Мыщ фэдэ шъхьэ зиIэ Iофтхьабзэу шъолъыр зэфэшъхьафхэм ялIыкIохэр зэрагъэблэгъагъэхэу Къэбэртэе-Бэлъкъарым и Къэралыгъо университет зэхищагъэм хэлэжьагъэх Урысыем ижурналистхэм я Союз ыкIи Урысыем итеатральнэ IофышIэхэм я Союз ахэтэу, АР-м искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу, искусствэхэмкIэ колледжэу Тхьабысымэ Умарэ ыцIэ зыхьырэм икIэлэегъаджэу Шъхьэлэхъо Светланэрэ искусствоведениемкIэ кандидатэу, Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым идоцентэу КIэдэкIое Нэфсэтрэ. А хъугъэ-шIагъэм фэгъэхьыгъ ахэм гущыIэгъоу адытиIагъэр.

— Светлана, Iофтхьабзэу шъузхэлэжьагъэм игугъу къытфэшIба?
— Къэбэртэе-Бэлъкъарым и Къэралыгъо университетэу Налщык дэтым Къэралыгъо Эрмитажым икъутамэу «Эрмитаж-Кавказ» ыIоу культурнэ-гъэсэныгъэ Гупчэ къыщызэIуахыгъ, ащ ипащ Саральп Альберт.
Iофэу ашIэхэрэм, япшъэрылъхэм язы лъэныкъоу Къэралыгъо Эрмитажым ишIэныгъэлэжьхэр университетым истудентхэм къафэкIох, лекциехэм къафеджэх. Джащ фэдэу мыгъэ Санкт-Петербург къикIыгъэ шIэныгъэлэжьхэр Налщык щылэжьагъэх ыкIи шъолъыр семинарэу «Народный костюм народов Кавказа как культурное наследие России» зыфиIорэм хахьэу Iэнэ хъураеу темэу «Народный костюм в контексте культурного кода: традиции и современность» зиIагъэр зэхащагъ. Ащ тэ тыхэлэжьагъ. Лъэпкъ шъуашэхэм якъэухъумэн ыкIи яхэгъэхъон Iэнэ хъураер афэгъэ­хьыгъагъ.
Ащ хэлэжьагъэх Осетием, Чэчэным ащыщ специалистхэри. Къэралыгъо Эрмитажым пкъыгъуакIэхэмкIэ иотдел ипащэу, шIэныгъэлэжьэу М. Блюминым «Костюм в структуре музейных коллекций Государственного Эрмитажа» зыфиIорэ десэ гъэшIэгъоныр къытфиIотагъ. Урысые этнографическэ музеим тыгъэ­къокIыпIэмкIэ ыкIи гупчэ ЕвропэмкIэ иотдел ипащэу, культурологиемкIэ докторэу, Урысыем шIэныгъэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу, Урысыем исурэтышIхэм я Союз хэтэу, Урысыем культурэмкIэ и Министерствэ иэкспертэу Наталья Калашниковар Этнографическэ музеим лъэпкъ шъуашэу чIэлъхэм къатегущыIагъ.
Джащ фэдэу Iэнэ хъураем къыщыгущыIагъэх шъолъыр зэфэшъхьафхэм яшIэныгъэлэжь, искусствовед цIэрыIохэр.
Сэ театрэм лъэпкъ шъуашэр зэрэщагъэфедэрэм сыкъытегущыIагъ. КIэдэкIое Нэфсэт модераторэу щытыгъ, къохьэпIэ адыгэхэм япшъэшъэ шъуашэ зыфэда­гъэр къыIотагъ.
Iэнэ хъураер Адыгэ Республикэм изаслуженнэ сурэтышIэу, сурэтышI-модельер цIэрыIоу Саральп Мадинэ зипэщэ мысатыу организациеу «Институт культурного наследия и развития» зыфиIорэм щырекIокIыгъ.
— Светлана, шъуашэм сыд фэдэ мэхьана иIэр?
