Адыгеир ия 33-рэ илъэс лъэныкъо зэфэшъхьафхэм ащишIыгъэ гъэхъагъэхэмкIэ пэгъокIы. Ахэм республикэр анэсыным пае тихэбзэ къулыкъухэм федеральнэ гупчэр яIэпыIэгъоу зэкIэлъыкIоу IофшIэныбэ агъэцакIэ.

Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат мы илъэсым игъэтхэпэ мазэ АР-м иминистрэхэм я Кабинет илъэсым Iофэу ышIагъэм зэфэхьысыжь къыфишIызэ къыкIигъэтхъыгъ «Президентэу Владимир Путиным, республикэм ыкIи къэралыгъом яIофыгъо анахь шъхьаIэхэм язэхэфын алъэ­ныкъокIэ обществэр зэкъотын зэрэфаем» имэхьанэ.

КъумпIыл Мурат ренэу къызэриIорэмкIэ, цIыфхэм ящыIакIэ нахьышIу шIыгъэным пае къэралыгъом ипащэхэм амалэу къатырэ пстэури, лъэпкъ проект­хэмкIэ, къэралыгъо программэхэмкIэ, унэе программэмкIэ мылъкоу къатIупщырэр шIуагъэ къытэу ыкIи игъом гъэфедэгъэн­хэ фае. БюджетымкIэ пшъэрылъхэм ягъэцэкIэни ар фэгъэхьыгъ — республикэ бюджетым ифедэкъэкIопIэ Iахь хэхъоным ренэу удэлэжьэн фае. Адыгэ Республикэм финансхэмкIэ и Министерствэ къызэритыгъэмкIэ, илъэс къэс республикэ бюджетыр социальнэ Iофыгъохэм нахь афытегъэпсыхьагъэ мэхъу. Хъардж­хэм ащыщыбэ гъэсэныгъэм, лъэпкъ экономикэм, гъогу хъызмэтым, социальнэ политикэм, псауныгъэм икъэухъумэн апэIохьэ. КъумпIыл Мурат пшъэ­рылъ къызэришIыгъэм тетэу лъэныкъо пэпчъ иIофыгъо анахь шъхьаIэхэм яхэхъоныгъэ игъэ­кIотыгъэу дэлажьэх, сатыум IэпыIэгъу фэхъух.

«Непэ инфраструктурэм зетэгъэушъомбгъу, предприниматель IофшIэнымкIэ ящыкIагъэхэр ятэгъэгъоты, инвестициехэр къетэщалIэх. Хэхъоныгъэхэм такъыфэзыщэщтхэм тадэлажьэ – индустриальнэ паркым, зекIо кластерым язэхэщэн тыпылъ. Мы зэпстэуми зэфэхьысыжь дэгъу афэхъун фае», — къыIо­гъагъ тапэкIэ КъумпIыл Мурат.

ЗэдызэшIуахыгъэ Iофым зэ­фэхьысыжьхэри иIэх, ахэр щы­Iэныгъэм къыщылъэгъогъахэх. Адыгеим еджэпIакIэхэр, кIэлэцIыцIу IыгъыпIакIэхэр, IэзапIэхэр, сымэджэщхэр, инженер псэуа­лъэхэр, культурэм, спортым защыпылъыщтхэр, гъогухэр ыкIи социальнэ мэхьанэ зиIэ нэмыкI псэуалъэхэр щагъэпсыгъэх, джыри щашIых. Лъэпкъ проектхэмкIэ ыкIи къэралыгъо программэхэмкIэ 2017-рэ илъэсым къыщыублагъэу тишъолъыр псэолъэ 500-м ехъу щашIыгъ ыкIи щагъэцэкIэжьыгъ, мыхэм инженер инфраструктурэмрэ гъогухэм яшIынрэ къахеубытэх; щагу ыкIи общественнэ чIыпIэ 700 щызэтырагъэпсыхьагъ. Мы илъэсым IофшIэнхэр ащэкIох чIыпIи 112-мэ, мы IофшIэнхэм зэкIэмкIи апэIухьанэу щытыр сомэ миллиард 27-рэ. ПIалъэм къыпэу ашIырэ псэупIэхэм яшIуа­гъэкIэ илъэси 6-м псэупIэу атыгъэм фэди 3-кIэ хагъэхъон алъэкIыгъ – ар квадрат метрэ миллиони 2-м ехъу.
Илъэс къэс Адыгеим зызэрехъокIы, лъэхъаным диштэу, ущыпсэунымкIэ хъопсапIэу мэхъу зэпыт. Аужырэ илъэсхэм респуб­ликэм иэкономикэ ихахъохэмкIэ икъэгъэлъэгъонхэр гурытымкIэ къэралыгъом илъхэм анахьи фэдитIукIэ нахь иныгъэх. Гущы­Iэм пае, зэкIэмкIи шъолъырым къыщахьыжьырэм (ВРП) 1,9-кIэ хэхъуагъ (2018–рэ илъэсым – сомэ млрд 120-рэ; 2023-м – сомэ млрд 231,9-рэ) унэе фе­дэхэр 1,8-кIэ нахьыбэ хъугъэ. ИкIыгъэ илъэсым изэфэхьысыжьхэмкIэ, инвестициехэм япчъагъэ сомэ млрд 61,6-рэ хъугъэ, япсын­кIагъэ зыкъы­зэриIэтыгъэр проценти 122,4-рэ. Инвестициехэм язытеткIэ Лъэпкъ рейтингым къызэритыгъэмкIэ, 2023-рэ илъэсым къэралыгъом анахь дэгъоу ща­лъытэгъэ шъолъыр 15-мэ Адыгеир ахэхьагъ.

