КъыгъэшIагъэм инахьыбэр, ар лIэшIэгъуныкъом фэдиз, щаим ыкIи субтропикхэм къащагъэкIыхэрэм япхыгъэ шIэныгъэ-ушэтын IофшIэным ритыгъ Шъачэ хэхьэрэ къуаджэу Тхьагъапшъэ щыщэу, УФ-м и
Къэралыгъо премие къызфагъэшъошагъэу, Пшызэ шъолъыр шIэныгъэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу, мэкъумэщ шIэныгъэхэмкIэ докторэу Тыу Мэджыдэ ТIахьир ыкъом.

Къэгъагъэхэм ыкIи субтро­пическэ культурэхэм апылъ Урысые шIэныгъэ-ушэтыпIэ институтым ритыгъ. Ащ иотделэу щаимрэ субтропическэ культурэхэмрэ афэгъэзагъэм иIофшIэн щыригъэжьэгъагъ, ары итекIоныгъэхэм янахьыбэр зэпхыгъэр. Ащ фэдэу зэлъа­шIэрэ шIэныгъэлэжьым иIэр макIэп.
Тыу Мэджыдэ 1945-рэ илъэсым, жъоныгъуакIэм къэхъугъ. А илъэс дэдэм ятэу ТIахьирэ Зэчэрые ыкъор игъонэмысэу дунаим ехыжьыгъ. Янэу Тыу (Нэпсэу) Къарэ колхозым хэтэу изакъоу сабыитфыр ыпIугъ. Ахэм ащыщэу плIымэ апшъэрэ еджапIэхэр къаухыгъэх, юрист, кIэлэегъаджэ, агроном хъу-
гъэх.
Мэджыдэ джыри кIэлагъ мэкъумэщ хъызмэтым ищыIэныгъэ рипхынэу ыгу зыреубытэм. ШIэныгъэлэжь селекционер хъунэу зыпэ илъ кIалэм 1964-рэ илъэсым Мыекъуапэ дэтыгъэ мэкъумэщ техникумыр къызеухым, Пшызэ мэкъумэщ институтым, джы универси­тетым, заочнэ шIыкIэм тетэу щеджэнэу чIэхьажьыгъагъ.
А илъэс дэдэм, ащыгъум зэрэхэбзагъэу, сэнэхьат зэзыгъэгъотыгъэхэр зызэбгырагъэ­кIыхэм, Чэчэн-Ингуш АССР-м агъэкIогъагъ, станицэу Ищерскэм исовхозэу «ТекIоныгъ» зыфиIорэм ибригадирэу Iоф ышIагъ. Ащ икIи дзэ къулыкъум кIогъагъэ.
1967-рэ илъэсым, къызе­гъэзэжьым ыуж мазэ нахьыбэ темышIагъэу, къэгъагъэхэм ыкIи субтропическэ культурэхэм апылъ Урысые научнэ-­ушэтыпIэ институтэу Шъачэ дэтым иIофшIэн щыригъэжьагъ. Заочнэ шIыкIэм тетэу еджэзэ, ыпэкIэ зигугъу къэтшIыгъэ отделым щылажьэщтыгъ.
1973-м Тыум диплом IофшIагъэу щаим изегъэушъомбгъун фэгъэхьыгъэр ытхыгъ. Зэлъа­шIэрэ шIэныгъэлэжьэу, мэкъу­мэщ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу Тхьагъушъэ Нухьэ научнэ пащэу иIагъ.
1974-рэ илъэсым Мэджыдэ младшэ научнэ IофышIэ хъугъэ, 1982-м старшэ научнэ IофышIэ ашIыгъ. Ащ ыуж илъэситIу тешIагъэу Краснодар краим исубтропикхэм щай плантациехэр ащыгъэпсыгъэнхэм Iофэу пылъым фэгъэхьыгъэ диссер­тациеу ытхыгъэр къалэу Сыхъум къыщиухъумэжьыгъ. 1989-рэ илъэсым ведущэ научнэ IофышIагъ, 1991-м къыщыу­благъэу 2010-м нэс щаим ыкIи субтропическэ культурэхэм афэ­гъэзэгъэ отделым ипэщагъ, 1993-рэ илъэсым старшэ научнэ IофышIэ хъугъэ.
