ, нэмыкIэу къэпIон хъумэ, агукIэ апэблэгъагъэх, якIэсагъэх.
Мы лъэхъаным адыгэ радиом ижурналист IэпэIасэхэм якъэтынхэм сядэIу. КъэбарыкIэу Нэджыкъо Маринэрэ Тыгъужъ Саниетрэ агъэхьазырхэрэм, ХьакIэмыз Сусанэ адыгэбзэ дахэкIэ къыIуатэхэрэм гухахъо ахэсэгъуатэ.
Радиом ижурналистэу Бэгъушъэ Фатимэ икъэтынхэм ащыщ къыригъэблэгъагъ Пэнэхэс щыщ пщэрыхьэкIо IэпэIасэу Абрэдж Мирэ. Адыгэхэм яшхыныгъохэу къурамбыир, хьалаор зэрэпшIыщтхэр Мирэ а къэтыным къыщиIотагъ.
Радиом едэIухэрэм, тхылъеджэхэм лъэшэу агу рехьы ащ Iоф щызышIэрэ журналистэу, тхакIоу, усакIоу Хьакъунэ Заремэ итворчествэ. ТхылъеджапIэм Iоф щысшIэ зэхъум слъэгъущтыгъ ащ итхылъхэм цIыфхэр къазэракIэупчIэщтыгъэхэр, ахэр мэкIайхэм ателъыщтыгъэ­хэп, ренэу зыгорэхэм аIыгъыщтыгъэх. Ахэм ащыщхэм лъэтегъэуцохэр афэсшIыхэуи хъугъэ.
Адыгэхэр къэралыгъо 50 фэдизмэ арысых. Адыгэ радиом IэкIыб къэралыгъохэм ащыпсэухэрэм апае ыгъэхьазырырэ къэтынхэм яшIуагъэкIэ лъэпкъэу зыщыщхэм ахэм зэпхыныгъэ дыряIэн алъэкIы. Ар къадэхъу тыркубзэкIэ ыкIи арапыбзэкIэ зэдзэкIакIохэм яхьатыркIэ.
БэмышIэу седэIугъ Тыгъужъ Саниет ыгъэхьазырырэ «Джэрпэджэжьым» изичэзыу къэтын. А мафэм радиом ихьакIагъ Тыркуем къикIыгъэ тилъэпкъэ­гъоу Мэлбэхъо Кадрие. Бзылъфыгъэр ылъапсэхэм къатегущыIэ зэхъум къыхигъэфагъэх нэтыхъое лъэкъуацIэхэу Хьахъуратэ, Болэт, ШэхэлI. Мыхэр сэри спэблагъэх – Хьахъуратэхэм ащыщ сишъхьэгъусэ. Кадрие къыIотагъ Кавказ заом илъэхъан игупсэхэм Урысыер къабгынэнэу зэрэхъугъэр, джы Тыркуем ит къуаджэу Натхъуаджэ зэрэщыпсэурэр, ащ дэсхэм шапсыгъэхэу зызэралъытэрэр.
Къэтыныр зезыщэрэмрэ игущыIэгъурэ Светланэ ядэIузэ, егупшысагъ, ыгу къэкIыжьыгъ Хьахъуратэхэм ялIэкъо чъыг изэхэгъэуцон дэлажьэ зэхъум, Хьахъурэтэ зэшитфэу лIакIор зытекIыгъэхэм якъэбар фэгъэхьыгъэ горэ къы­гъотыным бэрэ зэрэпылъыгъэр. ЗэшитIумэ яхьылIагъэу зыгорэхэр зэригъэ­гъотыгъагъ, ау адрищымкIэ зыпари зэригъэшIэн ылъэкIыгъэп. «Адэ, мы бзылъфыгъэр, Кадрие, зэшищэу зикъэ­бар амышIэхэрэм ялIэужыкъомэ?» ыуIи, Светланэ егупшысагъ.
Светланэ псынкIэу къэтыным Iоф дэзышIагъэм фытеуагъ ыкIи хьакIэу къырагъэблэгъэгъэ бзылъфыгъэм ителефон номер кIэлъэIугъ. Нэтыхъуае щыпсэурэ Хьахъуратэхэм ащыщ бзылъфыгъэ Кадрие къызэрэкIэупчIэрэр зызэхехым, ежь-ежьырэу Светланэ ар къыфытеуагъ ыкIи ыдэжь къакIо зэрэшIоигъор къыриIуагъ. Ар гушIогъош­хуагъ. Нэтыхъое ХьахъуратэхэмкIэ мэхьанэшхо иIагъ ащ фэдэ хьакIэ къафэкIоным ыкIи яшъыпкъэу ащ зыфагъэхьазырэу аублагъ.
