О пшъхьэкIэ илъэсыбэм дэгъоу пшIэнэу хъугъэ нэбгырэр, угу зыфакIощтыгъэу, ицIыф гъэпсыкIэ-шIыкIэкIэ идунэелъэ­гъукIэ­кIэ лъы­тэныгъэ зыфыозыгъэшIыщтыгъэр дунаим игъонэмысэу зехыжькIэ гухэкI дэдэ мэхъу, щымыIэжьыр шIошъгъэхъугъуаеу, узэрэмыгугъэгъахэу бэрэ уигупшысэ къыхэуцо, унэ къыкIэуцо, джащыгъум ащ фэгъэхьыгъэ пстэур гум, шъхьэм къащыдэоежьы, шIоу хэлъыгъэр зэкIэ бгъэунэфыжьызэ, зэрэцIыф гъэшIэгъоныгъэр, нэмыкIыбэм зэратекIыщтыгъэр, гупшысэкIо гъэшIэгъонэу зэрэщыты­гъэр, гулъытэшхо зэриIагъэр кIэогъэтхъы. Дэхэгъэ мыухыжькIэ Тхьэр къетагъэу, инэпкъ-пэпкъ зэхэлъыкIэ имызакъоу, IокIэ-шIыкIэ зэкIужьи, IупкIэгъэ нэфэIуагъи, гупшысэкIэ ялыйи зэриIагъэхэм зео­убытылIэжьы. ИкIэсагъ ащ иадыгэ лъэпкъ, иадыгабзэ, гущыIэ зафэр, икIэсагъ адыгэ литературэр, лъэпкъ шэн-хабзэхэу уахътэм дэбакъохэу, зие лъэпкъым идунэететыкIагъэр зыхэгощагъэхэр, икIэ­сагъ гъунэнчъэу щыIэныгъэр, дэхагъэр, псэ зыпыт дунэе хьалэмэтыр ыкIи цIыфхэр.

ЗыфасIорэр усакIоу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, Адыгэ Респуб­ликэм шIэныгъэмкIэ иIофышIэшхуагъэу Ергъукъо-ЩэшIэ Щамсэт ары. Ыгуи ыкIуачIи зэдиштэу, сыдрэ щыIэныгъэ лъэныкъуабэми хэшIыкI гъэнэфагъэ афыриIэу, ишIошI-еплъыкIэхэр, идунэе­еплъыкIэ сыдигъуи икъоу къыриIотыкIынхэр, щыIэныгъэм ыгу лъэшэу зэрэфаблэрэр къыхэщэу, бзылъфыгъэ IугъэшIыгъагъэм дихьыхэу зэрэщытыгъэр ыпсэ ифэбагъэ тешIыкIыгъагъ. Щамсэтрэ сэрырэ тызэдеджагъэу, тызэмылэгъугъэми, илъэс 13-м зы IофшIапIэ тызэдыIутынэу (Адыгэ хэку музеим) ыкIи зы унэ тызэ­дисынэу хъугъэ, ащ къыхэкIэу зэпэблагъэ тыхъугъ.
Щамсэт ыгу риубытэу, шIоигъом фэкIон зылъэкIыщтыгъэ ныбжьыкIагъ ащыгъум. Мэфэ IофшIэн ужым общежитием тызекIужькIэ, сэ зысфэмыгъэпсэфыжьэу къэсчъыхьан фэягъ, ежьыр гъэтIылъыгъэ- зэкIэубытагъэу «Литературная газета» зыфиIоу къытфакIощтыгъэм кIэзыгъэн­чъэу еджэщтыгъ, охътэ зэгъокIыпэхэм гум имэкъамэхэр тхьапэм ригъэкIунхэри шэ­нэу хэлъыгъ. Ащ къикIыщтыгъэп зимыгъэ­псэфыщтыгъэу: икIэсагъ театрэр, зиплъы­хьаныр.