— Ащ мэхьанэшхо иI: цIыфхэм уахещэ, нэмыкI лъэпкъхэм уакъыхегъэщы, уикультурэ идэхагъэ, ибаиныгъэ цIыф лъэпкъхэм къафызэIуехы. Адыгэ шъуа­шэм идэхагъэ бэмэ зэлъашIагъ, зыща­лъагъ, къытхэс лъэпкъхэм тишъуашэ иэстетическэ шIуагъэ зэрагъэшIагъ. Адыгэ лъэпкъ шъуашэм инэшанэхэр мыкIодэу, джырэ уахътэм диштэхэу IэпэIасэхэм ашIых. Аужырэ илъэс 20-м Хэгъэгум ис цIыф лъэпкъхэм ялъэпкъ шъуашэ нахь уасэ фашIыгъэу, нахь ашIогъэшIэгъонэу къаштэжьыгъ. ЗэкIэми яшъуашэ ишIуагъэ къаIэтыжьы. Джащ фэдэ темэхэм татегущыIагъ, ахэм япхыгъэ Iофыгъохэр Iэнэ хъураем хэлэжьагъэхэм къаIэтыгъэх.
— Лъэпкъ шъуашэр театрэм сыдэущтэу ыгъэфедэра?
— БлэкIыгъэ лIэшIэгъухэм Черкесием идунай зыфэдагъэр, тарихъ баеу тиIагъэр, тиIэр къизыгъэлъэгъукIырэ лъэпкъ шъуашэр театрэм дахэу егъэфедэ. Шъуа­шэр джырэ лъэхъаным дебгъэштэныр, театрэм къыщыбгъэлъэгъоныр IэшIэхэп. Пэсэрэ адыгэ щыIакIэм диштэу шъуашэри щытыгъ, лые зи хэмылъэу, шъохэр зэдиштэхэу саери, цыери гъэпсыгъэх. Театрэм исценэ къытепхьэрэ шъуашэр лъэныкъуабэ къыдэплъытэзэ къэбгъэлъэ­гъон фае: нэфынэу къытепсэрэм зэщимыгъакъоу, зэрэщыгъым артистыр ыгъэразэу, дахэу, щыIэныгъэм зэрэхэтым фэдэу, тамыгъэхэу зэрэгъэдэхагъэхэр екIоу къыхэщыхэу. Лъэпкъ театрэм шъуашэхэмкIэ исурэтышIэу Даур Людмилэ джар зэкIэ къыдилъытэзэ, илъэс тIокIитIу хъугъэу актерхэм ащыгъыщт шъуашэхэр егъэпсых. ИгъашIэ театрэм епхыгъ, адыгэм идэхагъэ иIэшIагъэхэмкIэ Людмилэ къыреIотыкIы, ащкIэ лъы­тэныгъэшхо фэсэшIы. Ишъуашэхэр непэрэ сценэм къекIух, ижъырэ лъэхъаныр къырагъэлъэгъукIы. Даур Людмилэ итворчествэ фэгъэхьыгъэ тхылъэу къыдэдгъэкIыгъэм ащ иэскиз-сурэтхэр зэкIэ дэдгъэхьагъэх. СурэтышIым тхьапэм зэрэригъэкIугъэмрэ актерхэм сценэм къызэрэтырахьагъэмрэ зэгъэпшэнхэр афэтшIыгъэх. Ахэр сурэтхэу спектаклэхэм атехыгъэхэм къагъэлъагъо.
Сценэм къытехьэхэрэ джэгуакIом, пщым, фэкъолIым, пшъашъэм, хэкIотэгъэ бзылъфыгъэм яшъуашэ зэрэщытыгъэм фэдэу ыкIи непэ зэблэхъуныгъэу фэхъу­гъэр къыгъэлъэгъонэу – джары шъуашэм дэлажьэрэ сурэтышIым ипшъэрылъыр. Ащ шIэныгъэ куу ищыкIагъ, ары сурэтышIым музейхэм, тхылъхэм, къэнэтIэ­хэсхэм атет тамыгъэхэм ахаплъэзэ иIэшIагъэ зэрэзэхигъэуцорэр. Ар ­Iофышху, ары сэри Iэнэ хъураем нахь сыкъызтегущыIагъэр, театрэм блэкIыгъэ лIэшIэгъум ыкIэхэм ащыублагъэу адыгэ шъуашэм изыкъэIэтын нахь лъагэ зэрэхъу­гъэр ары.
