Абхъаз-адыгэ литературнэ фестивалэу «Рифмы на Рице» зыфиIоу Абхъаз Республикэм икъэлэ шъхьаIэу Сыхъум тыгъуасэ къыщызэIуахыгъэм Адыгеим илIыкIо куп хэлажьэ.

Мы фестивалым къыхиубытэу Адыгэ Республикэм изаслуженнэ журналистэу, усакIоу ХьакIэмыз Сусанэ итворческэ зэIукIэ зэхащагъ.
Абхъазым, Адыгеим, Къэбэр­тэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Черкесым къарыкIыгъэ усакIохэр фестивалым зэрепхых. Яхэнэрэ илъэс хъугъэу ар зэхащэ, кIэща­кIор усакIоу, драматургэу, журналистэу, литературнэ гъэзетэу «Горянка» зыфиIорэм ипащэу Къаныкъо Зарин, фестивалым ипащэр Сосналые Люб, Абхъаз Республикэм культурэмкIэ и Министерствэ яIэпыIэгъоу ар зэхащэ.
Тиреспубликэ илIыкIо купэу Iофтхьабзэм мыгъэ екIолIагъэм хэтых КъТРК-у «Адыгеим» ра­дио­къэтынхэмкIэ икъулыкъу ипащэу, АР-м изаслуженнэ журналистэу ХьакIэмыз Сусанэ, АР-м ибзылъфыгъэхэм я Союз ипащэу Вэрэкъо Хьалимэт, рес­публикэ гъэзетэу «Адыгэ ма­къэм» иредактор шъхьаIэу, АР-м изаслуженнэ журналистэу Мэщ­лIэкъо Саидэ, ащ игуадзэу, Урысыем, АР-м язаслуженнэ журналистэу Тэу Замирэ, КъТРК-у «Адыгеим» иIофы­шIэхэу, АР-м изаслуженно жур­налистэу ТIэшъу Светланэрэ Нэгэрэкъо Саниетрэ, МКъТУ-м экономикэмкIэ ифакультет истудентэу ХьакIэмыз Муслим.

Творческэ цIыфхэр зэпхыгъэнхэр, литературэм пыщэгъэ ныбжьыкIэхэр зэхищэнхэ гупшы­сэхэр зыдиIыгъхэу Заринэ мы фестивалым кIэщакIо фэхъугъ ыкIи имурад къыздигъэхъуныр фызэшIокIыгъ. 1992 — 1993-рэ илъэсхэм Абхъазым щыIэгъэ заом тигуфакIохэр бэу хэлэжьагъэх, Заринэ ыши ахэм ахэ­тыгъ, лIыгъэ зэрихьэзэ Гагрэ ишъхьафитыныгъэ пае ыпсэ ытыгъ.
— ГуфакIохэр зыкIэхъо­псыщтыгъэхэр Абхъазыр шъхьафит хъужьынышъ, творческэ цIыфхэм Iоф зыщашIэщт, Темыр Кавказым, диаспорэм ащыщ адыгэ пстэури, абхъазхэри зыщызэхэ­хьащтхэ чIыпIэу ар хъуныр ары. Заринэ ыш зыкIэхъопсыщтыгъэр ыгу къыщырихьакIыщтыгъэу къы­чIэкIын, тхакIоу, усакIоу зэрэщытым ишIуагъэкIэ, ежь къыпэблэгъэ гупшысэмкIэ къыри­гъэжьэнэу унашъо ышIыгъ — титхэкIо ныбжьыкIэхэр зэрищэлIэнхэр, зэ- хигъэхьанхэр. Ар щыIэныгъэм дахэу, зэрифэ­шъуашэу щыпхырищыгъ ыкIи фестивальхэр зэхэтэщэх, ретэгъэ­кIокIых, — тизэдэгущыIэгъухэм ащыщ къыщыддэгощагъ фестивалым ипащэу Сосналые Любэ.

Шъугу къэдгъэкIыжьын, икIыгъэ илъэсым фестивалыр зыфагъэхьыгъэр Къэбэртэе-Бэлъкъар Республикэм иусэкIошхоу, фольклорым иугъоякIоу Нало Заур. Ар къызыхъугъэр илъэс 95-рэ зэрэхъугъэр хагъэунэфыкIыгъагъ. УсакIоу къекIолIагъэ­хэр зыхэлэжьэгъэхэ пхъэдз ащ щырагъэкIокIыгъагъ. 2024-рэ илъэсым псыхъураеу Рицэ Адыгеим илIыкIохэм ащыщэу ХьакIэмыз Сусанэ итворческэ пчыхьэзэхахьэ щашIыныр, абхъаз усакIоу Дмитрий Габелиа итворчествэ фэгъэхьыгъэ зэхахьэ Мыекъуапэ щызэхащэныр ащ кIэух фэхъугъ.