Музеим Щамсэт сэ сапаIоу Iухьэ­гъагъ ыкIи чанэу, хъупхъэу мы IофшIэн мы­псынкIэм хэзэгъэгъагъ, тешIагъэ щымы­Iэуи анахь отделышхом — «массовэкIэ» заджэщтыгъэхэм пащэ фашIи, музеим Iотыфэ ар ыIыгъыгъ. Музеим IофшIэны­шхоу чIэлъхэмкIэ — командировкэхэмкIэ, экспедициехэмкIэ, лекцие къеджэнымкIэ, материалэу къэтхьыгъэхэр икъоу къэтхыхьэжьыгъэнхэмкIэ ыкIи экскурсиехэр регъэкIокIыгъэнхэмкIэ Ергъукъо Щамсэт Iофышхо ылэжьыгъ, цIыфэу къытфа­кIохэрэм лъэшэу агу рихьыщтыгъ.
ТикIэсэ музей IофшIэным ихьатыркIэ зыдгъэпсэфынэу путевкэ профсоюзым къытити, нэбгыритIум тхьамэфитIурэ ТIуапсэ тыкъызэрэтыгъагъэм игугъу къэс­шIыщт. Хым тэкIоми умышIэнэу нэбгыри­тIуми джэнэ дэхабэ зыдэтштагъ пчыхьэпэ зыгъэпсэфыгъохэм апае, ау зэрэфэбэшхуагъэм къыхэкIэу псым нахь чыжьэу зыми тыкIуагъэп.
Ресторанэу «Нептуным» мафэм щэ тыщагъашхэщтыгъ, щэджэгъо шхэгъум лыхэкI шхыныгъо къытфахьыщтыгъ. Ежьым лыр икIэсагъ, сэ сыфэегъахэп, ары къэс «а делэ цIыкIу, угу мэкIэщтышъ, шхэ» ыIощтыгъ. Ау уфэмыеу ушхэна, адыгэ кIэлэцIыкIу официантри къытэгугъущтыгъ, Щамсэт сэмэркъэушхо хэ­лъыгъ, «уипсэлъыхъо цIыкIу къэкIо» ыIоти, кIэ­кIэщхыхьэщтыгъ, ыIу-ымыIоми, сэ силагъэ сыдигъуи нахь пкъы тэрэзхэр хэлъы­гъэх, сфикъути, къысэлыжьыщтыгъ.
Жьы къабзэ къэтщэщтми, хым ты­хэ­хьащтми тхьамэфитIур дэгъу дэдэу тфикъугъэу, нэIосэкIэ бэдэди тиIэу, тыгъэ­ми шIуцIабзэу тилыпкIыгъэу, хэти сыди тафэзэщыгъэу, Мыекъуапэ къэдгъэ­зэжьыгъ.
Щамсэт къэбар щхэнхэу цIыфхэм ахэлъхэр дахэу зыдишIызэ къыIотэнхэр икIэсагъ, арыти, бэрэ ащкIэ селъэIу­щтыгъ. IофшIапIэм тыщыIэ зыхъукIэ, «тыкIожьмэ пчыхьашъхьэ къэтIотэщт, джы Iоф тшIэщт» ыIоти, кIэлэегъэджэ шIыкIэу сигъэIасэщтыгъ.
Щамсэт зышIын-зыгъэдэхэныр лъэшэу икIэсагъ, ышъхьац ишIын-изэгъэфэн е щыгъын зэфэшъхьафхэм язэщыщтыгъэп. ЗэкIэ бзылъфыгъэ шIыкIэ-гъэпсыкIэ дахэу хэлъмэ ателъытагъэу, адиштэу усэ-хъырахъишъэхэр макъи-лъакъи пымыIукIэу чэщырэ ытхыщтыгъэх. Ахэм уяджэ зэпытыгъэкIи уямызэщэу, псэ зыхэлъ тхыпхъэ пкIырапкIынагъэх, бзылъфыгъэгум тешIыкIыгъагъэх. Ергъукъо-ЩэшIэ Щамсэт ныбжьыкIэзэ прозэм илъ усэу ытхыгъэхэр зэбгъэпшэнхэ щыIэп, ахэр адыгэ гъэзетым, альманахым къащыхи­утыгъэх, «УблапIэ» зыцIэ тхылъэу тхэкIо ныбжьыкIэхэм яапэрэ тхыгъэхэр зыдэтым къыдэхьагъэх. Ащ ыужыIоу Щамсэт илирическэ усэхэр зыдэт тхылъэу «Бзы­ужъый» зыфиIорэр 1993-рэ илъэсым къыдэкIыгъ.