«Тишъолъыр инвестициехэмкIэ хъопсапIэу щытыным тегъэпсыхьэгъэ Iоф­шIэныр лъыдгъэкIотэщт ащ хэдгъахъозэ, Владимир Путиным къыгъэуцурэ пшъэрылъхэр дгъэцакIэхэзэ. Инвесторхэм къякIущт Iоф­шIэныр дгъэпсыгъахэ – проект пэпчъ зы шъхьаныгъупчъэкIэ къыдекIокIых, язэгъэкIунрэ технологическэ тIупщынымрэ уахътэу ахьыщтыр зэралъэкIыщтымкIэ агъэмэкIагъ, фэгъэкIотэн зэфэшъхьафхэр щыIэх. ИщыкIэгъэ инфраструктурэр тэгъэпсы. Мы IофшIэным экономикэ амалхэр нахьышIу тигъэшIыщтых ыкIи шъолъырым ихэхъоныгъэ лъигъэкIо­тэщт. Арэу зыхъукIэ, IофшIэпIэ чIыпIакIэхэр щыIэ хъущтых, цIыфхэм къаIэкIа­хьэрэм хэхъощт, социальнэ Iофыгъохэм язэшIохын фэIорышIэщт хэбзэIахь лъап­сэми нахь зиушъом­бгъущт», — къы­Iуагъ КъумпIыл Мурат.

Адыгеим иунэе федэхэм зэрахэхъуагъэм ишIуагъэкIэ тишъо­лъыр иинфраструктурэ игъэ­кIэжьын псынкIэу зэшIуахы, ащ республикэр инвестициехэр къыхалъхьанымкIэ хъопсапIэ ешIы, лъэныкъо зэхьыщырхэм языкъегъэIэтынкIэ ыкIи IофшIэпIэ чIыпIакIэхэм якъызэIухынкIэ амалышIу мэхъу. ЗекIоным зезыгъэушъомбгъущтэу Адыгеим щалъытэрэр сыд фэдэрэ уахъти Iоф ышIэным тегъэпсыхьагъэу щытыщт зыгъэпсэфыпIэу «Лэгъо­накъэр» ары. Инвестициеу ащ къыхалъхьащтыр сомэ млрд 60. Мыщ IофшIэпIэ чIыпIэ мини 2-м нахь мымакIэу къыщызэIуахыщт, хьакIэщ номер мини 2,5-рэ щашIыщт.

КъыдэгъэкIыжьынымкIэ хахъо­хэм якъэкIопIакIэу щытыщтыр Тэхъутэмыкъое районым щызэтырагъэпсыхьэрэ промышленнэ паркэу «Инэм» зыфиIорэр ары. Ащ иинэгъэщтыр гектар 200. Хъызмэт зехьэкIо 50 фэдиз ыкIи инвестицие сомэ млрд 65-м ехъу ащ къызэрищэлIэщт, IофшIэпIэ чIыпIэ мини 10-м ехъу къыщызэIуахыщт.