Мэлылъфэгъу мазэм иаужырэ мафэхэм Дмитрий Мыекъуа­пэ щыIагъ, ащ фызэхащэгъэ зэхахьэр зэрэрекIокIыгъэри тигъэзет къытыжьыгъагъ. Джы чэзыур зиер ХьакIэмыз Сусан.

— Мэхьанэ имыIэу зыпари тигъа­шIэ щыхъурэп. Мыщ фэдэ хъугъэ- шIагъэхэр цIыфымкIэ блэрыпсым фэдэх. Блэрыпсым фэдэу зэпышIагъэхэу, гъэшIэгъонэу щыIэныгъэм тигъэушэтын фаехэр къэтэкIух. СэркIэ мыр ащ фэдэ хъугъэ. Сегуп­шысагъэп ыкIи къысэпэсыгъэуи слъытагъэп мыщ фэдэ шIыкIэкIэ ятIонэрэу Абхъаз Республикэу тикIасэ хъугъэм тыкъэкIонэу, — къыддэгощагъ игупшысэхэмкIэ ХьакIэмыз Сусанэ.
ТиIофшIэгъу тыригъусэу Абхъазым джы тыщыI. Фестивалыр къызэIуахыным ыпэ­кIэ абхъаз ыкIи урыс тхакIоу, усакIоу, публицистэу, киносценаристэу Даур Зантария и Гупчэ (ифэтэр-музей) тырагъэблэгъагъ, ащ итворчествэ нэIуасэ тыфашIыгъ. Нэужым Абхъаз къэралыгъо университетым шIэжь саугъэт зэхэтэу Iутым къэгъагъэхэр кIэрытлъхьагъэх, апсэ емыблэжьхэу Абхъазым ишъхьафитныгъэ фэбанэхэзэ кIэлэегъаджэхэу ыкIи кIэлэ­еджакIохэу фэхыгъэхэм яшIэжь дгъэлъэ­пIагъ.
Фестивалым икъызэIухын ыкIи творческэ зэхахьэр Абхъаз къэралыгъо уни­верситетэу Сыхъум дэтым абхъаз-адыгэ филологиемкIэ и Гупчэу В.П. Анкваб ыцIэ зыхьырэм щыкIуагъ. Апшъэрэ еджа­пIэм иректорэу Алеко Гварамия, Гупчэм ипащэу Ахра Анкваб къекIолIагъэхэм шIуфэс гущыIэхэмкIэ закъыфагъэзагъ, Къаныкъо Заринэ зэIукIэгъур къызэIуихыгъ. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, апэрэ фестивалыр къызщызэIуахыгъагъэр мы апшъэрэ еджапIэр ары. Iофтхьабзэм итарихъ къызытегушыIэ нэуж Адыгеим къикIыгъэ лIыкIо купыр къекIолIагъэхэм Заринэ нэIуасэ афишIыгъ.
ХьакIэмыз Сусанэ нахь игъэкIотыгъэу къытегущыIагъ Тэу Замирэ. Илъэс пчъа­гъэм КъТРК-у «Адыгеим» Iоф зэрэщызэдашIагъэр ащ къыIуагъ, итворчествэ нэIуасэ фишIыгъэх. Сусанэ, ащ ятэу Бэгъ Нурбый афэгъэхьыгъэ къэтын кIэкIэу ТIэшъу Светланэ ыгъэхьазырыгъэр къагъэлъэгъуагъ. Ятэ зыфэдагъэм къытегущыIагъ, итворческэ IэпэIэсэныгъэ ежьыри хэлъ зэрэхъугъэм зэрэрыгушхорэр Сусанэ игущыIэхэм къащыхигъэ­щыгъ, Нурбый иусэхэм къяджагъ.