Щамсэт иапэрэ тхылъ дэт усэхэр цIы­фым зэ ыгъотэу, етIанэ егъэшIэрэу IэкIыб фэхъужьырэ дунаим инэфынэ, ифабэ, яжьыбгъэ чъыIэхэм, шIулъэгъум, ныбжьыкIэгъум, гукIэгъугъэ-гупсагъэм афэгъэхьыгъэх. ЯжанрэкIэ ахэр адыгэ литературэм бэрэ къыхэмыфэхэу, прозэкIэ тхыгъэ усэх, новеллэ цIыкIух.

Орэп зилажьэр — сэрэп
Ощхы, ощхы… Пчыхьэшъхьэ хьакIэу къысфакIоу, сишъхьангъупчъэ къытеоу макIэу къысаджэу къысшIошIы, етIани, сэрэп ар – сэIэсэжьы… Мары джыри шъабэу къысфытео.
— КъаIо? Сэра укъызаджэрэр?
— Оры, оры! – Iапэ псыгъохэмкIэ Iэ къешIы.
— Сыда къыпфэмыIоу узыфаер?
— Сызыфаер, сызыфаер… — тIэкIуи мэукIытэ.
– Къысфэгъэгъу, къыосIонэу сыфай. Зи къикIыщтэп а Iофым, гукIэгъушхуи гуитIум зэфашIыщт. Хьау, орэп зилажьэр – сэрэп, гъогу лъэгъуитIур зыкIызэбгъу­кIуагъэм. СицIыфыгъэ укъыхаплъэу сымыумыс. Къысфэгъэгъу, синасып бдэзгощыгъэп. Орэп зилажьэр — сэрэп…
«Жъогъо ощх», «Сидунай хэмыкIырэ цIэр», «Сыостыгъ ощ пай», «Зэдытий», «Пчыхьэшъхьэ тыгъэр», нэмыкIхэри шIулъэгъупсэр зыщыIорышIэрэх. УсакIом ыпсэ идэхагъэрэ ифэбагъэрэ ахэм зэхыуагъашIэ, шIулъэгъу шъыпкъэм, иным, лъэшым иIэшIугъэ мыухыжь къащиIотыкIыгъ. ГущыIэ закъоми мы усэхэм чIыпIэ щыряI, тхакIоу Ергъукъом ыпсэ ибаигъэ сатырэ пэпчъ, произведение пэпчъ ащыкIэгъэтхъыгъ, иадыгабзэ усакIом ыгу къыщэтIэмы, ыбзэ шъоупсэу IэшIу, шъа­бэ, гуапэ — зэлъызыIыгъ гузэхэшIэ минмэ ахэшъыкIыгъ.
Адэ мыщ фэдиз шъэбагъэр, дэхагъэр, гохьыгъэр, лъэшыгъэр тыдэ къырихыра усакIом? Иусэ пэпчъ зы гучIэ къэбар зэкIум, шIулъэгъу зэхэшIэ мыухыжьым къегъэпсы.
IэгучIалъхь
IэгучIалъхь… IэгучIалъхь… Хэта IэгучIалъхьэ емышIагъэр зыщычэфхэу, зыщыжъотхэрэ лъэхъаным? — КъэупчIэ усэкIо-гупшысакIор. ЕтIанэ къыпедзэжьы.
Нысэщэ джэгу. Пщынаом зырагъэгъэ­псэфынэу пщынэр зыIахым, зыгорэм IэгучIалъхьэ тешIэнэу къытхигъэхьагъ.
Тызэрэгъэчэфэу IэгучIалъхьэ тешIэщтыгъ. ГъучI такъырыр IэгучIалъхьэу тиIагъ. ЗэкIэри щыгугъхэу ачIэплъхьаным нэгушIоу къыпIуплъыхьэщтыгъэх. Ары шъхьаем, сэ укъысэкIуалIи гъучI такъырыр сIэгу къычIэплъхьагъ. ЗэрэгъэIэсагъэхэу къэзышIэщт къэтэджыгъэм еплъы­щтыгъэх…
СIэгу илъым машIор пылъэу къысшIошIэу, гушIуагъо горэ гум къысшIуечъэщтыгъэ. Оры ар къысэзытыгъэр! Ясымытыжьыныр сыгоу зыIэкIэсыубытэщтыгъэ нахь пытэу. ЗэрэджэгукIэри сщыгъу­пшэжьыгъэу гумэкIышхо горэми сызэлъи­штэщтыгъэ.