Уахътэ тешIагъэу хьакIэу къафэкIуагъэх илъэс 62-рэ зыныбжь Кадрие, ишъхьэгъусэу, илъэс 65-рэ хъугъэ
Мэлбэхъо Эрол – агроном-садоводыр, шIэныгъэхэмкIэ докторыр ыкIи илъэс 39-рэ зыныбжь инженерэу Маушэ Хъусен.
ХьакIэхэр щагум къызэрэдахьэхэу Светланэ ыгу къыхэуагъ, фэбагъэ горэм зэлъиштагъ, бэшIагъэу ахэр ышIэщтыгъэхэм, яжэщтыгъэм фэдэу.
— Апэрэ лъэбэкъур щагум къызэрэдэ­сыдзагъэм, унэ пчэшъхьаIум сызэребэкъуагъэм къыщыублагъэу сянэ иунэ сыкъифэжьыгъэу къысщыхъугъ, — къыIуагъ Кадрие Светланэ IаплI рищэкIымэ, ыIэхэр ыбгъэгу чIилъхьэхэмэ, упсэпсэгъэ нэхэм анигъэсыхэзэ.
Аущтэу ахэр бэрэ щысынхэ ыкIи сыхьат пчъагъэрэ зэдэгущыIэнхэ алъэ­кIыщтыгъэ. Кадрие ятэжъ пIашъэхэм ацIэхэр къыриIуагъэх, зэкIэми нафэ къафэхъугъ ахэр зэрэнэтыхъуаехэр.
Бэ темышIэу хьакIэхэм пщэрыхьакIохэр къяупчIыгъэх адыгэ шхыныгъоу зыфа­ехэмкIэ. Хъусен къыIуагъ зэхэдзышхо зэримыIэр, сыд фэдэрэ гъомылапхъи игуапэу зэришхыщтыр. Ау мэтазэ зэрэщыIэр къызыраIом, къыхэщэу къэгу­шIуагъ:
— Къуае дэлъэу, бжьын шхъуантIэр хэлъэу!
А гушIо мэкъэ Iэтыгъэм нафэ къы­шIыгъ нэтыхъуаехэу апашъхьэ исхэм лъэпкъ шхынхэр зэрашIэхэрэр, зэрякIасэхэр.
ЗэдэгущыIэхэу щысхэзэ, бысымгуащэр къыкIэупчIагъ:
— Тилъэпкъэгъоу Тыркуем, нэмыкI къэралыгъохэм къарыкIыгъэхэм ягущыIакIэ зэхэсхэу хъугъэ, загъорэ яадыгабзэ гурыIогъуаеу къыхэкIы. Хымэ къэрал мыщ фэдиз уахътэм шъуисэу сыдэущтэу тиныдэлъфыбзэ къэшъу­ухъумэн шъулъэкIыгъа?
— Тыркуем щыIэ хабзэмкIэ, тиунэ тыкъызикIыкIэ, тыркубз ныIэп тызэрэгущыIэнэу щытыгъэр, ау унэгъо кIоцIым адыгабзэкIэ тыщыгущыIэщтыгъ. ТшIэщтыгъэх ыкIи къатIощтыгъэх тятэжъхэм яорэдыжъхэр, нарт къэбархэр. Шъулъэ­гъугъагъэемэ тинахьыжъхэр Хэкужъым зэрэфэзэщыщтыгъэхэр, ащ фэгъэхьы­гъэу къаIуатэ зыхъукIэ, анэпсхэр къазэрашIуа­кIощтыгъэр. Ар щысхэм къамылъэгъуным пае укIытэхэзэ ашъхьэ дырагъэзэкIыщтыгъ.
