Непэ, Iоныгъом и 28-р, адыгэ лъэпкъ шъуашэм и Маф. 2011-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ар республикэм щыхагъэунэфыкIы. 2014-м къэралыгъо мэхьанэ иIэ хъугъэ. Мы мафэм ихэгъэунэфыкIын АР-м и Адыгэ Хасэ игукъэкI. Адыгэ лъэпкъ шъуашэм ыцIэ инэу зыгъэIугъэу, Адыгеим культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIэу, зэлъашIэрэ дизайнер- модельерэу СтIашъу Юрэ къызыхъугъэ мафэм ар тефэ.

Адыгэ лъэпкъ шъуаш! Итеплъэ фэдэу икъэIукIи лъэшы. ЗэтеIэжэгъэ дэхагъэу, егъэлыегъэнчъэу, зэкIужьэу гъэпсыгъэу ар гум хэпкlэ. Нэбгыришъэм зы къахэкIыщтэп ар «дахэп» ыIонэу. Тилъэпкъ ицIэ­рыIуагъэ иIахьышIу ащ ынапшlэ теплъхьэ­ми хэукъоныгъэ хъущтэп.
Адыгеим лъэпкъ къашъохэмкIэ и Къэралыгъо академическэ ансамблэу «Налмэсыр» адыгэ шъуашэм ыцIэ чыжьэу зыгъэIугъэмэ ащыщ. Непэ ащ цые ыкIи сэе зэфэшъхьафхэу минитIу имыкъупэу иI. ПчъагъэмкIэ енэкъокъун Адыгеим къикIыщтэп, дунаими зэрэтемытыри гъэ­нэфагъэ.
Шъхьаплъэкъо Тэмар — Адыгеим инароднэ артистк, АР-м лъэпкъ къа­шъо­хэмкIэ и Къэралыгъо академическэ ансамблэу «Налмэсым» балетымкIэ икIэлэегъадж:
— Налмэсым адыгэ лъэпкъ шъуашэр щымыгъмэ, «Налмэсэп». Бэ тыдырэр. Жъи кIи зэхэплъытэмэ, миным къехъу. Зы къашъом икъэшIын шъошэ 60-р ищыкIагъ, бзылъфыгъэуи хъулъфыгъэуи. Лые горэхэри уиIэнхэ фае. КъэшъуипшI зыпштэкIэ — 600. Непэ къэтшIырэр, гущыIэм пае, къэшъо 25-рэ екъу. Проект горэм тыдэлажьэмэ, ащ пайи шъхьафэу тэды. Мары нысэщэ джэгоу дгъэуцугъэм хэушъхьафыкIыгъэу шъуашэхэр фагъэхьазырыгъэх.

«Налмэсым» къэшъуакIэу ыгъэуцурэ пэпчъ шъошакIэхэр федых. Ахэм ягъэ­хьазырынкIэ апэрэ IэпыIэгъур АР-м и Лъэпкъ музей чIэлъ ижъырэ шъуашэхэр ары. Ахэм атырашIыкIых, тхылъхэр, сурэтхэр «упчIэжьэгъу» ашIых. Адыгэ саер джэгуалъэ амышIэу, агу къэкIырэ гухьарэхэр амыгъэфедэхэу, адыгэ шъуа­шэм ишэпхъэ хэхыгъэхэм арэгъуазэх, ахэр къэнэпаIохэми, джанэхэми аща­кIашIыкIыжьы. ГущыIэм пае, къашъоу «Адыгэ лъэпкъ къашъохэм ящыгъыжъый», «Анатолие черкесхэм якъашъу», «Налмэс-налкъут», «Налмэсыр къэшъо» зыфиIохэрэм ябзылъфыгъэ шъуашэхэр ыкIи нэмыкIыбэхэр АР-м и Лъэпкъ музей ихъарзынэщ хэлъхэм атешIыкIыгъэх, яшIы­кIэ аукъорэп. Къа­шъо пэпчъ ишъуаши ежь ишэкI гъэнэфагъи иI.