Пшъэшъэ нэгущхым зэкIэ зэпиплъыхьи, садэжь къыIухьи естынэу къызысеIом, гъучIыр чъыIэмылэу къызэхэсшIагъ. Унэгу чэф нэпцIэу кIэлъыгъэр нэплъэгъу закъокIэ шъхьэм къеожьыгъ. УиплъакIэрэ уизекIуакIэрэ зэрэзэфэмыдэр гъучI та­къы­рым къысигъэшIагъ.
Авторым гупшысэкIэ амал гъэшIэгъон дэдэ зэрэIэкIэлъым уеджэнджэшыжьырэп: ащ къытэшIэкIыгъэ Дунэешхоми, адыгэ лъэпкъ шэн-хабзэхэми, хъулъфыгъэ- бзылъфыгъэ зэфыщытыкIэхэми, гущыIакIэми хэшIыкIышхо зэрафыриIэр нафэ къып­фэхъу. Шъхьэу усэхэм афишIырэ закъомкIи усакIор нэмыкIыбэм ялъэгэкIэу, игупшысэ гъэзакIэкIэ угу къынэсэу, къи­хьэу, къызэринэрэм уегъэразэ. Щамсэт илирикэ нэмыкIхэм атекIы: ар нэмыкIэу щымытэу, ежь ышъхьэ, ыпсэ, ыгу атешIыкIыпагъ; ШIулъэгъур — зэхэшIэ анахь плъырыр, ыпсэ ифабэрэ идахэрэкIэ танэIу къыригъэуцуагъ; цIыф гукIоцI зэхашIэр, дышъэидэм фэдэу, пытэу зэрэзэтешъагъэр нафэ къытфишIыгъ.
Шъыпкъэ, «УблапI» ыкIи «Бзыужъый» зыфиIорэ тхылъ цIыкIуитIур, уяджагъэу щымытмэ, зи арыхэп, ау адыгэ литературэр зышIэу, адыгэ гупшысэр зилъапIэхэм, ахэр тилитературэкIэ налмэс-налкъутэу плъытэныр зэряфэшъуашэм еджэнджэшхэрэп.
Ергъукъо-ЩэшIэ Щамсэт Ерстэм ып­хъур къуаджэу Едэпсыкъуае къыщы­хъугъ, щапIугъ, щеджагъ, апшъэрэ гъэсэныгъэри, ащ диштэрэ шIэныгъабэ зыIэкIэлъыгъ, литературэмкIэ шIэныгъэ IофшIэгъэшхо иI, щытхъуцIэ инхэр къылэжьыгъ, ыгуи ыпси а зэкIэми ахилъхьагъ — иIагъ унагъо, пхъу ыкIи пхъорэлъф цIыкIу — бзылъфыгъэ Iуш икъугъагъ, ау илъэскIэ узэкIэIэбэжьмэ (бэдзэогъум ыкIэм, 2023-рэ илъэсым) игъонэмысэу ахэм ахэзыгъ, идунай ыхъожьыгъ.

ШIошъгъэхъугъое дэдэу зэхэлъ щыIэныгъэр — цIыфым анахь щыIэныгъэ пшъэрылъыр зэхишIапэу зыригъажьэрэм игъашIэ зэпычыныр… Сыдэу пшIына?! Ар узхэIэзыхьанэу щымыт Iофыгъу.
Ергъукъо Щамсэт бжыхьэ мэфэ бэрэчэтым, чъэпыогъум и 1-м къэхъугъ, Тхьэр къетагъэу, зэчый дахэ хэлъыгъ, илъэпкъ фишIэрэр шIомакIэу щыIагъ, гушъхьэкIэн лъапIэ наукэми, лъэпкъ литературэми ащыриI. Ыпсэ ибаигъэкIэ къытхэтыщт.
Мамырыкъо Нуриет.