Хъусени якъуаджэ щыпсэухэрэм алъэ­къуацIэхэр къыIуагъэх: Алащэ, Хьатх, ПцIащэ, МаIушъэ, ТыкIо, Отахь, Ордэшъаукъо, Къумызлэукъо, Щэрэукъо, Хьантыу, Бжъаукъо, Быгъужъэкъо… Мыхэм ащыщыбэр нэтыхъуаехэм зэрамышIэрэр бысымгуащэм къызеIом, ащ лъапсэу иIэн ылъэкIыщтыр Кавказ заом илъэхъан ахэм ялIакъохэм ащыщ чIыгужъым къимынэгъэныр арэу Хъусен ылъытагъ.
Мафэр ыкIэм фэкIуагъэу хьакIэхэм Мыекъуапэ кIожьынхэу загъэхьазырэу аублагъ, сыд фэдизэу бысымгуащэр ялъэIугъэми чэщым щысынхэу.
— Сянэ сыIукIагъэу, сыдэгущыIагъэу къысщэхъу, — къыIуагъ Кадрие гъогум техьажьынхэм ыпэкIэ. — Непэ слъэгъу­гъэр, зэхэсшIагъэр, сыгу щышIагъэр сигупсэхэм афэсIотэщт, сурэтхэм язгъэ­плъыщтых, анахь шъхьаIэр мы зэIукIэгъур зэрэсщымыгъупшэщтыр ары.
Зыщыфаехэм къэкIонхэу, бысымым ипчэхэр сыдигъуи зэрафызэIухыгъэхэр ариIозэ, Светланэрэ игупсэхэмрэ хьакIэхэр агъэкIотэжьыгъэх.
Тятэжъ пIашъэхэм атекIыгъэхэу IэкIыб къэрал къикIыгъэхэм ягущыIэхэм, анэпсыхэм Светлани, ащ игупсэхэми, нэтыхъуаехэм зэкIэми агухэм лъэуж къафагъэнагъ. Пстэуми агъэшIэгъуа­гъэр лIэшIэгъурэ ныкъорэм ахэм ныдэлъфыбзэр къаухъумэн зэралъэкIыгъэр ары. Мыхэм тарыгущыIэзэ, Светланэ къысэупчIыгъ:
— Адэ тэ, чIыгужъым щысэухэрэм, тиныдэлъфыбзэ сыдэущтэу тыдэзекIорэ?
Сэри сегупшысагъ: шъыпкъэр пIощтмэ, сыд тиныдэлъфыбзэ непэ къехъу­лIэрэр? Сыд пае ащ идэхагъэ, ибаигъэ бэрэ игугъу тэшIыми, ар тшIокIодырэ? Хэт пэрыохъу къытфэхъурэр тиныдэлъфыбзэкIэ тисабыйхэм тадэгущыIэнымкIэ? Сыд пае кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм кIорэ сабыеу илъэси 4 – 5 зыныбжьыр адыгабзэкIэ гущыIэ хъумэ дгъэшIагъора?
Адыгабзэр бзэ анахьыжъхэм аха­лъытэ, къэралыгъо зэфэшъхьафхэм яшIэныгъэлэжьхэм ащ осэшхо фашIы, ебгъэпшэн бзэ щымыIэу алъытэ. «Сыдэу насыпышIуа адыгэбзэ чаныр зыIулъ лъэпкъыр. Мы бзэм ихьарыфхэр, ымакъэ­хэр къапIохэ хъумэ, шъхьэкуцIым илъынтфэу ащ хэмылажьэрэ къанэрэп. Шъуинервэхэр зыпкъ итынхэу, жъы шъухъугъэми, шъхьэкуцIым дэгъоу Iоф ышIэнэу шъуфаемэ, адыгэхэм абзэ зэжъугъашI», — етхы канадскэ шIэныгъэлэжьэу Джон Коларуссо.
«Адыгабзэр – дунаим зэрэпсаоу ибаиныгъ. Черкесхэм ямызакъоу, цIыфлъэпкъым ар къыухъумэныр ипшъэ­рылъ, сыда пIомэ бзэ анахьыжъэу, зэмыхъокIыгъэу тилъэхъан къынэсыжьыгъэхэм ар ащыщ. Адыгабзэм ебгъэпшэн дунаим бзэ тетэп», — еIо Урысые гео­графическэ обществэм хэтэу, зэлъашIэрэ лингвистэу, краеведэу, тхакIоу, зекIоу Андрей Осташко.
Сыд пае адэ тэ тырымыгушхора а бзэр зэрэтIулъым, сыд пае ащ тырымыгущыIэра?
АкIэгъу Разиет.