Транспортым, еджапIэхэм япрограммэхэм, лэжьапкIэхэм, нэмыкIхэм афэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэхэм Iоныгъо мазэм кIуачIэ яIэ хъугъэ.

ЦIыфхэм язещэн

Бжыхьэр къызихьагъэм къыщыублагъэу цIыфхэм ыкIи ахэм ябагаж таксихэм зэрэзэращэрэм фэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэм шэпхъакIэу къыгъэнэфагъэхэм адиштэу водительхэм япшъэрылъхэм ахэхъуагъ.

Джы ахэм:
*автомобилым ышъо зэблахъун, субъектэу Iоф зыщашIэрэм къыщыхахыгъэм диштэу агъэлэжьын фае;
*гъожь-шэплъ фонарыр тырагъэуцонэу щыт;
*водителым ыцIэ, ылъэкъуацIэ, нэмыкIхэр, уасэу цIыфхэр зэрэзэрищэхэрэр зэрыт карточкэ ыIыгъын фае;
*медицинскэ ыкIи техническэ уплъэкIунхэр мафэ къэс зэрикIухэрэр къэзыушыхьатырэ тхылъ иIэнэу щыт;
*удостоверением, ОСАГО страхованиеу «такси» зэрытхэгъэ полисым анэмыкIэу цIыфхэр зезыщэрэм гражданскэ пшъэдэ­кIыжьэу ыхьырэмкIэ шIокI зимыIэ страхованиер зэришIыгъэр къэзыушыхьатырэ тхылъыр (полис ОСГОП) ыкIи пассажирхэр зэрищэнхэу фитыныгъэ къезытырэр иIэнхэ фае.
Тхылъхэр зыдиIыгъхэмэ хъущт, электроннэ шIыкIэм тетэу е ахэм якопиехэр хэутыгъэхэу къыгъэлъэгъонхэ фит, ау сурэт атехыгъэмэ (скан) хъущтэп.
ОСГОП полисым цIыфэу зэрищэхэрэр ары къыухъу­мэхэрэр. Iоныгъо мазэр къызихьагъэм къыщыубла­гъэу мэфэ 60-м шIомыкIэу ар водительхэм агъэпсын фае. Тхылъыр зымыIыгъым иIофшIэн мэфэ 30-кIэ къагъэ­уцущт, а пIалъэм полисыр зымыгъэпсышъугъэм фитыныгъэр Iахыжьыпэщт.
Аналитикхэм къызэраIорэмкIэ, хэбзэгъэуцугъэм шэпхъакIэу къыхэхьагъэхэм ыкIи лицензие зиIэр зэрэмакIэм къахэкIыкIэ таксимкIэ узэрэзекIощт уасэхэр проценти 10 — 15-у дэкIоещтых.

Сэкъатныгъэ зиIэхэм апай

Автобусхэм, трамвайхэм, троллейбусхэм яводительхэм кIэлэцIыкIу сэкъатхэр е апэрэ купым хэхьэрэ сэкъатныгъэ зиIэр, зыпари имыгъусэу мэзекIомэ, транспортым къырагъэкIын фимытхэу къызщиIорэ хэбзэгъэуцугъэм мы мазэм кIуачIэ иIэ хъугъэ. Ар зыукъорэ физическэ лицом тазырэу сомэ мини 5, пэщэ IэнатIэм Iутым — сомэ мин 30 арагъэтыщт.
Мыхэм анэмыкIэу сэкъатныгъэ зиIэхэри ыпкIэ амытыгъэмэ е социальнэ картэр къащыгъупшагъэмэ, мы шапхъэхэм къахеубытэх.

Санэхэр къэлъэпIэщтых

Iоныгъом и 1-м къыщыублагъэу санэхэм ауасэ дэкIоещт. Сыда пIомэ Европейскэ союзым хэхьэрэ къэралыгъохэм, Австрием, Новэ Зеландием ыкIи США-м къаращырэ санэхэм апае таможеннэ уасэр процент 25-кIэ нахьыбэ хъугъэ.
ПэшIорыгъэшъэу къызэралъытагъэмкIэ, мы къэралыгъохэм ащыщ къикIыгъэ санэ бэшэрэбым сомэ 850-м нахь мымакIэу ыосэщт. Санэхэм ямызакъоу, шъон нахь пытэхэм апае къаугъоирэми хэхъощт. ТапэкIэ пивэу IэкIыбым къыращырэри ахэм ахэгъэ­хьэгъэным игугъу ашIы.
Тихэгъэгу къыщыдагъэкIырэ санэхэр ащ къыхиубытэхэрэп, ау IэкIыбым къыращыгъэхэм ауасэ зыдэкIуаекIэ, тисэнэшIхэми япродукцие къагъэлъэпIэщт. ЗэрэхъурэмкIэ, санэр пыутэу къэпщэфын амал щыIэжьыщтэп.

ЛэжьапкIэхэм къахэхъощт

Зигугъу къа­шI­ы­­рэр сыхьат гъэнэфагъэм шIокIэу Iоф зышIэхэрэр ары. Iоныгъом и 1-м кIуачIэ зиIэ хъугъэ хэбзэгъэуцугъэм къызэрэщиIорэмкIэ, джы IофшIапIэ Iутым охътэ тедзэу зэ­рэ­лэжьагъэм ыпкIэ къызыфалъы­тэкIэ, «базовэ ставкэм» имыза­къоу, ащ тедза­гъэу къыратыхэрэри къыдалъытэщтых.
Апэрэ сыхьат лыеу Iоф зэришIагъэр зы коэффициентрэ ныкъорэкIэ, ащ къыкIэлъыкIорэ сыхьатхэр коэффициенти 2-кIэ къалъытэщтых. ЗыгорэкIэ IофшIапIэ къэзытыгъэмрэ къызэритыгъэмрэ зэзэгъыныгъэу зэдашIыгъэм охътэ тедзэм ыпкIэ нахьыбэу къалъытэнэу итхагъэмэ, ащ къыщыкIэу къыратын алъэкIыщтэп.

