ЖэрыIо лъэпкъ творчествэм цIыфхэм закъыфегъэзэжьы. Нахь тэрэзэу къэпIощтмэ, цIыфхэр ары къыфэзыгъэзэжьхэрэр. Ар зихьатырыр фольклорыр зышIогъэшIэгъонхэу, ыуж, ылъапсэ зыфыхэу, лъыхъохэу къытхэкIырэ зырызхэр ары. А макIэмэ ащыщ Нэгэрэкъо Казбек, Къызбэчи раIо.

Казбек шыкIэпщынау, къамылапщ, адыгэ орэдыжъмэ яIотакIу, ащ дакIоу филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидат, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм ишIэныгъэлэжь ныбжьыкI. КIэлакI нахь мышIэми, лъэпкъым ижэрыIо творчествэ пэблагъ, орэдыжъэу, ахэм апылъ къэбарэу ымышIэрэ щыIэп пIомэ хэукъоныгъэ хъущтэп. Ари шIомакIэу фольклорым изехьакIохэм ренэу алъэ­хъу, зы цыпэ горэм зыгорэ хэлъыхэмэ IэубытыпIэ ешIы. Джащ фэдэу адыгэ жэрыIо творчествэм ыуж ыфызэ, Англием ыкIи Францием я Лъэпкъ тхылъеджапIэхэм яхъарзынэщ­хэм анэсыгъ.
АМ: Казбек, тызэрэщыгъуазэмкIэ, Францием ыкIи Англием къарыкIыгъэ шIэныгъэлэжьхэм я 20-рэ лIэшIэгъум Ермэлхьаблэ щытыратхэгъэгъэ адыгэ орэдыжъхэр къэбгъотыжьыгъэх. Сыда угу къэзыгъэкIы­гъэр ахэм уащылъыхъо­нэу?
— Ар къызщежьагъэр купэу «Жъыум» хэтхэм сахахьэу, сахэкIэу зыщытыгъэ лъэхъаныр ары. Сахэмыт дэдагъэми, за­гъорэ садежъыущтыгъ. Ащ къа­Iорэр къэсIожьыщтэп ныIа? Сэри сыфэягъ ахэм атекIэу орэдхэр къэсIонхэу. Унэрэкъо Райи, нэмыкIхэми къаIотэжьэу зэхэсхыгъэу щытыгъ апэрэ, ятIонэрэ дунэе заохэм ялъэ­хъан гъэрэу аубытыгъэхэм IорыIотэзехьэхэр къахащыхэу, ашIэрэр къарагъаIозэ тыратхэщтыгъэ­хэу… Джахэр сшIогъэшIэгъоныщтыгъэх, «къаIуагъэхэр сыд фэдагъэха?» сIозэ сегуп­шы­сэщтыгъ. Ащ фэдэ гупшысэхэр сшъхьэ илъхэу дунэе хъытыум сыщылъыхъоу езгъэжьагъ. ИнджылызыбзэкIэ орэд горэм ыцIэ истхи, «Гощэгъэгъыр» ары сшIошIыжьы, нэкIубгъо горэм сыригъэхьагъ. Францием и Лъэпкъ тхылъеджапIэу къычIэ­кIыгъ. Ар зыхъугъэр 2009-рэ илъэсыр ары.

АМ: Орэдхэр хэта къэзыIохэрэр? Нэбгырэ тхьапш хъущтыгъэха?
— А упчIэхэр сиIэхэу Францием сытхагъ, ау джэуап гъэшIэгъон къатыгъэп. «Черкесскэ хоркIэ» макIох. КъэзыIохэрэр зэхиушъхьафыкIырэп. Лондон и Лъэпкъ тхылъеджапIэ хэлъхэр, ахэр А. Соколовам къытхыжьыгъэх, къэзыIуа­гъэхэм ацIэхэр, алъэкъуацIэхэр тэшIэх. Ахэр ежь джэгокIо купхэу, орэд къызэдаIоу, зэныбджэгъухэу, хьакIэщхэр зэдашIхэу щытыгъэх. Ансамблэм фэдагъэх. Анахь гъэшIэгъоныр ахэр къэзыIуа­гъэхэр тэ тичылэ, Джыракъые щыщыгъэх: орэдыIохэу Нэгые Иляс, Биданэкъо Шъалихь, Хьагъэуджыр ахэтыгъ. Зэлъа­шIэрэ пщынэо Iазэу Хьагъэудж Мыхьамэт, пхъэкIычаоу ыкIи кууакIоу Байкъулэ Абас игъусагъ. Нахьыбэр тичылэх. Хъар­зынэщитIум ахэлъхэр зэзгъэпшагъэхэти, а зы купыр арэу сегуцафэ, сыда пIомэ къаIохэрэм зэхъокIыныгъэшхо афэмы­хъоу зэтефэ. А зы нэбгырэм къымыIоми орэдыр, а зы купым щыщ. Зэфэдэх.
АМ: ЗэрэхъурэмкIэ, Францием и Лъэпкъ тхылъеджапIэ ихъарзынэщ орэд тхьапша къыхэпхыжьыгъэр?
