ЦIыфыр илъэпкъ фэшъыпкъэу, ащ иIофхэм агъэгумэкIэу, къызщыхъугъэ чIыналъэм ибаиныгъэ адыгэ гум щигъашIо зыхъукIэ, а дэхэгъэ пстэури нэмыкI лъэпкъхэм зэраригъэлъэгъущтым, ар зэригъэбэгъощтым пылъыщт. Ащ фэдэ цIыфэу непэ зигугъу къэсшIымэ сшIоигъор кIэлэ ныбжьыкIэу Уджыхъу Айтэч.

Илъэс 21-рэ нахь зымыныбжь кIалэр урысые ыкIи шъолъыр Iофтхьабзэхэм, общественнэ Iофхэм чанэу ахэлажьэ, общественнэ движениеу «Адыгэ Хасэм» иныбжьыкIэ къутамэ ипащ.
Айтэч Мыекъуапэ къыщыхъугъ ыкIи щапIугъ. Ащ емылъытыгъэу, ар упкIэпкIыгъэу адыгабзэкIэ мэгущыIэ. Респуб­ликэ гимназиер къызеухым, Адыгэ къэралыгъо университетым адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ ифакультет чIэ­хьагъ, я 3-рэ курсым ис.
— СыдигъокIи лъэпкъ Iофхэм сапылъыныр сикIас, гухахъо хэсэгъуа­тэ, сыгукIэ сыфаеуи мы сэнэхьа— тыр къыхэсхыгъ. Уилъэпкъ, ащ ыбзэ, ишэн-хэбзэ зэхэтыкIэхэр шIу плъэгъунхэр унагъом къыщежьэх. Сэ къызыщысшIэжьырэм тянэ-тятэхэм ащ лъэшэу анаIэ тетэу тыкъырэкIо. Тэ зэшищэу тапIугъ, сэ сыгурыт. Нэбгырищми дэгъоу адыгабзэкIэ тэгущыIэ. Зы урысыбзэ гущыIэ къыхэдгъэфагъэми, псынкIэу тыкъагъэтэрэзыжьзэ, тиныдэ­лъфыбзэ шIу тагъэлъэгъугъ, зекIо­кIэ-шIыкIэ тэрэзыр къыдгурагъэ­Iуагъ. СызчIэхьэгъэ республикэ гимназиеми ишIуагъэ къысэкIыгъ. Къы­хэсымыгъэщын слъэкIыщтэп адыгабзэмкIэ тикIэлэегъаджэщтыгъэ Мэл­гощ Лидэ. Тилъэпкъ ыбзэ, итарихъ, ихабзэ, икультурэ ябаиныгъэ зэхытигъэшIагъ. А зэпстэур джы сыз­чIэс факультетым щыпысыдзэ­жьыгъ, — къыIуагъ Уджыхъу Айтэч.
Апшъэрэ еджапIэм зэрэчIэхьагъэм тетэу кIэлэ ныбжьыкIэм чанэу зыкъыщигъэлъагъоу ыублагъ. Ар студентхэм я Совет хэхьагъ, Адыгэ къэралыгъо университетым культурэ ыкIи гуманитар шIэныгъэхэмкIэ и Институт зикIэщэкIо проектэу «Адыглэнд» зыфиIорэм гурыт еджапIэм чIэсыфэ хэлажьэзэ текIоны­гъэр къыдихыщтыгъэмэ, джы ащ изэхэщэкIо куп ар хэт.
Джащ фэдэу Айтэч икIыгъэ илъэсым гъэсэныгъэ организациехэм азыфагу ныбжьыкIэ проектхэм я Урысые зэнэкъо­къоу щыкIуагъэм хэлэжьагъ. Ежь япащэу нэбгыритф хъущтыгъэ купым ыгъэхьазырыгъэ проектэу «Адыгеим итарихъ-культурэ теплъэ гъэпсыжьыгъэнымкIэ егъэ­джа­пIэхэр» зыфиIорэм текIоныгъэ къыщыдихыгъ. Ащ къыкIэкIогъэ грантым ишIуагъэкIэ ныбжьыкIэ 90-рэ фэдиз зыхэлэжьэгъэ мастер-классхэр мэфитIум къыкIоцI апшъэрэ еджапIэм щырагъэ­кIокIыгъэх. ПIоблэ шIыныр, дышъэ Iуда­нэмкIэ хэдыкIыгъэныр, пхъэм, гъучIым, шъом, щыгъыжъыем Iоф зэрадашIэрэр, нэмыкIхэр зэрагъэшIагъэх.