Тарифхэр зэрахъо­кIынхэ фитыжьхэп

Зэпхыныгъэм иамалхэм алъэныкъокIэ фэIо-фашIэхэм ягъэцэкIэни Iоныгъом и 1-м къыщыублагъэу зэхъокIыныгъэхэр фэхъугъэх. Ахэр телефонымкIэ тызэрэтеорэм, сообщениехэм, интернетым игъэфедэн япхыгъэх.
ЗэхъокIыныгъэ шъхьаIэр операторым телефон номе­рыр зием ишIэ хэмылъэу, ежь зэрэфаеу тарифыр зэблихъун зэрэфимытыжьыр ары. Ащ хэхьэрэ фэIо— фашIэхэми ахэплъэжьынхэшъ, зэрахъокIынхэу фитыныгъэ яIэжьэп. ГущыIэм пае, номерыр зиер пIэлъэ гъэнэфагъэ имыIэу телефонымкIэ гущыIэнэу (безлимитные звонки) тарифым къыдыхэлъытагъэмэ, операторым ежь ишIоигъоныгъэкIэ ар тырихыжьын фитэп. Ау абонентскэ тынхэр къыIэтынхэ амал джыри иIэщт.
Джащ фэдэу:
*секундищым шIомыкIыгъэ звонокыр фэIо-фашIэу агъэцэкIагъэхэм ахэлъытэжьыгъэщтэп;
*абонентым зэзэгъыныгъэм кIэтхэным пае паспортыр къыгъэлъэгъон е къэралыгъо фэIо-фашIэхэм япортал ыгъэфедэзэ ыцIэ, ылъэкъуацIэ, ятэ ыцIэ, къызщыхъугъэр, нэмыкIхэр къыушыхьатынхэ фит;
*номерыр зы операторым къыIихынышъ, нэмыкIым ритыжьын фаемэ, электроннэ IэпэкIадзэр ыгъэфедэзэ пэIудзыгъэу ышIын ылъэкIыщт;
*тарифыр зэрэзэхъокIыгъэр «унэе кабинетымкIэ» къагъэхьынэу хэбзэгъэуцугъэм къыщеIо;
*связым ыпкIэ цIыфым зэритыщт счетхэр къэралыгъо фэIо-фашIэхэм япорталкIэ фагъэхьыщтых;
*ыпкIэ хэмылъэу узтеон плъэкIыщтхэм зыкъэухъумэжьыгъэнымкIэ Министерствэм исправочнэ къулыкъухэр хагъэхьагъэх.
Мы шэпхъакIэхэм илъэсихым кIуачIэ яIэщт.

ЕджапIэхэр

«Разговоры о важном» зыфиIорэ егъэджэнэу, урокхэм анэмыкIэу, еджапIэхэм ащызэхащэхэрэм къадыхэлъытагъэу я 10 — 11-рэ классхэм апае «Семьеведение» курсхэр джы яIэщтых. Iоныгъом и 1-м ащ фэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэм кIуачIэ иIэ хъугъэ. Зихэхъогъу ныбжьым итыхэзэ унагъом имэхьанэ икъу фэдизэу агурыгъэIогъэным ахэр фытегъэпсыхьагъэх.
Джащ фэдэу нахьыпэкIэ щыIэгъэ курсхэу «Основы безопасности жизнедеятельности» зыфаIохэрэр джы «Основы безопасности и защита Родины» хъугъэх. ОшIэ-дэмышIэ Iоф къэхъугъэмэ е зэо-зэпэуцу­жьым ищынагъо щыIэмэ узэрэзекIощтыр ахэм ащарагъэшIэщт.
«Труд» урокхэри еджапIэхэм япрограммэхэм къа­хэхьажьыгъэх. Апэрэм щыублагъэу я 9-рэ классым нэс ахэр зипрограммэ хагъэхьагъэхэр. УблэпIэ классхэм — тхьамафэм зэ, гурыт классхэм тIо яIэщтых.
ПщэрыхьакIэм, дакIэм, пхъэшIэным анэмыкIхэр ахэм ащарагъэшIэщтых. ГущыIэм пае, мэкъумэщ хъыз­мэтым фытегъэпсыхьэгъэ шъолъырхэм былымхъуным, чIыгулэжьыным япхыгъэ гъэсэныгъэ ащарагъэгъотыщт. Шъолъырэу промышленностым нахь зызщиушъомбгъу­хэрэм автоматизированнэ системэр зыфэдэр ащарагъэшIэщт.

КIэлэегъаджэхэр амыушъхьакIунхэу

ЕджапIэм зекIокIэ шапхъэу чIэлъыщтхэр ежь-ежьырэу къыгъэнэфэнхэу фитыныгъэ къэзытырэ зэхъокIыныгъэхэр гъэсэныгъэм фэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэм фашIыгъэх. Джы кIэлэегъаджэм кIэлэеджакIор зэрэзекIорэр шIомытэрэзмэ, ар риIон фит хъугъэ, дисциплинэр зыукъуагъэм пшъэдэкIыжьэу ыхьыщтыри еджа­пIэм ыгъэнэфэщт. КIэлэеджакIор шапхъэхэм ашIокIыгъэмэ, джы дисциплинарнэ пшъэдэкIыжь ыхьыщт.

Хэутыным фэзыгъэхьазырыгъэр
ХЪУТ Нэфсэт.