«Мы зэпстэуми язэшIохын лъэпкъ проектхэм ыкIи социальнэ-экономическэ хэ­хъоныгъэмкIэ шъхьэзэкъо программэм къадыхэлъытагъ. Президентым иунашъо ишIуагъэкIэ Адыгеир джыри хэлэжьэщт ащ фэдэ программэм ыкIи тишъолъыр тапэкIи хэхъоныгъэ ышIыным ар фэIорышIэщт. ПрограммакIэр 2025 – 2030-рэ илъэсхэм ателъытагъ, зэкIэмкIи федеральнэ бюджетым ащ пае къикIыщтыр сомэ милиарди 6. «ЦIыфхэм ящыIакIэ идэгъугъэ зэлъытыгъэ социальнэ-экономикэ къэгъэлъэгъон шъхьаIэхэм теубытагъэ хэлъэу ахэгъэ­хъогъэным джыри тыдэлэжьэщт», — къыкIигъэтхъыгъ Адыгеим и ЛIышъхьэ.

Адыгеим икъэгъэлъэгъонхэм нэIуасэ зафэшIыгъэнымкIэ амалышIу хъугъэ Дунэе къэгъэ­лъэгъон-форумэу «Урысыер». Шъугу къэдгъэкIыжьын, ар Мос­ква ВДНХ-м 2023-рэ илъэсым ишэкIогъу мазэ къыщыублагъэу 2024-м ибэдзэогъу нэс щызэIухыгъагъ. Адыгеим щыфыхэхыгъэ чIыпIэм Iоф ешIэфэ ащ Iоф­тхьэбзэ 200-м ехъу щырагъэ­кIокIыгъ – творческэ къэгъэлъэ­гъонхэр, мастер-классхэр, нэмы­кIыбэр. Урысыем и Президент иунашъокIэ къэралыгъом Лъэпкъ гупчэу «Урысыер» щагъэпсыщт, ащ икъутамэхэр шъолъыр пэпчъ къыщызэIуахыщтых.

ХэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэмрэ ахэм яунагъохэм ащыщхэмрэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным, Херсон хэкум и Геническэ район зэтегъэуцожьыгъэным ыкIи хахъохэр егъэшIыгъэнхэм афэгъэхьыгъэ Iофыгъохэр анахьэу анаIэ зытырагъэтыхэрэм ащыщых. Мы Iофыгъом изегъэкIуакIоу щытыр къэралыгъо фондэу «Хэгъэгум иухъумакIохэр» зыфиIорэм ишъо­лъыр къутам. Ащ иIофшIэн илъэскIэ узэкIэIэбэжьмэ ауб­лагъ Президентэу Владимир Путиным иунашъоу дзэ операцием хэла­жьэхэрэмрэ ахэм яунагъохэмрэ адэIэпыIэгъэнымкIэ унашъоу къышIыгъэхэм къапкъырыкIыхэзэ. Къутамэм иIофшIэн агъэпсы зыхъукIэ къызпкъырыкIыхэрэр ветеранхэмрэ ахэм аIахьылхэмрэ зыкъызэрафагъазэрэ упчIэ пстэ­ури зэшIохыгъэ хъуныр; зы шъхьаныгъупчъэкIэ социальнэ, медицинэ, юридическэ Iофыгъо­хэр зэшIуахынхэ алъэкIыныр, психологическэ IэпыIэгъу арагъэгъотыныр. Ащ пае Адыгеим и ЛIышъхьэ иунашъокIэ Мыекъуапэ игупчэ унэ хъоо-пщау къащыфагъотыгъ, гъэцэкIэжьын куухэр щашIыгъэх, къэралыгъо фондым икъутамэ еIолIэнчъэу IофшIэныр зэшIуихынымкIэ ищыкIэгъэ пстэури IэкIагъэхьагъ. ШIушIэ Iофтхьабзэхэр мыщ ренэу щызэхащэх. Общественнэ ыкIи политическэ организациехэр чанэу къадеIэх: партиеу «Единэ Россием» ишъолъыр къутамэ, шIушIэ фондэу «Народный фронт. Все для Победы» зыфиIорэр, Урысые народнэ фронтыр.