— Мы илъэсым игъэтхапэ ныбжьыкIэхэм я Дунэе фестивалэу Шъачэ щыкIуагъэм Адыгеим илIыкIохэм сахэтэу сыхэлэжьагъ. Ащ къэралыгъо зэфэшъхьафхэм къарыкIыгъэ сэнаущыгъэ зыхэлъ ныбжьыкIабэ къекIолIагъ. Шъхьадж къыздикIыгъэ къэралыгъом е зыщыщ лъэп­къым яшъуашэхэр ащыгъыгъэх. Сэри, сигъусэгъэ Тхьаркъохъо Тимури адыгэ шъуашэр зыщытымыхэу тщыгъыгъ. Бэмэ ашIогъэшIэгъонэу къытэкIуалIэхэзэ, пкъыгъо зырызэу изэхэлъыкIэ къыкIэупчIэщтыгъэх. ЗэрэтфэлъэкIэу адыгэ лъэпкъым ишъуашэ къыщыдгъэлъэгъуагъ, итарихъ къафэтIотагъ. Адыгэ джэгу щызэхэтщэгъагъ. IэкIыб къэралыгъохэм къарыкIыгъабэхэм нэ­Iуа­сэ тафэхъугъ, абзэ икъоу къыдгурымыIощтыгъэми, зыфаехэр зэхэтшIыкIыщтыгъ, зэпэблагъэ тыхъугъ, нэпэеплъ сурэтхэр зытетхыгъэх, — къеIуатэ тигущыIэгъу.
ЛIыхъукIэ Айдэмыр зипэщэ организациеу «Адыгэ (Черкес) медиаплатформэм» кIэлэцIыкIухэм апае адыгабзэкIэ зэри­дзэкIыгъэ мультфильмэу «Лео и Тиг» зыфиIорэм хэт персонажхэм ащыщ Уджыхъу Айтэч ымакъэкIэ къыгъэгущы­Iагъ.
Лъэпкъ нэшанэ зыхэлъ Iофтхьабзэу республикэм щызэхащэхэрэм зэкIэми мы кIэлэ ныбжьыкIэр ащыплъэгъущт. Ащ фэдэхэм ащыщ ар хэлажьэзэ тинахьыжъхэм гу лъатэнэу хъугъэ, Адыгэ Хасэми дэлажьэу ыублагъ.
— Нэгъуцу Аслъан ихьакIэщэу «Нан» зыфиIорэм адыгабзэм фэгъэ­хьыгъэ Iофтхьабзэу икIыгъэ илъэсым «Щыгъыжъыем» щызэхища­гъэм сэри сыкIуагъэу Адыгэ Хасэм итхьаматэу ЛIымыщэкъо Рэмэзан сыращэлIагъ. Ащ гухэлъышIоу зыдиIыгъхэм ащыщыгъ Хасэм иныбжьыкIэ къутамэ гъэпсыгъэныр. ГущыIэгъу тызэфэхъуи, ащ лъыпытэу сэ ащ ипащэу сагъэнэфагъ. Хэбзэ лъапсэ иIэу ащ Iоф зишIэрэр 2023-рэ илъэсым итыгъэгъэзэ мазэ къыщегъэжьагъ. Апэ нэбгырэ 15-кIэ тыублагъ, джы ащ исатырэ ныбжьыкIэ 40 фэдиз къыхэхьагъ. Бэ ахэм къыздеджэу, синэIуасэу ахэтыр, сымы­шIэщтыгъэхэуи джы благъэ сызы­фэхъугъэри. НыбжьыкIэ къутамэм хэтхэм зэкIэми зы пшъэрылъ тиIэр — егъашIэм адыгэ лъэпкъыр къахэзыгъэщыщтыгъэ шэн-хэбзэ зэхэтыкIэхэр, бзэр, культурэр къызэтед­гъэнэнхэр, къыткIэхъухьэхэрэм ахэр ядгъэшIэнхэр, къызэрэдгъэгъунэщтхэм тиамалхэр фэдгъэIорышIэнхэр, — хигъэунэфыкIыгъ Уджыхъу Айтэч.
