Зэкъош Адыгэ, Къэбэртэе-Бэлъкъар, Къэрэщэе-Черкес республикхэм ялъэпкъ гъэзетхэу «Адыгэ макъэм», «Адыгэ псалъэм» ыкIи «Черкес хэкум» журналист зэдэлэжьэныгъэм иIофыгъуакIэ зэразэдаублагъэр къыхэтыутыгъагъ. «Адыгэ макъэм» ыкIи «Адыгэ псалъэм» яжурналистхэу Тэу Замирэрэ НэкIэпыджэ Замирэрэ блэкIыгъэ тхьамафэм Черкесскэ щыIагъэх, гъэзетэу «Черкес хэкум» ижурналистхэм адэлэжьагъэх, КъЧР-м ицIыф цIэрыIохэу лъэныкъо зэфэшъхьафхэм гъэхъагъэхэр ащызышIыгъэхэм, непэ лъэпкъым икультурэ итарихъ зыухъумэхэрэм, лъызыгъэкIуатэхэрэм заIуагъэкIагъ. Ащ фэгъэхьыгъэ тхыгъэхэр чэзыу-чэзыоу «Адыгэ макъэм» къыхиутыщтых. Мыр апэрэ едзыгъу.

«Шъо шъузэхахьэмэ, тэ тыкIодыщтэп»

Даур Жэхьфар Ахьмэд ыкъор журналист ана­хьыжъэу адыгэ лъэп­къым иIэр ары, илъэс 94-рэ ыныбжь. Къэрэщэе-­Черкес Республикэм игъэ­зетэу «Черкес хэ­кум» илъэс 52-рэ ащ Iоф щишIагъ. Черкесскэ дэт кIэлэегъэджэ училищым лъэпкъ тхакIоу МэщбэшIэ Исхьакъ щыде­джагъ.

Жэхьфар цIыф гъэшIэгъонэу зэрэщытыр итеплъэкIэ къыбгурэIо. Ныбжь шIукIае иI нахь мышIэми, цIыф псынкI, «Черкес хэкум» иредакцие ащ щыдэтшIыгъэ зэдэгущыIэгъур тшIо­лъэ­пIагъ. Журналист сэнэхьатым ащ фэдиз илъэс пчъагъэ фэзыгъэшъошэгъэ нахьыжъым игу­пшы­сакIи, игущыIакIи, уасэ зы­фишIи — пстэури тшIогъэшIэгъоныгъ.
Журналист зэхъожьыным, зэ­дэлэжьэныгъэм ипроекткIэ Адыгеим ыкIи Къэбэртэе-Бэлъкъарым такъырыкIи Къэрэщэе-­Черкесым тыкъызэрэкIуагъэр ащ зэригуапэр Жэхьфар къытиIуагъ.
— Уасэ иI непэ шъушIэрэ Iофым, лъэпкъым тапэкIэ къырыкIощтым удегупшысэзэ Iоф пшIэн фае. Шъо шъузэхахьэмэ, тэ тыкIодыщтэп. Лъэпкъым щыщ цIыфхэр зэрэшIэнхэ фае, на­хьыбэ зэрэшIэ къэс, нахь пытэ тэхъу. Даурхэр абдзэхэ лъэпкъых, ау шъолъыр зэфэшъхьаф­хэм арысых. ГущыIэм пае, сэ сэшIэх Даур Дамир Темыр Осе­тием щыщэу, Даур Хъызыр Къэбэртэе-Бэлъкъарым щы­псэоу, Къэрэщэе-Черкесым — Даур Жьэхьфар, Адыгем — Даур Хъусен, фильм тезыхы-
­гъэр — Даурхэр лъэпкъ зэфэ­шъхьаф­хэм ахэтых. Ахэр зэ­рэшIэхэмэ нахь тэрэз. Илъэс 24-рэ сыныбжьыгъ IофшIэныр зесэгъажьэм. Редактор зэфэшъхьафхэм садэлэжьагъ. Хъарзынэщ баишхо сыугъоижьыгъ. Ащ пае Москва сыкIонэуи хъу­гъэ.
НэкIэпыджэ Замир:
— Журналист сэнэхьатым хъулъфыгъэу хэтым нахьи бзы­лъфыгъэу хэтыр нахьыбэ хъугъэ. Сыда ащ фэдэу зыз­кIахъо­жьыгъэр?