— Мыщ фэдэу уигупшысэ цIыф­хэм ахэпхьан, ткъошхэм уадэгощэныр, ежьхэм къаIорэм уедэIуныр , мыщ фэдизэу уаIэтын, уагъэ­шIэгъонышъ, зыгорэущтэу уздагъэплъы­хыжьыным осэшхуи, мэхьэнэ куу дэди иIэу сэлъытэ. ГъэшIэгъонэу хъугъэ — мары 2024-р УрысыемкIэ унагъом и Илъэсэу агъэнэфагъ. Сэри уна­гъом лъагъоу щыпхырысщыгъэм сыкъыгъэсыгъэ фэдэу сэ­лъытэ, сыда пIомэ сэрэп усакIор, усакIор сэ сят — Бэгъ Нурбый. Мыщ фэдэ унагъо сыкъихъухьаныр насыпыгъэу сэлъытэ. Мыщ фэдэ ты сиIэу, игупшысэ къыспкъыры­хьагъэу, идунэееплъыкIэ щыщкIэ къыздэгощэнэу игъо ифагъэу зэрэщытым лъэшэу сегъэгушхо, тамэ къысеты. МакIэ къыгъэшIагъэр, ау гъэшIэ цIыкIоу къыкIугъэм ренэу сыхэ­плъэ­жьырэм къэс упчIэу шъхьэм къихьащтым иджэуап пстэури хэсэгъуатэ.
АбхъазыбзэкIи Бэгъ Нурбый иусэхэр зэхахьэм щы­Iугъэх, ахэм абхъаз студентхэр къяджагъэх.
Къыхэгъэщыгъэн фае, адыгэ усэкIо пэрытым исэнаущыгъэ ипшъэшъэ закъоп зыхэлъ хъугъэр — Сусанэ икIалэу ХьакIэмыз Муслими усэхэр етхых, янэ фэгъэ­хьыгъэ зэIукIэм ар игуапэу хэлэжьагъ, ятэжъ иусэхэми къяджагъ.
— Сятэжъи, сяни усэ тхыным пыщагъэхэу, усэр шIу зыщалъэгъурэ, зыщагъэлъэпIэрэ унагъом сыкъызэрэщыхъугъэм сегъэгушхо. Ар сэри къысхалъхьагъ. Сянэ усэхэр ытхыхэ зыхъукIэ, бэрэ упчIэжьэгъу сишIэу къы­хэкIыщтыгъэ къэIуакIэу къыфигъоты­гъэмкIэ, хи­гъахъомэ е хихымэ нахьышIумкIэ. Ащ ыIапэ къы­чIэкIыгъэхэм сэ сиIахьи ахэлъэу сыкъызщэхъужьы ыкIи ащи нахь лъэшэу се­гъэгушхо. Непэ пшъэдэ­кIыжьы­шхо стелъ — сятэжъ иусэхэм сыкъя­джэщт. Лъэшэу сегъэгумэкIы къызэрэздэхъущтым, ау теубытагъэ сиIэу сыкъэкIуагъ — гущы­Iэм кIуачIэу иIэр цIыфхэм анэз­гъэсын фае! Сянэ мыщ фэдэ зэхахьэ зэрэфашIырэми симы­гъэ­гушхон слъэкIырэп — ащ амал къеты иIэпэIэсэныгъэ, усэ зэ­хэлъхьаным кIуачIэу, гузэхашIэу хилъхьэхэрэр нэмыкIхэм алъигъэIэсынымкIэ. Ары, осэ­шхо иI мыщ фэдэу агъэлъапIэу ар нэмыкI къэралыгъо къызэрэрагъэблэгъагъэм, ау сэркIэ ащ Iэпэ­Iэсэныгъэу лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ хэлъхэм мыр язы къэгъэлъэгъон закъу. Анахьы­шIоу щыIэ пстэури ащ епэсыгъ, — къыкIигъэтхъыгъ Муслим.
ХьакIэмыз Сусанэ иусэхэр зэхахьэм бэу щыIугъэх, ахэр къаIуа­гъэх ежь авторми, абхъаз-адыгэ филологиемкIэ Гупчэм илитературнэ-творческэ объединение хэтхэми.
КъекIолIагъэхэм яупчIэхэм Сусанэ джэуапхэр къаритыжьыгъэх.