— Орэд 32-рэ. Ахэм ащыщэу 22-р къэзыIохэрэр кIахэ орэдыIох, 10-р къэ­бэртаех. 8-р Iахь тIурытIоу зэкIоцIылъых. ГущыIэм пае, «Хьатх Мыхьамэт гъуазэ» IахьитIу мэхъу, зырызхэри ахэтых. Къы­зэрэнэфагъэмкIэ, 1911-рэ илъэсым Ермэлхьаблэ къеблэгъэгъэ орэд тетхэкIо купэу «Pathe» иIофышIэу Теобальд Нобл гъусэхэр иIэхэу ахэр тыритхэгъагъэх. ЗэкIэмкIи орэд 344-рэ Кавказым ишъо­лъырхэм ащ ащитхыгъ. Орэдхэр лъэшэу сшIогъэ­шIэгъоныгъэх, бэрэ сядэIугъ, къаIорэр стхэу езгъэжьагъ, Iэпэрытхэу щыIэмэ язгъэпшагъэх. Шъхьаем, зыми тефэхэрэп. Сатыр зытIущхэр зэфэдэх, ау нахьыбэп. Ар уушэтын фае. ГущыIэм пае, «Къэ­бэртаехэм ячэщтео» къыIуа­тэрэр а зыр ары шъхьаем, зэтекIых.
АМ: Ар сыда къызхэкIырэр, о уиеплъыкIэкIэ?
— «Чэщтеор» хъугъэ-шIэгъэ иныгъ, мэзибл зау, бэ хэкIодагъэр. Ащ елъытыгъэу куплетыбэ мэхъу. Ар сэзыгъаIо­рэр — хъарзынэщым IахьиплI къыхэсхыгъ. Ары пэпчъ такъикъи 2,5-рэ икIыхьагъ. Ащ фэдэу плIышъ — такъи­къипшI… Орэдхэм гъэшIэгъонхэр къа­хэкIыгъэх. Ахэм яз «Болэтыкъохэм яорэд», «Айтэчыкъо Шумэфэпщ ипщы­налъэ». Тыгъу­жъыкъо Къызбэч ипщы­налъэ ехьыщыр. Джащ фэд, Темыркъапэ зэраштагъэм фэгъэхьыгъэ орэдым имэкъами тетхагъэу къычIэкIыгъ. Тэ тихъарзынэщ чIэлъыгъэр Iэпэрытх. Дагъыстан ихыIушъо Iутыгъэ пытапIэу «ГъучI къэлапчъэхэр» зыфаIорэр адыгэ­хэм зэраштэгъагъэр ащ къыщыIуагъ. А орэдымкIэ зилIакъо анахьыжъыр адыгэхэм агъэунэфыщтыгъ. ГъэшIэгъон дэдэу къы­хэкIыгъ лIыхъужъ орэдэу «Къарбэч игъыбзэ» (Къарбэчыпщ). ШIэныгъэ­­лэ­жьэу, орэдыIоу Къэрдэнгъушъ Зэра­мыку ыIогъагъ: «Къэбэртаем анахь лIы­хъужъ орэд бэлахьэу илъыр «Къарбэч иорэд». Болэтыкъо Къарбэч лIы пхъашэу щы­тыгъ, пыйхэм афэгъэкIодыщтыгъэп. Къэбар нэпцIкIэ гъогу тырагъахьи шхончыщэ гъэбылъыгъэр аджал фэхъугъагъ. КIапщи фашIыгъагъ, ау лъэкъо лъэныкъоу щэр зытефагъэм илIыкIыгъ. Ащ икъэбар анахьэу кIуачIэ къезытырэр тымрэ къом­рэ язэфыщытыкI. Тым ра­Iуагъ: «УикIалэ иIоф дэи, къыфэнагъэ щыIэп, ихьи зэгъэлъэгъу». ЛIапIэ ифэгъэ Къарбэч тым игухэлъ зыраIом, «Сэ пIэм сыхэлъэу сятэ къысшъхьарыхьанэу сыфаеп. Унэшъхьэ бгыкъум кIапсэ ишъущи къыс­IэкIашъулъхь»» ыIуи, кIапсэ раригъэщыгъагъ. Ар ыIыгъэу къызэшIоуцуи, ятэ къырагъэхьагъ. Ащи Iофым изытет къы­гурыIоу, бэ къымыIоу «Бетэмал, кIэлащэу аджалым пэуцугъ, аущтэу мыхъугъэемэ, лIы хэкIыныгъи» ыIуи, зызэпыригъази икIыжьыгъ. Ащ ыуж Къарбэчыр къызэхафи, ыпсэ хэкIыгъ. ИмэкъамэкIэ тэ тызэсэгъэ гъыбзэмэ афэдэп. ЗэкIоцIылъэу, гъэшIэгъонэу щыт.
АМ: О ар къэоIуа?
— КъэсэIо, ау жъыу имыгъусэ хъумэ къэIурэп. Арышъ, джащ фэдэ орэд гъэ­шIэгъонхэр къыхэсхыжьыгъэх Францием ихъарзынэщ. ЕтIанэ къыхэбгъэщын фае, мы мэкъамэхэр, орэдхэр къаIо зыхъукIэ, мэкъэмэ Iэмэ-псымэхэр хэтхэп. ЖэпщынэкIэ къэIуагъэх. Зэдежъыухэзэ, Iэгу теохэзэ. Мэкъабэр хэтэу гъэпсыгъэ. Ащ идэхагъэ зэхэпшIэным пае къыбгурыIон фае. ЗытеттхэжькIэ, гущыIэу хэлъхэри сыди гурыIогъошIу хъущт.
АМ: Ар сыдигъуа зыхъущтыр?
— ШIэхэу (мэщхы Казбек). Ар сигу­хэлъ благъ.
— Ащыгъум, тыкъежэщт. Опсэу, Казбек!
Анцокъо Ирин.
Сурэтхэр авторым иех.