1997-м Тыум докторскэ диссертациеу Урысыем ищай плантациехэм нахьыбэ къатыным ыкIи щаим изытет нахьышIу шIыгъэным научнэ лъапсэу иIэхэм афэгъэхьыгъэр къыу­хъумагъ, мэкъумэщ шIэныгъэ­хэмкIэ доктор хъугъэ.
1998-рэ илъэсым тичIыпIэгъу шIэныгъэхэмкIэ Адыгэ Дунэе Академием ичлен-корреспон-
дент хъугъэ. Ар тихэгъэгу къыщыкIырэ щайхэм ащыщэу лъэпкъитфымэ яавтор. Хэгъэгу зэ­ошхом ТекIоныгъэр къызщыдахыгъэр илъэс 20 зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ ыкIи «Ветеран труда» зыфиIорэ медальхэр, СССР-м и ВДНХ итыжьын ыкIи иджэрз медалитIу, ВВЦ-м иты­жьын медаль къыфагъэшъошагъэх. Щаим фэгъэхьыгъэ шIэныгъэ IофшIэгъэ 90-м ехъу иI.
2000-рэ илъэсым, а лъэхъаным институтым идиректоры­гъэу Сапый Аслъан Махьмудэ ыкъом пэщэныгъэ зыдызэрихьэрэ шIэныгъэлэжь купым хэтэу шIэныгъэмрэ техникэмрэ алъэныкъо­кIэ УФ-м и Къэралыгъо премие Мэджыдэ къыфагъэшъошэгъагъ. 2006-рэ илъэсым Пшызэ шъо­лъыр шIэныгъэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэ хъугъэ. 2011 — 2013-хэм институтым ипащэ игодзэ IэнатIэр ыгъэцэкIагъ.
Охътэ зэфэшъхьафхэм ар субтропическэ ыкIи къыблэ шъо­лъыр культурэхэм апылъ отделым ишIэныгъэ IофышIэ шъхьаIэу щытыгъ, шIэныгъэ-ушэтыпIэ институтым и Совет хэтыгъ, экспертнэ-методическэ комиссием итхьаматэ игуадзэщтыгъ.
Илъэсыбэрэ наукэм пылъыгъ Мэджыдэ ишъхьэгъусэу Тыу (Кобл) Марыет Айсэ ыпхъури. Ар педагогикэ шIэныгъэхэмкIэ кандидат, илъэсыбэрэ инджылызыбзэмкIэ ригъэджагъэх. Илъэс пшIыкIутф фэдизрэ ишъхьэгъусэ зычIэт шIэныгъэ-ушэтыпIэ институтым щылэжьагъэу, пен­сием мэкIожьыфэкIэ Урысые къэралыгъо социальнэ университе-­тым икъутамэу Шъачэ дэтым бзэ зэгъэшIэнымкIэ ыкIи романо-германскэ бзэхэмкIэ ика­федрэ Iутыгъ, доцентыгъ, директорым игуадзэщтыгъ.
Тыу Мэджыдэ пенсием щыI, ныбжьыр хэкIотагъ нахь мышIэми, иIофшIэн лъегъэкIуатэ. Джы ар ежь ичъыгхатэу нахьыпэкIэ уахътэ къызфыхимыгъэ­кIы­шъущтыгъэм щэлажьэ, ипхъо­рэлъф цIыкIу адепIу. Иинститут гупсэу IэпэIэсэныгъэу иIэр джыри зыщящыкIагъэм зэпхыныгъэ дыриI.
ЗэлъашIэрэ шIэныгъэлэжь селекционерыр ищыIэныгъэкIэ ыкIи шIэныгъэ IофшIэнымкIэ шапхъэу иIэхэм афэшъыпкъ, Шъачэ инаучнэ еджапIэ изе­гъэушъомбгъун ыкIи хэбзэшIоу иIэхэр лъыгъэкIотэгъэнхэм ышъ­хьэкIэ хэлажьэ.
НЫБЭ Анзор.