Гуманитар ушэтынхэм апылъ Адыгэ республикэ институтым шIэныгъэ-практическэ конференциеу тыгъуасэ щыкIуа­гъэр Кавказ шыудзэ дивизием иполк-хэр агъэпсынхэу заублэгъагъэр илъэси 110-рэ зэрэхъурэм фэгъэхьыгъагъ.
ШIэныгъэлэжьэу къэзэрэугъоигъэхэм шIуфэс гущыIэхэмкIэ закъыфигъэзагъ институтым тарихъымкIэ иотдел ипащэу, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу Ацумыжъ Казбек. Ащ къызэрэхигъэщыгъэм­кIэ, Урысыемрэ кавказ лъэпкъхэмрэ зыкIыныгъэ зэдыряIэным итарихъ нэ­кIубгъохэм анахь мэхьанэ зиIэ хъугъэ- шIагъэу хэтхэм ащыщ Апэрэ дунэе заом илъэхъан Темыр Кавказым икъушъ­хьэ­чIэсхэр зыхэхьэгъэхэ шыу дзэ дивизием игъэпсын. Пачъыхьэм иунашъо тетэу 1914-рэ илъэсым шышъхьэIум и 23-м Темыр Кавказым ишъолъыр гуфэкIо- къушъхьэчIэсхэр зыхэхьэгъэхэ «дивизие Iэлыр» щагъэпсыгъ.
— Дивизием ипащэ хъугъэ пачъыхьэм ышэу Михаил Александр ыкъор. Командир IэнатIэхэр зыубытыгъэхэ лIэкъо-лIэш­хэм мыщ исатырхэм къулыкъу ащахьыным мэхьанэшхо ратыщтыгъ. Ахэм ахэтыгъэх хъурцэ, къушъхьэчIэс пщыхэр, лъытэныгъэ зыфашIыщтыгъэ ижъырэ урыс лъэкъуацIэхэм ялIыкIохэр. Кавказ шыухэм лIыгъэ зыхэлъ дзэкIолIхэу зыкъагъэлъэгъуагъ. Зэпэуцужьхэр окIофэхэ «дивизие Iэлым» чIэнэгъэшхо ышIыгъ нахь мышIэми, хэтыгъэхэм ащыщ горэми гъэрэу зитыгъэп, къащтэу зэуапIэм къыIукIыгъэп, якомандирхэм ахэр ямыдэIухэу хъугъэп, пыим гоуцуагъэ къа­хэкIыгъэп, — къыIуагъ Ацумыжъ Каз­бек.
Нэужым гуманитар ушэтынхэм апылъ институтым инаучнэ IофышIэу Къандор Руслъан игъэкIотыгъэу Кавказ шыудзэ дивизием 1914 — 1917-рэ илъэсхэм зэо гъогоу къыкIугъэм къытегущыIагъ.
Iофтхьабзэм шIэныгъэлэжь 20 фэдиз къыщыгущыIагъ. Ахэр афэгъэхьыгъагъэх мы дивизием ишыухэм ягушъхьэбаиныгъэ, граждан заоу Пшызэ щыкIуагъэм зэрэхэтыгъэхэм, Апэрэ дунэе заом щы­Iэгъэ черкес шIушIэ пчыхьэзэхахьэ­хэм, а заом бзылъфыгъэхэм мэхьанэу щыряIагъэм, кавказ лъэпкъхэм ядзэ зэкъошныгъэ, нэмыкIхэми.
Апшъэрэ еджапIэхэм, лъэпкъ музеим, шIэныгъэлэжьхэм, ушэтакIохэм, хэбзэухъумэкIо къулыкъухэм ялIыкIохэми докладхэр къашIыгъэх.
Конференцием зыщытегущыIэгъэхэ Iофхэм афэгъэхьыгъэ тхыгъэхэр къыхаутыщтых ыкIи аштэгъэ унашъохэу ныбжьыкIэхэм япатриотическэ пIуныгъэ епхыгъэхэр къэралыгъо хабзэм иорганхэм ыкIи общественнэ организациехэм афагъэхьыщтых.
Iэшъынэ Сусан.