— «ЗэфакIу», «Удж» — ахэр ижъырэ къа­шъох, земыутэкIэу, гъэтIылъыгъэу къашIых. Арышъ, ахэм апае шъуа­шэхэр зыхашIыкIыхэрэр къэтаб. «Зыгъэлъатэр» къэшъо псынкI. Шъошэ онтэгъу пщыгъэу ар къэпшIынэу щытэп, Iаеу къэлъэ­гъощт. Iэшъхьэ бэла­гъэри укIорэеу пылъэу е нэмыкI горэ къычIэщэу, паIор иныщэу, хъагъэу пылъыр лъэ­дэкъапэм къэсы зыхъу­кIэ, къашъор зыми ыгу рихьыщтэп. Арышъ, хъагъэр кIако, Iэшъхьэ бэлэгъэ онтэгъу пы­лъэп, джанэр псынкIэн, бзыу цIыкIум фэдэу быбэтэн фае. Мары хэхэс культурэми ты­хэIабэзэ къэшъо заулэ дгъэуцугъ. Джэнэ кIыхьэ пщыгъэу ахэр къэпшIышъухэрэп, сыда пIомэ лъакъо­хэмкIэ къэпшIын фаер бэ. Ар чIэтынагъэу, джы тыугъоижьыгъэм щыщ. Арышъ, лъакъокIэ къэпшIырэр джэнэ чIэгъым чIэкIодэнэу щытэп. Къэлъэгъон, еплъырэм ылъэгъун фае, — къыддэгуащэ Шъхьаплъэкъо Тэмарэ.
— Тэмар, о укъэшъофи шъошэ пчъагъэ зэблэпхъугъ. Ахэм ащыщэу сыд фэдэр ара анахь угу рихьырэр?
— Сэ сыгу рихьыщтыгъэр «Налмэсыр къэшъо» зыфиIорэм ишъуашэхэу плъыжь чIапцIэхэр ары. А къашъор икъоу зэхасшIэщтыгъ. ГъэтIылъыгъэу, жъажъэу укъе­шIэ зыхъурэм, шъуашэри, мэкъамэри угу нэсыпэх. Ар адыгэ зыкъэшIыкIэ шъыпкъэр къыбнэзыгъэсэу щыт. «Налмэсыр къэшъо» зыфиIорэр ижъырэ «ЗэфакIоу» къашIыщтыгъэу, рэхьатэу, бзылъфыгъэмрэ хъулъфыгъэмрэ ялъытэныгъэ зэфыщытыкIэ къыриIотыкIэу гъэпсыгъэ.

Непэ адыгэ шъуашэр хэти зыщилъэныр нахь амалышIу хъугъэ. Европейскэ дэкIо джанэр ыпэкIэ нахьыбэмэ къыхахыщтыгъэмэ, джы саер щымыгъэу зы адыгэ пшъашъэ унагъо ихьэрэп. Зыр зым нахь дэхэжьэу арагъэдых, бэджэндэу аштэх. Адыгэ шъуашэхэм яшIынкIэ тиIэпэIасэхэми бгъэшIэгъон икъун къызкъуахы. ЩыIэныгъэм щыхъурэ зэхъокIыныгъэхэм яфэмэ-бжьымэхэр къыдалъытэхэзэ, шъо­шэ хьалэмэтхэр ашIых. Ары зыхъукIэ, адыгэ шъошэ шъыпкъэм щыщэу сыда къыханэрэр?
Мыгу Рузан – лъэпкъ шъуашэмрэ гъэдэхалъэхэмрэкIэ IэпэIас, лъэпкъ художественнэ IэшIагъэхэмкIэ IэпэIасэхэм я Ассоциацие хэт:
— Адыгэ шъошэ шъыпкъэм ишапхъэ­хэр, гухьархэм ятхыпхъэхэр зэмыхъокIхэу къэнэх, сыда пIомэ уукъон уфитэп. Ау екIолIакIэхэр зэблэохъушъух. ГущыIэм пае, дышъэидэм ычIыпIэкIэ щыгъыжъыехэмкIэ гухьархэр хэбдыкIынхэ плъэ­кIыщт. Сиапэрэ ащ фэдэ саер илъэсийкIэ узэкIэIэбэжьмэ сшIыгъагъэ, непэ ахэр нахь жъугъэу агъэфедэх. Ащ фэшъхьафэу, джырэ мафэм диштэрэ гъэдэхалъэхэр сэшIых. ШIыкIэр, дышъэидэр къэнэшъ, ятеплъэ нахь гъэкIэжьыгъэу сэгъэпсы, ау пэсэрэ дэдэри хэсынэрэп. Шъуашэри джащ фэд. КъытэуалIэхэрэм къахэкIых ижъырэ шIыкIэ шъыпкъэкIэ шIыгъэу фаехэр, ау нахьыбэрэм непэ диштэрэр къыхахы. Адыгэ сэе шъып­къэм фэмыехэу арэп, фаех, ау ар нахь зехьэгъуай, гъэкъэбзэ­гъуай, ау сыдми къэпштэнышъ, зыщыплъэнэу щытэп, осэшхо иI. Мыщ дэжьым ахъщэр арэп зигугъу сшIырэр. Ахъщэ­кIи ар нахь лъапI. Непэ зы нысэм, неущ адырэм зыщилъэнэу щытэп.