ЗэIукIэгъум къыщыгущыIэгъэ Вэ­рэкъо Хьалимэт къыIуагъ лъэпкъы­бзэр, лъэпкъ культурэр ныбжьыкIэхэм зэрагъэшIэным мэхьанэшхо зэриIэр. «Бзэр къэшъу­ухъум, тикультурэ къэжъугъан. Унагъохэр шъушIэ­хэми, ахэр лъыжъугъэкIотэнхэу сыкъышъоджэ», — закъыфигъэзагъ ащ ныбжьыкIэхэм. ЗэIукIэгъур гуфэбагъэ хэлъэу, лъэныкъо пстэоу хэлэжьагъэхэмкIэ гъэшIэгъонэу кIуагъэ. Музыкальнэ къэгъэлъэгъонхэм зэхахьэр къагъэбаигъ.
Нэужым абхъаз тхакIохэмрэ усакIо­хэмрэ зэIукIэгъу адытиIагъ, усэ къеджэнымкIэ «тызэпеуагъ».
Непэ фестивалым иятIонэрэ маф, абхъаз сурэтышIхэм якъэгъэлъэгъонэу «Рифмы на Рице» зыфиIорэм икъызэIухын тыхэлэжьэщт, нэужым абхъаз тхэкIошхоу Баграт Шинкуба и Унэ-Музей теблэгъэщт. Неущ хыкъумэу Рицэ фестивалым хэлажьэхэрэм къяжэ. Ащ, хабзэ зэрэхъугъэу, Iофтхьабзэм хэлажьэхэрэр усэхэм къыщяджэщтых, адыгабзэр, абхъазыбзэр жъугъэу щыIущтых, тизэкъошныгъэ зыгъэпытэрэ творчествэ дахэм тамэу зыщиIэтыщт.
— Непэ сикIалэ къыздыригъашти къыздэкIуагъ, тхьаегъэпсэу Къаныкъо Заринэ, Абхъаз Республикэм культурэмкIэ и Министерствэ, зэкIэ мы фестивалым хэлажьэу куп дахэу тызэIузыгъакIэрэм Iофыгъошху зэшIуахырэр. ТапэкIэ тыплъэ­мэ, лIэужэу къыткIэлъыкIощтхэмкIи мэхьанэ иIэу сэлъытэ. Сэ сятэ сырилIэуж, ау сэ къыстекIыжьыгъэу сикIали джащ фэдэ къабзэу елъэгъу — сятэ сызэрэфыщытыр, итворчествэ цIыфхэм зэрагъэлъапIэрэр, усэ, гупшысэ, творчествэ зыфэпIощтым имэхьанэ уасэу цIыф гъэсэгъэшхохэм фашIырэр. Къаныкъо Заринэ итворчествэ сикIалэ фэнэIуас. Ипьесэхэм зяджэм, исюжеткIи сыдкIи гъэшIэгъонэу зэрэтхыгъэр къыхигъэщыгъ. Ар сыдым ымыуас?! Еджэныр икIас, ежьми усэ сатырэ горэхэр ытхыгъэу хъугъэ, ау мыщ фэдэу драматург цIэрыIоу, драматург иным итворчествэ мы фестивалым ихьатыркIэ хэплъагъ. Сыд фэда къэбэртэе литературэр? Мыщ зэу тызэрэщытын, зы лъапсэ тыкъызэрэтекIы­гъэр, зы гупшысэ зэрэлъыдгъэ­кIотэн фаер анахь шъхьаIэу сэ­лъытэ. Тылъэш тызэкъотмэ, тыин зыдгъэлъэпIэжьэу, тызэрэгъэлъэпIэжьэу тызэфыщытмэ, тиадыгэ гупшысэ дышъэ кIэн инэу тапэкIэ лъыдгъэкIотэн тлъэкIымэ, ау тэ, адыгэхэм, тизакъоп — ткъош абхъазхэри тигъусэх, дахэу къытпэгъокIых, тэри джащ фэдэу дэгъоу тафыщытынэу амал Тхьэм къытет Адыгеим къеблагъэхэмэ,— къы­щиIуагъ игущыIэ ХьакIэмыз Сусанэ Iофтхьабзэм зэфэхьысыжь къыфишIызэ.
Фестивалым ипащэу Сосналые Любэ къыIогъэ гущыIэхэр сэ сыгу къинагъэх:
«Дэхагъэм дунаир къыгъэнэжьыщтэу аIо, ау, сэ зэрэслъытэрэмкIэ, гущыIэми дунаир къыкъонэжьыщт!»
МэщлIэкъо Саид.
Мыекъуапэ — Сыхъум.
Сурэтхэр авторым иех.