Домбайхэр Кавказ къэралыгъо чIыопс биосфернэ ухъумапIэм ипачъыхьэх пIоми ухэукъощтэп. ИлъэсипшI пчъагъэхэм мы псэушъхьэхэм язэтегъэуцожьын, шъхьэ пчъагъэм яигъэкъужьын заповедникым иIофышIэхэр ыуж итых. АщкIэ шIэныгъэлэжьхэр яупчIэжьэгъух.

2022-рэ илъэсым ахэм япчъагъэ 1150-рэ, 2023-м — 1200-рэ хъущтыгъэмэ, джы 1280-м нэсыгъ. Мыгъэ бэдзэогъум рекIокIыгъэ къэлъытэжьынхэм ары зэфэхьысыжьэу фэхъугъэр. Псэушъхьэ­хэр къызэкIолIэрэ хъупIитфэу зыщяплъы­гъэхэм домбай щырхэр бэу къазэракIэ­хъухьагъэхэр къыгъэнэфагъ.
Мастаканскэ Iуашъхьэм хэт къушъхьэу «Веселое» иохы (мэшэшхоу ыкIоцI итым) ахэр джыри щагъэунэфыгъэх. Илъэси­пшIыкIэ узэкIэIэбэжьмэ ахэр мы чIыпIэм щалъэгъугъагъэх ыкIи нахьыбэрэ къе­кIолIэжьыгъэхэп. Илъэс пчъагъэхэм заповедникым иIофышIэхэр охым еплъа­кIощтыгъэх домбайхэр алъэгъуным щыгугъыхэу. Ау джыры ныIэп ахэр къызылъэгъуагъэхэр. Iуашъхьэу «Бурьянистый» зыфиIорэми щагъэунэфыгъэх. Домбай Iэхъогъумэ щырхэр бэу зэрахэтыр заповедникым иIофышIэхэм къаушыхьаты.

Мыгъэ къэхъугъакIэхэри илъэсым къехъугъэхэри ахэм ахэтых, япчъагъэкIэ шъхьэ 97-рэ мэхъух.
— 2017 — 2022-рэ илъэсхэм ягъэ­пшагъэмэ, блэкIыгъэ илъэсым домбай щырхэм ахахъоу зэриублагъэм къыгъэ­нафэрэр ахэр къэзгъэхъун зылъэкIыщт домбай анэхэм япчъагъэ зэрэхэхъуа­гъэр ары. Ядемографие зызэрэзэблихъугъэм ишIуагъэкIэ псэушъхьэ пчъагъэм хэпшIыкIэу хэхъуагъ, — хигъэунэфыкIыгъ за­поведникым инаучнэ IофышIэ шъхьа­Iэу Сергей Трепет.
Домбай Iэхъогъухэм зэрахахъорэм къыхэкIэу чIыопс ухъумапIэм ичIыпIакIэхэр ахэм къыхагъэщых, хъупIэхэм алъэхъух. Ащ фэдэу домбайхэм япчъагъэ нахьыбэ хъущтмэ, Кавказ заповедникым игъунапкъэхэр ахэм зэпырачыхэу зэрэрагъэжьэщтыр шIэныгъэлэжьхэм пэшIорыгъэшъэу къаIо.
Домбаир Адыгеим щагъэлъэпIэрэ псэушъхьэхэм ащыщ, «Урысыер» зыфиIорэ дунэе къэгъэлъэгъонэу Москва щыкIуагъэм республикэм икъэгъэлъэгъо­пIэ чIыпIэ ипчэгу домбаим техыгъэ саугъэтыр итыгъ. Шъолъырыр зэрыгушхо­хэрэм, ыцIэ рязгъаIохэрэм ар ащыщ.