Хьатыгъужъыкъое кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Дэхэбын» зыцIэр лъэхъаным диштэу ашIыгъакIэхэм ащыщ. Лъэпкъ проектэу «Демографием» ишIуагъэкIэ къоджэ псэупIэм псэуалъэр щагъэпсыгъ. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм иунакIэ зэрэщылажьэхэрэм «Адыгэ макъэм» зыщигъэгъозагъ.

КIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм ачIэс сабыйхэр ныдэлъфыбзэ-адыгабзэмкIэ гущыIэнхэм иамалхэм ахэзыгъэхъощт шъолъыр гъэсэныгъэ программэ Ады­геим иIэ хъугъэ. АР-м и ЛIышъхьэ иунашъокIэ Адыгеим гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ икIэщакIоу ар агъэцэкIагъ.
Педагогикэ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, сэнэхьат IэпэIэсэныгъэм зыщыхагъэхъорэ институтым иIофышIэу КIэсэбэжъ Нэфсэтрэ Мыекъуапэ ­икIэлэцIыкIу IыгъыпIэу N 28-м икIэлэпIоу Мамыжъ Жаннэрэ ащ дэлэжьагъэх. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм атегъэпсыхьэгъэ къэралыгъо гъэсэныгъэ программэм къыдыхэлъытэгъэ методическэ IофшIагъэхэм адиштэу ар гъэпсыгъэ. Мыщ фэдэу лъэпкъ мэхьанэ зиIэ егъэджэкIэ амалхэр шъолъырхэм агъэфедэн алъэкIынэу зэрэщытыр гъэсэныгъэмкIэ къэралыгъо программэм къыдыхэлъытагъ.
Пилотнэ проектым тетэу Iоф зышIэхэрэм ащыщ Шэуджэн районымкIэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Дэхэбын» зыфиIорэр. Федеральнэ къэралыгъо шап­хъэхэм адиштэу ныдэлъфыбзэр мыщ нахь игъэкIотыгъэу щызэрагъашIэ. ЯIоф­шIэн зэхъокIыныгъэу фэхъугъэхэр, ныдэлъфыбзэм изэгъэшIэнкIэ, икъызэтегъэ­нэжьынкIэ Iофтхьабзэу зэхащэхэрэр кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм ипащэу Блэнэгъэп­цIэ Сусанэ къытфиIотагъэх.

— КIэлэцIыкIу IыгъыпIэр нэбгыри 120-мэ ателъытагъ, кIэлэцIыкIу 70-рэ непэрэ мафэм къытфэкIо. КъатитIу хъурэ псэолъакIэр шэпхъакIэхэм адештэ. ЗэкIэмкIи купи 5-мэ кIэлэцIыкIухэр ащытыугъоигъэх. Уставым диштэу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэр гъэпсыгъэ. Псауныгъэм ыкIи пкъышъолым ягъэпытэн пшъэрылъ шъхьаIэхэм ащыщ. Федеральнэ къэралыгъо шапхъэхэм адиштэу Iоф зэрэтшIэрэм дакIоу джэгукIэ шIыкIэм тетэу адыгабзэр игъэкIотыгъэу ятэгъашIэ, — къытфиIотагъ пащэм.
КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм тызыкIогъэ мафэм лъэпкъ музей цIыкIоу мыщ щагъэпсыгъэм икъызэIухын тытефагъ. Сусанэ тызэрэщигъэгъозагъэмкIэ, ащ чIэлъхэм ащыщхэр ны-тыхэм къахьыгъэх, Iоф щызышIэхэрэм къаугъоигъи ахэт. Музей цIыкIум лъэпкъым итарихъ, ишэн-хабзэхэр сабыймэ къащафаIотагъ. АдыгабзэкIэ усэ цIыкIухэм къяджагъэх. Адыгеим щызэлъашIэрэ IэпэIасэу Мыгу Рузанэ афидыгъэ лъэпкъ шъошакIэхэр ащыгъхэу къэшъуагъэх. КIэлэцIыкIумэ джэгукIэ гъэшIэгъонхэр афызэхащагъ. Iофтхьабзэр мэфэкI шъыпкъэ зэкIэхэмкIи хъугъэ.
— КIэлэцIыкIухэр щыпIыгъыщтхэми, Iоф щыпшIэщтми амалышIухэр къытатыгъэх, зэпстэури кIэ, лъэхъаным дештэ, уфэсакъызэ бгъэфедэнэу ары ныIэп ищыкIагъэр, — къеIуатэ Сусанэ, — ЗэкIэ тиIофышIэхэм ар къагурыIонэу, щыкIэгъэнчъэу Iоф ашIэнэу сыфай, лъэшэу ащ сыщэгугъы. КIэлэпIу пэпчъ лъэпкъ нэшанэ зыхэлъ кружок зэфэшъхьафхэм адэлажьэ. Тинеущырэ мафэ зыфэдэщтыр зэлъытыгъэ кIэлэцIыкIухэм пIуныгъэ тэрэз ягъэгъотыгъэныр тиIофыгъо шъхьаIэхэм ащыщ. Яхэгъэгу шIу алъэгъоу, нахьыжъхэм, янэ-ятэхэм лъы­тэныгъэ афашIэу пIугъэнхэр типшъэрылъ. Ахэр непэ гъогу тэрэз тедгъэуцохэмэ, унагъохэри, къэралыгъори зыщыгугъынхэ лIэуж щыIэщт.
Илъэс зэкIэлъыкIохэм гъэсэныгъэм зэхъокIыныгъэ инхэр фэхъугъэх. Федеральнэ къэралыгъо гъэсэныгъэ системэм къызэрэдилъытэрэмкIэ, кIэлэцIыкIумэ пэублэ шIэныгъэхэр яIэн фае.
— Лъэпкъыр лъэпкъы зышIырэр, ар щызыгъаIэрэр, хэхъоныгьэ езыгъэшIырэр, ыпэкIэ лъызыгъэкIуатэрэр бзэр ары. Бзэр щэIэфэ лъэпкъыр мэпсэу, мэлажьэ, ау ар зыкIодыжьырэм, лъэпкъыри мэкIодыжьы, нэмыкI цIыф лъэпкъ инмэ ахэткIухьажьы.
Непэрэ мафэм сабыйхэм гъэсэныгъэ­пIуныгъэ тэрэз ягъэгъотыгъэнымкIэ анахь мэхьэнэ ин зиIэмэ ащыщ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэр. Мыщ лъэпкъым ибаиныгъэ, ишэн-хэбзэ дахэмэ ащащагъэгъуа­зэх, гъэсэныгъэм щыхащэх, шIум, дэхагъэм щыфагъасэх, — къыIуагъ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм илогопедэу Нэгъой Замирэ.
КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм адыгабзэм, адыгэ культурэм, шэн-хабзэхэм язэгъэ­шIэн лъэшэу щыпылъхэр нафэ къытфэхъугъ. КIэлэпIухэу ХьакIэцIыкIу Саидэрэ Цэй Аидэрэ «Адыгабзэ зэтэгъашIэ» зыфиIорэ кружокым илъэси 6 — 7 зыныбжьхэм Iоф щадашIэ.
— Ныдэлъфыбзэр ныбжьыкIэхэм ягъэсэныгъэ-пIуныгъэкIэ амалышIоу щыт. «Чыр цIынэзэ ауфэ» аIо адыгэмэ. Тилъэпкъ инеущырэ мафэ нэфэу, хахъо иIэу, гъэхъэгъэ инхэр ышIыхэу, ищытхъу зиIэтызэ псэу тшIоигъомэ, непэ тиныбжьыкIэмэ ягъэсэныгъэ-пIуныгъэ тынаIэ лъэшэу тедгъэтын фае. Адыгэ сабый пэпчъ адыгабзэкIэ гущыIэн ылъэкIэу хъуныр типшъэрылъ шъхьаI, — къы­Iуагъ ХьакIэцIыкIу Саидэ.
Дышъэидэным зыщыфагъэсэхэрэ кружокым Бат Риммэрэ ХьапэкIэ Рузанэрэ дэлажьэх.
— Лъэпкъ нэшанэ зиIэ джэгуалъэхэр кIэлэцIыкIумэ аIэкIэ ясэгъэшIы, тхыпхъэ­хэр хясэгъэбзыкIы, тырясэгъэгъапкIэ. Лъэпкъ шэн-хабзэхэр тымыукъохэу непэрэ щыIакIэм къызэрекIущтхэм Iоф дэтэшIэ, — къыIуагъ Бат Риммэ.