Рузани къыIуагъ, хэти елъэгъу — адыгэ шъуа­шэм щыщ Iахьхэри непэ шъхьафэу бэмэ агъэфедэх: Iалъмэкъхэр, пшъэ­рылъхэр, бгырыпх­хэр, гъэдэхэлъэ зэфэшъхьафхэр. Мафэ къэс пIоми хъунэу кIэ горэхэр къежьэх. НыбжьыкIэхэм ар лъэшэу агу рехьы ыкIи агъэфедэх.
Ламэ Марин — Мые­къуапэ щеджэ:
— Лъэпкъ нэшанэ зыхэлъ пкъыгъохэр мафэ къэс щыгъынхэм ахэзгъэщэнэу сикIас. ГущыIэм пае, Iэхъухэр, пшъэхъу­хэр. Джэнэ къызэрыкIом пыслъхьэхэмэ, ситеплъэ къагъэдахэу сэлъытэ. ЕтIани, сыадыгэба, ар къысхэщынэу сыфай.
ХъокIон Амина — Мыекъуапэ щеджэ:
— Адыгэ сэе дахэ язгъэдыныр сызкIэхъопсырэмэ ащыщ. Сигухэлъи згъэцэкIэщт. Непэ гъэдэхэлъэ зэфэшъхьафхэр сэгъэфедэх. Iалъмэкъ цIыкIу сиI адыгэ тхыпхъэр дышъэкIэ тедагъэу. Ар сшIолъэ­пIэ дэд. Бэрэ къасштэрэп, ау зысIыгъырэм нэплъэгъур зыфещэ. КъызэрыкIоу уфэпагъэми, къыдештэ.
Ар дэгъу, ау гъэдэхалъэхэм ягъэфедакIи, щыгъын къызэрыкIохэм зэрапыплъхьащт шIыкIэми хэпшIыкIын фаеу IэпэIасэхэм алъытэ.
— Ары, ар зы лъэныкъоу къытхэ­хьагъ. Ау къыкIэзгъэтхъымэ сшIоигъор, а гъэ­дэхалъэхэр тэрэзэуи непэ пщыгъым ебгъэкIушъун фае. Гъончэнджым цы джанэ пыплъхьанышъ, адыгэ гъэдэхалъэ горэ ау сыдми ябгъэкIужьынэу арэп. НыбжьыкIэхэм къагурыIон фае: Iэдакъэм нахь лъагэу Iэр аупцIэны хъущтэп, пшъэр зэфэшIыгъэн фае. ЕтIанэ джэнэ бгъузэм бгырыпхыр къекIурэп. Сэ сшъхьэкIэ ар сыгу рихьырэп. Арышъ, а лъэныкъомкIэ шIэныгъэ горэхэр ныбжьыкIэхэм ахаслъхьэмэ сшIоигъу. Ащ фэдэ къэгъэлъэгъон тиIагъ, «Адыгэ тхыпхъэхэр тинепэрэ ныбжьыкIэхэм зызэрафапэрэм зэрэхэуцорэр» ыIоу. Джыри зэ ар редгъэкIокIы тшIоигъу. Республикэм и Мафэ къалэм игупчэ зыгъэпсэфыпIэ къэгъэлъэгъон щыкIощт, а пстэури нэрылъэгъу къэт­шIыщт, — еIо Мыгу Рузанэ.
ЛIэужыкIэхэм ялъэпкъ къашъо зэрашIогъэшIэгъоныр, ащыгъынэу зэрэфаехэм уимыгъэгушIони уимыгъэгушхони плъэ­кIырэп. Непэрэ мэфэкIхэмкIэ ар Iахь хэмыч хъугъэ. Ащ ишIуагъэкIэ лъэпкъым­рэ тарихъымрэ язэпхыныгъэ мэпытэ, ишэн-хабзэхэр ухъумагъэ мэхъух.
Адыгэ лъэпкъ шъуашэм имафэкIэ тышъуфэгушIо!
Анцокъо Ирин.