«ЛIыхъужъхэм тарэгушхо, тарэгушхо тичIыгогъухэу зидзэ ыкIи зигражданскэ пшъэрылъ зыгъэцакIэхэрэм. ТидзэкIолIхэмрэ тиветеранхэмрэ тиныбжьыкIэхэмкIэ щысэтехыпIэх – къэралыгъор шIу плъэгъун зэрэфаемкIэ, цIыфыгъэ шапхъэхэу пхэлъын фаехэмкIэ. Нэбгырэ пэпчъ тыфэраз», — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.
Дзэ IофымкIэ шIэныгъэу яIэ­хэм ахэзыгъахъо зышIоигъохэм апае республикэм ищыкIэгъэ пстэури къыщыдэлъытагъ. Iоныгъом Дзэ егъэджэпIэ гупчэ Мые­къопэ къэралыгъо технологическэ университетым къыщызэIуахыгъ. Мы апшъэрэ еджапIэм гъэсэныгъэ кластерэу «ПрофиМед» зыфиIорэри щагъэпсыгъ.
Гъэсэныгъэ лъапсэм Адыгеим ренэу щыдэлажьэх, ныбжьыкIэхэм ягукъэкIхэр пхыращынхэм, яIофшIэнкIэ лъэгэпIэ зэфэшъхьафхэм анэсынхэм пае амалхэр арагъэгъоты. Ащ, хабзэ зэрэхъугъэу, щытегущыIэх сэнаущыгъэ зыхэлъ ныбжьыкIэ­хэр зыщызэрэугъоихэрэ зэхахьэу Фыщт икъушъхьэлъапэ щызэхащэрэм. Адыгеим, Краснодар краим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Черкесым, Херсон хэкум ыкIи Къалмыкъым къа­рыкIыгъэ кIэлэ ыкIи пшъэшъэ 500-м ехъу мыгъэ ащ къыугъоигъ.
Джыри зы хахъоу щыIэхэм ащыщ тишъолъыр идемографическэ зытет зыкъызэриIэтырэр. Унэгъо хабзэу илъымкIэ Адыгеим ыцIэ чыжьэу мэIу. Сабыибэ зэрыс унагъохэм ахэхъо зэпыт – непэ ахэм япчъагъэ мин 8,9-рэ фэдиз мэхъу. ЗэкIэмкIи рес­публикэм кIэлэцIыкIу зиIэ унэгъо мин 53-м ехъу щэпсэу. Мы илъэсым имэзих сабый 1952-рэ къэхъугъ,ар 2023-рэ илъэсым мыщ фэдэ иуахътэ егъэпшагъэ­мэ, нахьыб – сабый 1907-рэ. КIэлэцIыкIу зиIэ унагъохэм Iэпы­Iэгъу ягъэгъотыгъэным пае илъэс къэс Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр рагъэкIокIых, лъэпкъ проектэу «Демографием» къыдыхэлъытагъэхэри ахэм ащыщых. Ащ нэмыкIэу къихьащт илъэсым къыщыублагъэу къэралыгъом щыпхыращыщт УФ-м и Президент къып­къырыкIыгъэ лъэпкъ проектэу «Унагъор». Ащи амал тедзэхэр къаритыщтых унагъохэм IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэнымкIэ.
Лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ зэхэтхэу зэдашIэгъэ Iофым изэ­фэхьысыжьыбэ непэ республи­кэм щыплъэгъун плъэкIыщт. Ау тапэкIэ джыри пшъэрылъыбэ щыт шъолъырми, къэралыгъоми социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэ лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ ягъэшIыгъэным пае, цIыфхэм ящыIакIэ идэгъугъэ къэIэтыгъэнымкIэ. Анахь шъхьаIэр – Президентым Джэпсалъэм зигугъу къыщишIыгъэ пшъэрылъхэм, хэхъоныгъэмкIэ лъэпкъ мурадхэу Владимир Путиным жъоныгъуакIэм и 7-м зигугъу къышIыгъэ­хэм ягъэцэкIэн. КъумпIыл Мурат къызэрэкIигъэтхъырэмкIэ, хэхъо­ныгъэмкIэ рахьыжьэгъэ Iофыгъо­хэр зэрэзэшIуахырэм ипсынкIагъэ къыщымыгъэкIэгъэныр, цIыф­хэм ящыIакIэ зыкъегъэIэтыгъэныр, ащ пае унэе къэкIуа­пIэхэмрэ федеральнэ гупчэм иIэпыIэгъурэ гъэфедэгъэнхэр джырэ уахътэм щыт пшъэрылъых.
Хэутыным
фэзыгъэхьазырыгъэр
МэшIодз Саид.