Даур Жэхьфар:
— Хъулъфыгъэхэр ахъщэ къыз­щалэжьыщтым макIох. Биз­несым хэхьэх. Ахэм ачIыпIэ бзылъфыгъэхэр къиуцуагъэх. Тисэнэхьат бзылъфыгъэм тетыгъор щиIыгъ. Бзылъфыгъэ редактор шъхьаIэхэр тиIэ зэрэ­хъугъэм ар къеушыхьаты.
Тэу Замир:
— Абидокъо Люсанэ «Черкес хэкум» иапэрэ бзылъ­фыгъэ ре­дактор шъхьаI. Адэ, цыхьэ афэошIа бзылъфыгъэ­хэм? Гъэзет къыдэгъэкIыныр афызэшIокIа?

Даур Жэхьфар:
— Iошъхьэмафэ дэкIоешъугъэхэм цыхьэ афэмышIынэу щы­­тэп. Тэ, нахьыжъхэмкIэ, Хьа­тай Мэдинэ изекIуакIэ лъэпIэ дэд. Урысыбзэми черке­сыбзэми ащ фэдиз гущыIэ хэтэп тызэрэразэр къитIотыкIыным пае. Джыдэдэм Абидокъо Люса­нэ коллективыр къыгот, япшъэ­рылъхэр агъэцакIэх. ­Лъэпкъ гъэ­зетищыр зэхэт номе­рэу къыдэкIыныр къахэзылъхьагъэм, дэлэжьагъэхэм сащыщ. Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Черкесым къащыдэкIырэ лъэпкъ гъэзетхэм ащылэжьэрэ журналистхэр зэгъэуIугъэ шIэныгъэхэмкIэ, Iофым екIолIакIэу фыряIэмкIэ зэхъо­жьынхэ алъэкIыныр а Iофтхьабзэм ылъапсэу дгъэнэфэгъагъ. А уахътэм къэралыгъом, шъо­лъырхэм анахь темэ шъхьаIэу арылъыгъэр мэкъу-мэщым изы­тет, лэжьыгъэр къызэрагъэкIырэм, ащ фэгъэхьыгъэ къины­гъоу зэуалIэхэрэм якъиIотыкIын жур­налистхэм пшъэрылъ шъхьа­Iэу яIагъ. Нэужым темэхэм нахь заушъомбгъущтыгъ. КъэсэшIэ­жьы, Къэрдэн Мухьамэд редактор шъхьаIэу тетэу Адыгеим ыкIи Къэбэртэе-Бэлъкъарым яредакторхэр тадэжь къэкIуагъэх. Къысаджэхи, «мыщ фэдэ гъэзет къыдэдгъэкIымэ сыдэу уеплъырэ?» заIом, адезгъэ­штагъ, ар къызэрэдэдгъэкIыщт шIыкIэм тырыгущыIагъ. Джынэс зэхэт номерхэр къызэрэдэкIырэм тилъэпкъ еIэты, тизэпхыныгъэ хегъахъо. Зэрэдгъэнэ­фагъэм фэдэу зэхэт номерхэр къыдэкIыным скIуачIэ, сикъарыу хэслъхьагъ.
НэкIэпыджэ Замир:
— Гъэзетхэм анэмыкIэу тхылъ­хэри къыдэбгъэкIыгъ, сыдэущтэу ахэм уадэлэжьагъ? Лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ улэжьагъ ыкIи олажьэ. Уитхылъхэри сиIэх. Ахэм къат­фытегущыIэба.
