Мы уахътэм Адыгеим иветеринархэм мэзыкъохэм япхыгъэ мэзэ Iоф­шIэнхэр лъагъэкIуатэх. «Африканскэ емын» зыфаIорэ зэпахы­рэ узыр республикэм къимыхьаным ахэр фытегъэпсыхьагъэх.

— Къохэр зыщаIыгъхэ фермэхэм апэблэгъэ шъофэу лэ­жьыгъэр зытырахыжьыгъэхэр ветеринархэм къаплъыхьэх, — къеIуатэ АР-м ветерина­риемкIэ и ГъэIорышIапIэ ипа­щэу Къушъхьэ Анзор ямэфэкI ипэгъокIэу гущыIэгъу тызы­фэхъум. — Россельхознадзорым, нэмыкIэу тыкъэзыуцухьэрэ дунаим икъэухъумэн фэгъэ­зэгъэ къулыкъухэм ялIыкIохэри ащ къыхэлажьэх. Мэзыкъо лIагъэхэр а шъофхэм арылъынхэ ылъэкIыщт. Ахэр уплъэкIу­гъэнхэ фае. Илъэс къэс джырэ фэдэ уахътэм а IофшIэнхэр зэ­шIохыгъэнхэр типшъэрылъ шъхьаIэхэм ащыщ. Сыда пIомэ мэзыкъоу лIагъэм африканскэ емынэр къеолIэгъагъэу щытмэ, вирусыр хэкIыжьыгъэщтэп, нэмыкIхэм ар аритынкIэ щынагъо. 2021-рэ илъэсым ащ фэдэ «ме­сячникым» ар къызэолIэ­гъэгъэ мэзыкъо къыщагъоты­гъагъ. Мы вирусыр зыхэлъ нэ­кулъ нэмыкI шъолъыр къыращи Адыгеим исатыушIыпIэхэм ямэкIайхэм къатыралъхьагъэу къыхэдгъэщэуи хъугъэ.
Анзор 2019-рэ илъэсым къы­щыублагъэу АР-м ветеринариемкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащ. Мы сэнэхьатым хэзыхьагъэмкIэ теупчIыгъ. ИцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу унагъоу къызэры­хъухьагъэм былымхэр, щагу­бзыухэр щаIыгъхэу, ахэм яфэIо-фашIэхэр гъэцэкIэгъэнхэмкIэ янэ-ятэхэм IэпыIэгъу афэхъузэ мы сэнэхьатыр ыгукIэ къыхэзыхыгъэхэм ар ащыщ. Чэт­жъые­хэр, тхьачэт щырхэр е шкIэ цIыкIур къэсымэджагъэхэу, гъэ­ретынчъэу зилъэгъукIэ, ыгу афэузыщтыгъ, ишIуагъэ аригъэ­кIынэу, ылъэ къытыригъэуцо­жьынхэу гуIэу ауж итыщтыгъ, къарыкIощтым ыгъэгумэкIы­щтыгъ. Зыпари зэрафимышIэшъурэм пае ышъхьэ емыкIу филъэгъущтыгъ. Ащ фэшI еджапIэр къызеухым емыхъырэхъы­шэжьэу Къэбэртэе-Бэлъкъар Республикэм имэкъумэщ ин­ститут, джы академием, ветеринариемкIэ ифакультет чIэ­хьэгъагъ.

Ар къызиухыгъэм къыщегъэ­жьагъэу ыгукIэ къыхихыгъэ сэ­нэхьатым рэлажьэ. Къуаджэм иIофшIэн щыригъэжьэгъагъ, нэужым Мыекъуапэ къэкIожьы­нэу хъугъэ, ау тыдэ щыIэми, ар чIидзыжьыгъэп.
Псэушъхьэхэр, бзыухэр, пцэ­жъыехэр, бжьэхэр… Ахэм зэ­кIэми япсауныгъэ ветеринар-
хэр лъэплъэх. Ащ имызакъоу, тэ типсауныгъэ икъызэтегъэнэни анаIэ тет. ГущыIэм пае, тхьамафэ къэс «синотропные птицы» зыфаIохэрэр, пхъэшъхьэкIэ бзыухэр (воробей), къо­лэжъхэр, нэмыкIэу тыкъэзы­быбыхьэу тызэсагъэхэр ахэм ащыщых, фитыныгъэ зиIэу ша­­кIохэрэр къыздырагъаIэхэзэ къызIэкIагъахьэхэшъ, зэпахырэ уз горэ зэрахьэмэ ауплъэкIу. Мыщ дэжьым пшъэрылъ шъхьа­Iэу щыряIэр бзыоу быбырэр къэсымэджагъэмэ еIэзэнхэр арэп, зэпахырэ уз зэрехьэмэ, ащ тэ тыщаухъумэныр ары.