— Нэфсэт уадэжькIэ зыкъэдгъэзэн, Iэнэ хъураем сыда укъызтегущы­Iагъэр?
— ИжъыкIэ цIыфыр зыщыщ лъэпкъыр къэзыгъэлъагъощтыгъэр шъуашэу щы­гъыр арыгъэ. Шъуашэм диштэрэ лъэпкъ пкъы­гъохэр дедгъэкIокIыхэзэ непэ дгъэфедэныр сипшъэрылъмэ ащыщ. ЛIэужыкIэм дахэу ыгъэфедэрэ пшъэшъэ къэптаныр зыфэдэр Iэнэ хъураем къыщысIотагъ: ар зэрэзэтефыгъэр, дышъэ ыкIи тыжьын хэшIыкIыгъэхэмкIэ гъэкIэрэкIагъэу зэрыщытыгъэр. Сэ сыкIэлэегъадж ыкIи къыз­гурэIо тишъуашэ ижъыкIэ къыщегъэжьагъэу зэблэхъугъэ имыIэу зэрэмыпсэушъущтыр. Жъым чыжьэу кIэрымыкIхэу, лъэхъаным диштэу зэхъокIыныгъэхэр фэхъугъэх. Мары сурэтышI-модельер цIэрыIоу, зэхэщакIохэм ащыщэу Саральп Мадинэ иIофшIагъэхэр хэдыкIыгъэхэмкIэ, тхыпхъэхэмкIэ гъэкIэрэкIагъэх. Лъэпкъ культурэр, тарихъыр ымыгъэкIодэу, джырэ лъэхъаным щыIэ модэм дыригъа­штэзэ шъуашэхэр егъэпсы. Ащ ипшъа­шъэхэу Лалинэрэ Ликэрэ дизайнер ныбжьыкIэ гъэшIэгъонхэу адыгэ модэм къыхэтэджагъэх. Ахэр зэкIэ Iэнэ хъураем щызэхэтфыгъ.
Адыгэ шъуашэм бзылъфыгъэри хъулъ­фыгъэри къегъэдахэ. Ар зыщызылъэрэ пстэуми къякIу, къязэгъы. Тилъэпкъ шъуашэ урыпэгэнэу щыт.
Щыгъын-шъуашэр темэ гъэшIэгъонэу зэрэщытыр, тарихъ бай зэрэпылъыр, цIыфымрэ къешIэкIыгъэ чIыопсымрэ пытэу зэрэзэпхыгъэхэр, адыгэхэр зэрэ­лъэпкъыжъхэр, апэкIэкIыгъэр, алъэгъугъэр тамыгъэ гъэнэфагъэ шъуашэм зэрэфэхъугъэр, лъэпкъ пэпчъ ыгу, ышъо адиштэрэ шъуашэ зэриIэр Iэнэ хъураем къыщыхэдгъэщыгъ, ащкIэ адыгэ лъэпкъ шъуашэр щысэу къэдгъэлъэгъуагъ. Адыгэхэр итэкъухьагъэхэу дунаим щэпсэух нахь мышIэми, яшэн-хабзэхэр, яIэпэщысэхэр къаухъумагъэх.
Лъэпкъ культурэр, тарихъыр сымыгъэ­кIодхэу, джырэ лъэхъаным щыIэ модэм дезгъаштэзэ шъуашэхэр згъэпсынхэр ары сызпылъыр. Лъэпкъ этнографием непэрэ мафэр епхыгъэн фае. Тинахьыжъхэм къытфагъэнэгъэ кIэныр, лъэпкъ культурэр дгъэкIоды хъущтэп, ар къыткIэхъухьэрэ лIэужхэм ядгъэшIэн фае.
Лъэпшъыкъо Фатим.
Сурэтыр: Iэшъынэ Аслъан.