Даур Жэхьфар:
— Шъыпкъэ, тхылъ 26-рэ къыдэзгъэкIыгъ. Сызфэтхагъэ­хэм ащыщ Къэрдэн Хьэсанэ Наныу ыкъор. 1921-рэ илъэсым сабый ибэ цIыкIоу Невыномысскэ ар къыщигъотыгъ Хьагъундыкъуае щыщэу Къэрдэн Наныу. КIэлэцIыкIум ыцIагъэр Иван Мищенко, ар Поволжьем щыщыгъ. ИкIалэ фэдэу Наныу иунагъо ар щипIугъ. Адыгабзэри урысыбзэри дэгъоу ышIэщтыгъэх. Ащ пае корректорэу тхылътедзапIэм Iоф щишIэнэу агъэкIогъагъ. Мэзибл нахь Iоф ымышIагъэу партием иобком унашъо ышIыгъ гъэзетэу «Черкес плъыжьым» (джы «Черкес хэкум») ар щылэжьэнэу. Гъэзетым иIофышIэ анахь дэгъумэ ащыщ ар хъугъэ. Лъэпкъ гъэзетым нэмыкIэу хэкум къыщыдагъэкIыщтыгъэ урыс гъэзетхэу «Правда», «Молодой ленинец», «Сельская жизнь» ар ащылэ­жьагъ. Нэужым анахь гъэшIэгъонэу хъугъэр — Поволжьем къыщыхъугъэ урыс кIалэу Иван Мищенкэу Къэрдэн Хьэсан хъу­жьыгъэр лъэпкъ гъэзетым иредактор шъхьаIэу агъэнэфагъ. Заор къызежьэм, зэуапIэм Iу­хьагъ. IэнатIэу ыIыгъым елъытыгъэу политрукэу ашIыгъ, нэ­ужым лIыгъэу зэрихьагъэм къы­хэкIэу ротэм икомандирэу агъэнэфагъ. Заом зэрэхэтэу гъэ­зетыр щыгъупшэщтыгъэп, фронт къэбархэр къытхыжьыщтыгъэх. Севастополь къаухъу­мэзэ, 1942-рэ илъэсым лIыгъэ­шхо зэрихьэзэ хэкIодагъ. Илъэс 30 нахьыбэ къэзымыгъэшIэгъэ урыс кIалэр джащ фэдэу ­лъэпкъ гъэзетым итарихъ къыхэнагъ, 1940 — 1941-рэ илъэсхэм пэщэныгъэр дызэрихьагъ. Печатым и Унэ нэпэеплъ пхъэмбгъу ащ щыфыпалъагъ, Али-Бэрдыкъо къуаджэм иурамэу Хьэсанэ зыщыпсэугъэм ащ ыцIэ фагъэшъошагъ. Хьэсанэ ищыIэныгъэ гъогу фэгъэхьыгъэу «Сын двух народов» цIэу зыфэсшIыгъэ тхылъыр стхыгъэ. Саратов къи­кIыгъэ шIэныгъэлэжь горэм тхы­лъыр естыгъ ятхылъеджапIэ, Хьэсанэ иIахьыл-благъэу дэсхэм аритыжьынэу. Саратов итхылъеджапIэ тхыгъэм лъэтегъэуцо щыфашIыгъагъ.
Тэу Замир:
— Апэрэ редакторэу «Черкес хэкум» ублапIэ фэзышIыгъэр, о къызэрэптхыжьыгъэмкIэ, Бо­тэщ Ибрахьим Мырзэ ыкъор ары. Редактор шъхьаIэу нэбгырэ 24-рэ «Черкес хэкум» иIагъ (Люсанэ я 25-рэ), ахэр гъэзетым итарихъ къыхэнагъэх, ахэм ащыщэу хэт уздэлэжьа­гъэхэр?
Даур Жэхьфар:
— Аужырэ нэбгырэ заулэмэ Iоф адэсшIагъ. ГущыIэм пае, Аслъэныкъо Пщырымбий, Шурдым Кущыку, Къэрдэн Мухьэмэд, Дыбагъуэ Мухьэмэд, Тхьэгъэпсэу Увжыкъуэ. Сэры ныIэп ахэм афэгъэ­хьыгъэу зыгорэ къэзытхыжьын зылъэкIыщтыр. Джыдэдэм ти­чылэу Хъумэрэ цIыкIу фэгъэхьыгъэу тхылъ сэтхы, загъэпсыгъэр илъэси 100 мэхъу. Сынэ кIэкIыгъэр бэ. КъасIомэ сшIоигъу, редакциер сиунэм фэдэу слъытэ­щтыгъ. Зэ Кисловодскэ зыгъэ­псэфыпIэм сыщыIэу зыгорэ къэстхынэу макъэ къысагъэIугъагъ. Ащ сы­къэтыфэ сфэтхыгъэп. Сыкъы­зэ­рэкIожьыгъэм, редакцием сыкъызэрэчIэхьажьыгъэм тетэу ищыкIэгъэ тхыгъэр къысIэкIэ­кIыгъ. Гъэзетым ишIуа­гъэкIэ си­лэжьыгъэ осэшIу къыфашIыгъ, къэралыгъо щытхъуцIэ­хэр къысфагъэшъошагъэх.