Гъомылапхъэхэм яуплъэкIуни мы къулыкъум ипшъэрылъхэм ащыщ. Былымхэм, щагубзыухэм къатырэ лыр, щэр, ахэм ахэшIыкIыгъэхэр, пцэжъыеу мэкIай­хэм ателъыр, шъоур, нэмыкI-
хэр шапхъэхэм зэрадиштэхэрэр зэ­рагъашIэзэ, уз щынэгъуабэмэ тащаухъумэ.
— «Меркурий» зыфатIорэ системэмкIэ былымхэм къатырэ гъомылапхъэхэм, къызда­гъэ­кIыгъэхэм къыщыублагъэу щапIэхэм, шхапIэхэм зыща­IэкIэхьагъэхэм нэсэу, Россельхознадзорыр алъэплъэ. А Iоф­шIэнми ветеринарнэ къулыкъур хэла­жьэ, — къыIуагъ Анзор япшъэ­рылъхэм къатегущыIэзэ.
Африканскэ емынэр зыхэлъ нэкулъыр къызчIагъэщым, рес­публикэм къыращагъэр зыфэдизыр, зытыралъхьэгъэ щапIэхэр мы системэмкIэ агъэунэфи, продукциер агъэкIодыгъагъ.
Лэжьыгъэу Iуахыжьыгъэр шапхъэхэм адештэмэ зэрэзэра­гъашIэрэми ветеринарнэ къулы­къум иIоф хэлъ. Ар лабораторием щаушэты, ащ къыгъэлъэгъуагъэр зэрыт тхылъыр мы къулыкъум къырахьылIэ, икIэрыкIэу мыхэр ащ хэплъэжьых, зэпстэури шапхъэхэм адештэмэ, ежьхэми тхылъ агъэхьазыры.
— Зырызэу типшъэрылъхэм уакъытегущыIэн зыхъукIэ, охътабэ ыхьыщт. Анахь шъхьаIэр эпидемиологием ылъэныкъокIэ рэхьатныгъэ шъолъырым илъыныр ары, — къыIуагъ Анзор. — Лъыплъэн-уплъэкIун Iофэу нахьыпэкIэ тызпылъыгъэхэр Рос­сельхознадзорым фагъэзэ­жьыгъэх.
Арэу щытми, цIыфхэр зэресагъэхэу, зыгорэм егъэгумэкIы­хэмэ, къызэтхьаусыхылIэхэрэр ветеринар къулыкъур ары. ГущыIэм пае, игъунэгъухэм яата­къэ пчэдыжьым жьыщэу къызэригъэущырэм пае тхьаусыхэ тхылъ зыгорэм къыхьыгъ. Ащ фэдэми екIолIакIэ къыфагъотын, Iофхэм язытет зыщагъэ­гъозэн, Россельхознадзорым тхылъхэр ратынхэ фае.
Псэушъхьэхэм япчъагъэ зэрэ­хъурэр зэгъэшIэгъэным фэшI Россельхознадзорыр кIэщакIо зыфэхъугъэ системэу «Хорриот» зыфиIорэм Iоныгъом и 1-м кIуачIэ иIэ мэхъу. Ащ фэшI, а пIалъэр къэмысызэ, былымы­шъхьэу, къоу, щагубзыоу рес­пуб­ликэм итыр зыфэдизыр агъэу­нэфын фае. Ари мы уахътэм зыуж итхэм ащыщ. КъэкIорэ 2025-рэ илъэсым ящыкIэгъэщт Iэзэгъу уцэу, вакцинэу къафэ­кIощтыр ащ епхыгъ. Ахэм апае тхылъэу агъэхьазырыщтхэм пчъа­гъэр хэмыукъохэу аратхэн фае. Мэлы, пчэны зыфэпIощт былым цIыкIухэм якъэлъытэн 2026-рэ илъэсым нэс лъагъэ­кIо­тагъэу ары Анзор къызэри­Iуагъэр.