«Нанэ ипшысэхэр» зыфиIорэ кружокым дэлажьэх Хъуажъ Анжелэрэ Къэлэшъэо Маринэрэ.
— ТикIэлэцIыкIухэм ядунай пшысэ дахэкIэ ящыIэныгъэ рагъэжьэным мэхьанэшхо иI. Лъэпкъым игулъыти, игупшыси, идунэееплъыкIи, идунэезэхашIи фольклорым къызэрэщыриIотыкIыгъэр хэткIи нафэ. Ащ фэдэу, гурыIогъуаеп непэ зигугъу къэтшIыгъэ лъэпкъ занэхэм бзэр ягъусэжьэу яухъумэкIо шъыпкъэу фольклорыр зэрэхъугъэр. Ащ шIокIэу къэтIон — уахътэ тешIэ къэс а бзэкъэгъэнэжьын, лъэпкъ ухъумэн пшъэ­рылъэу фольклорым ыгъэцакIэрэр нахь ины мэхъу, ишIуагъэ нахь зэхэтэшIэ, — къыIуагъ Къэлэшъэо Маринэ.
«Щыгъыжъый» зыфиIорэ кружокым иIофшIэн фэгъэзагъэх Цэй Светэрэ Нэшъулъэщэ Анжелэрэ.
— Ныдэлъфыбзэхэм язэгъэшIэн непэ зэрэдунаеу егъэгумэкIы, егъэджэкIэ-шIыкIэ амалхэм алъэхъух. Лъэпкъыбзэм изэгъэшIэнкIэ екIолIэкIэ гъэшIэгъонхэм яамалэу театрэр дгъэфедэзэ, кIэлэцIыкIухэм бзэр ятэгъашIэ. «Щыгъыжъыем» пшысэ цIыкIухэр егъэуцух. «Актерхэри» кIэлэцIыкIоу еплъыхэрэри лъэшэу егъэ­гушIох,— къыIуагъ Цэй Светэ.
«Дэхэбыным» щылажьэхэрэм IофшIэнышхо агъэцакIэ, кIэлэцIыкIухэр адыгэ культурэм хащэх, тиныдэлъфыбзэ уасэ фашIыным ыкIи рыгущыIэнхэм фагъасэх. Ныдэлъфыбзэр къызэтегъэнэжьыгъэным, ныбжьыкIэхэм бзэр шIу алъэгъуным, ар зэрагъашIэным дэлажьэх.
Лъэпшъыкъо Фатим.
Сурэтхэр: Iэшъынэ Аслъан.