Даур Жэхьфар журналист сэнэхьатым гъэхъэгъэ инхэр щишIыгъ: КъЧР-м изаслуженнэ журналист, Урысыем культу­рэмкIэ изаслуженнэ IофышI, КъЧР-м ыпашъхьэ гъэхъагъэу щишIыгъэхэм апае агъэнэфэгъэ орденым икавалер. Ленинград апшъэрэ партийнэ еджапIэр къыщиухыгъ. Лъэпкъ жур­налисти­кэм ихэгъэхъон ыкIуачIэ, ищыIэныгъэ хилъхьагъ. ЛIэшIэгъу псау ынэ кIэкIыгъ. Хэгъэгу зэошхом илъэхъан ежьыр шъэо­жъые Iэта­хъоу ишъэогъу цIыкIу игъусэу фашистмэ къауIэгъэ дзэкIолI горэм кIэIагъэхэу къы­халъэшъужьызэ, ишъэогъу къаукIыгъ, ежьыри къауIагъ. УIа­гъэр зыми къымыпхэу лъыбэ кIэ­чъыгъ, Жэхьфар ыпсэ пытыжь къодыеу зэхэфагъ. Ащ гу лъызытэгъэ урыс офицерым ежь ылъ кIэлэ цIыкIум ритыгъ. Чэщ-­мэфитIурэ зыщэлъым къэнэхъэ­жьышъугъ ныIэп. Джащ фэ­дэу аджалым IэкIэкIыгъ. А чIыпIэм ятIонэрэу къэхъужьыгъ пIоми хъунэу непэ къызнэ­сыгъэм мэ­шэлахьэу Жэхьфар ылъэ тет.
— Заом илъэхъан шъэожъые Iэтахъохэм лъэшэу Iоф арагъа­шIэщтыгъ, бзылъфыгъэхэм агот­хэу Iоф ашIэщтыгъ, — еIо Жэхь­фар, — зигугъу къышIырэ зэманыр ынэ къыкIэуцо­жьыгъэ фэдэу. — Ащ фэдэу дэ­гъоу Iоф зэрэтшIагъэм пае щытхъу тхылъхэр районым къи­кIыгъэ лIыкIом къытфигъэшъошагъэх. «Ар ма­кIэ», — ыIуи, колхоз тхьаматэм, нэбгыритIу тэхъути, мэл зырыз къытитыгъ. Тиунагъо сабыибэ исэу нэбгырипшI тэхъути, ар лъэшэу къыт­шъхьэпагъ. Гъаблэ щыIагъ, а мэлым тыхищыжьыгъ.
НэкIэпыджэ Замир:
— БэгъашIэ узэрэхъугъэм сыд ишъэфыр?
Даур Жэхьфар:
— Тхылъхэр зэрэстхыгъэхэм имызакъоу, кIуачIэкIэ чIыгум Iоф щысшIэныр сикIэсагъ. Егъа­шIэм тутын сешъуагъэп ыкIи шъон пытэ зыIуслъхьагъэп. Сэ­мэркъэур сикIас, амал сиIэу цIыфхэм дысэу садэгущыIэрэп. Къэбэртэе-БэлъкъарымкIэ Хьа­шIуцIэ Мухьамэд синыбджэгъу, ар лъэпкъым фэлэжьэрэ цIыф. АдыгеимкIэ МэщбэшIэ Исхьакъ сыдеджагъ. ИмэфэкI мафэ къы­зысыкIэ, телефонкIэ сыфытео, сыфэгушIо.
Жэхьфар гъашIэм къыдыхэт цIыфхэм уасэ зэрафишIырэр нафэ. Иунагъо — ибаиныгъ. КIэлитIурэ зы пхъурэ, къорэлъф­хэр иIэх. Ыкъо нахьыжъэу Даур Рэмэзан — Урысыем ипо­сольствэу Афганистан щыIэм иапэрэ секретарь, «Афганистан илIыхъужъ» зыфиIорэр, Жъогъо Плъыжьым ибгъэхалъхьэ къыфа­гъэшъошагъэх. ЯтIонэрэ кIалэр сатыушI. Инысэхэм лъытэныгъэ къыфашIы, иунагъо, ибынхэм анаIэ къытет.
— Тинасыпышъ, гъэзетым Iоф щызышIэрэ бзылъфыгъэхэм ар шъуашэу агъэзекIо. Шъори дахэу шъукъэкIуагъ. Шъо шъу­зэхахьэмэ, тэ тыкIодыщтэп!
Жэхьфар ытхыгъэ тхылъхэм ащыщэу шIухьафтын къытфи­шIыгъэхэм къатфыкIэтхэжьыгъ. Тинасып къыхьыгъ журналист анахьыжъэу лъэпкъым хэтым тызэрэIукIагъэр.

Тэу Замир.
Мыекъуап — Черкесск — Хьабэз.