Адыгэ Хасэм иныбжьыкIэ къутамэ Iоф зишIэрэр джыри илъэс хъугъэп, ау а охътэ кIэкIым зыдэлэжьэщт лъэныкъохэр ыгъэнэфагъэх, Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр зэхищагъэх. НыбжьыкIэхэм нахь ашIогъэ­шIэгъоныщт цIыф цIэрыIохэр, тинахьыжъхэр, зэлъашIэрэ артистхэр къыхагъэлажьэхэзэ, хьакIэщхэр рагъэкIокIыгъэх. Краснодар краим и Адыгэ Хасэ иныбжьыкIэ къутамэ хэтхэр ягъусэхэу Пэнэ­жьыкъуае адыгэ джэгу щызэхащагъ. Ащ ягуапэу цIыфыбэ къыхэлэжьагъ.
— Общественнэ организациеу «Адыгэ Хасэм» ипроектэу «Сыбзэ — сибаиныгъ» зыфиIорэмкIэ зэнэкъо­къум хэлажьи, къыратыгъэ грантымкIэ джы Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр регъэкIокIых. НыбжьыкIэ къутамэр ахэм ахэтэу, респуб­ликэм ирайонхэм ягурыт еджапIэхэм бзэмкIэ викторинэ ащызэхэтщагъ. КIэлэеджакIохэм нахь ашIогъэшIэгъонынэу тлъытэгъэ упчIэхэр ащ хэдгъэхьагъэх: адыгэ шхыныгъо­хэр, тарихъыр, шэн-хабзэхэр, къэ­Iуа­кIэхэр. А грантым къыдыхэлъытагъэу хэгъэгу джэгушхор рес­пуб­ли­кэм и Мафэ ипэгъокIэу зэхэтщэщт. Сабыир нахь цIыкIузэ ебгъашIэ­рэр нахь зэхишIэщт, арышъ, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм Iоф адэт­шIэщт. Джыри гухэлъышIоу зыдэтIыгъыр ма­кIэп, ау зэкIэми ашъхьэ къи­тхыщтэп. Теубытагъэ хэлъэу къэсIон слъэкIыщтыр непэрэ щыIэныгъэм диштэу лъэпкъ Iофыгъохэр ныбжьыкIэхэм ашIогъэшIэгъон зэрэхъущтым, а лъэныкъомкIэ зыкъагъэзэным Iоф зэрэдэтшIэщтыр ары, — къыIуагъ Айтэч.
ТигущыIэгъу изекIокIэ-шIыкIэхэм ямызакъоу, лъэпкъ нэшанэ зиIэ шъуашэхэр зыщилъэнхэр икIас. Щыгъхэм ащыщ «Псэм ыпэ напэ» тетхагъэу тлъэгъугъэ. Ащ ежь мэхьанэу ритырэм тыкIэупчIагъ. Айтэч къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, ижъыкIэ къыщегъэжьагъэу лIыгъэ зекIуакIэу ахэлъымкIэ тилъэпкъ къахэщыщтыгъ. Шэпхъэ гъэнэфагъэхэм атетхэу, апсэ атыщтми, анапэ аушIоищтыгъэп, лъэпкъ хабзэр сыд фэдэрэ лъэныкъокIи агъэцакIэщтыгъ.
«Адыгэгу кIоцIылъ» зыфаIорэ цIыфхэм Айтэч ахэплъытэнэу щыт. ИзекIокIэ-шIыкIэхэу, игупшысакIэу зигугъу къэтшIы­гъэхэми ар къагъэшъыпкъэжьы. АщкIэ ежь еплъыкIэ гъэнэфагъэ иI.
— АпэрэмкIэ, цIыфыгъэ пхэлъынэу щыт. Сыд фэдэрэ лъэпкъ пштагъэми, дэй ахэтэп, ау ахэм цIыф дэйхэр къахэкIынхэ ылъэкIыщт. Арышъ, хэти шэн-хэбзэхэм атетэу, ыцIэ дахэкIэ аригъаIоу зекIоныр нахь тэрэз. Тятэжъ пIашъэхэм агъэлъапIэзэ къытлъагъэIэсыжьыгъэ, адыгэ лъэпкъыр нэмыкIхэм къахэзыIэтыкIырэ тихабзэхэр, тибзыпхъэхэр, титарихъ куу, тикультурэ бай къызэрэтыухъумэщтхэм тыпылъын фае, — хигъэунэфыкIыгъ Уджыхъу Айтэч.
Iэшъынэ Сусан.
Сурэтыр: Айтэч ихъарзынэщ.