Тишъолъыр къимыхъухьагъэу, тызэмысэгъэ «экзотическэ» зы­фаIорэ псэушъхьэ къыращагъэу анаIэ тетмэ теуп­чIыгъ Адыгеим иветеринар шъхьаIэ.
— Мыекъопэ районым «альпакэ» зыфаIорэ махъушэ цIыкIухэр щаIыгъхэу, тиветеринар IэпэIасэхэм ащыщ алъэплъэ, — ыIуагъ ащ. — Псэушъхьэхэр IэкIыб къэрал зэфэшъхьафхэм къаращыгъэх, ау фермэу щытэп, нахьыбэу «экотуризм» зы­фаIорэ лъэныкъуакIэу къежьагъэм епхы­гъэу аIыгъых, зекIоу республикэм къакIохэрэр нэ­Iуасэ афашIых.
Къушъхьэ Анзор къызэрэти­IуагъэмкIэ, Адыгеим икъулыкъу ветеринар 200 щэлажьэ. Хэбзэ­гъэуцугъэм къызэрэдэлъытагъэм­кIэ, псэушъхьэ е щагубзыу пчъа­гъэу шъолъырым исым телъытэгъэн фай ветеринарэу ащ иIэщтыри.
— Ветеринарым пстэумэ апэу псэушъхьэхэр шIу ылъэ­гъунхэ, гукIэгъу афыриIэн, дагъоу иIэр, узырэ чIыпIэр, зыгъэ­гумэкIырэр къэзымыIошъурэ ­псэ зыпытэу ыпашъхьэ исымкIэ пшъэдэкIыжьэу иIэр къыгурыIон, шынкIыгъэ, къулайныгъэ хэлъын, кIочIэшIу иIэн фае. Арышъ, сыдми IофшIэпIэ чIыпIэ зищыкIагъэм мы IофшIэныр ыгъэцэ­кIэшъущтэп, — ыIуагъ Анзор.
Зытетыр пIон зыхъукIэ, гъотышхо цIыфым къезытын Iоф­шIэнэуи ар щытэп. А зэпстэур зэхэбгъэхъожьмэ, ветеринархэм ренэу тызыкIащыкIэрэр нафэ къэхъу. Мы сэнэхьатым фемы­джэхэу пIон плъэкIыщтэп, факультетэу ар зыщарагъэгъотыхэрэм учIэхьанымкIи зэнэ­къокъу щыI. Арэу щытми, ветеринарнэ къулыкъум Iоф щишIэ­нэу, фермэм тет псэушъхьэхэм, щагубзыухэм, мэзым хэс хьэ­кIэ-къуакIэхэм алъыплъэнэу шIоигъоныгъэ зиIэр макIэ. Унэе ветеринарнэ IэзапIэхэр нахьы­шIоу ныбжьыкIэхэм къыхахых. Сыда пIомэ ахэм къяуалIэхэрэм ыпкIэ къаIахы, IофшIэнэу ачIэлъыр нахь макI, чъыIи, фэбэ­шхуи ахэтынхэ ищыкIагъэп, кабинет къабзэхэм ачIэсых, псынжъым хахьэхэрэп, мэ Iаехэр къакIаохэрэп.
— Чэщыми мафэми, чъыIэми фабэми фермэм тетэу былымэу е щагубзыоу къэсымэджагъэм еIазэхэрэр лIыбланэхэу сэлъытэ. Ахэм афэдэу щыIэр макIэ. Арышъ, тисэнэхьат мэфэкIкIэ пстэумэ апэу ахэм сафэгушIо. Ветеринар IофшIэным зищыIэныгъэ езыпхыгъэхэм зэкIэми псауныгъэ пытэрэ щыIэкIэшIурэ яIэнхэу, IофшIэн мыпсынкIэу къыхахыгъэм гъэхъагъэхэр ща­шIыхэзэ лъыкIотэнхэу сафэ­лъаIо! — къыкIигъэтхъыгъ АР-м ветеринариемкIэ къулыкъум ипа­щэу Къушъхьэ ­Анзор.
ХЪУТ Нэфсэт.