ИлъэсыкIэ еджэгъур рагъэжьэжьынкIэ мэфэ заул ныIэп къэнагъэр. Непэрэ мафэм бэдзэрхэр, кIэлэцIыкIу щыгъынхэр, еджапIэм пае Iэмэ-псымэхэр зыщэхэрэ тучанхэр цIыф кIуапIэх.

Ны-ты пэпчъ исабыи щыгъын дэгъу, дахэ, гупсэф щыгъынэу фай, сыда пIомэ мафэ къэс сыхьат пчъагъэрэ ар зыщихыщтэп. Ау анахь шъхьаIэр еджапIэм къыгъэуцугъэ шапхъэхэм адиштэу щыгъыныр къыхэхыгъэныр ары.
2024-рэ илъэсым кIэлэеджакIохэм ащыгъын фаем ыкIи ащ ыуасэ тыкIэупчIагъ. Адыгеим ит гъэсэныгъэм иучреждениехэм, зэкI пIоми хъунэу, шIокI зимыIэ шапхъэ ащыгъыщтымкIэ яIэп. Анахь шъхьаIэр, пшъэрылъэу къа­гъэуцурэр классикэм диштэу кIэлэе­джакIор фэпэгъэныр ары. Класс пэпчъ ежь-ежьырэу щыгъыным ышъо къыхехы. Анахьыбэм джанэхэр фыжьхэу, кIэпхыныр ыкIи гъончэджыр шIуцIэу е шхъуан­тIэу къыхахы, ахэр ны-тыхэмкIэ нахь гъотыгъошIух. КIэлэеджакIом зыфаер щыгъэу еджапIэм кIон амал зэрэрамытырэр гущыIэгъу тызыфэхъугъэ кIэлэегъаджэхэми, ны-тыхэми тэрэзэу зэралъы­тэрэр къаIуагъ.

— СыдигъокIи кIэлэеджакIор ишъуа­шэкIэ, игъэпсыкIэкIэ къахэщыщтыгъ. Непэрэ мафэм тикIэлэцIыкIухэм хэушъхьа­фыкIыгъэу зы щыгъын ащы­­м­ыгъми, классикэм диштэу зэрэфэпагъэ­хэр тэрэзэу сэлъытэ. Ащ ишIуагъэкIэ кIэлэеджакIохэр нахь зэфэдэ мэхъух, зэгурэIох ыкIи зэнэкъокъужьхэрэп. Модэм зыдырагъэштэнэу джыри игъо ифэщтых, еджапIэм шIэныгъэ зэрэщызэрагъэгъотыщтыр ары зыуж итынхэ фаер. Ны-тыхэмкIи ар нахь Iэрыфэгъу, — еIо гущыIэгъу тызыфэхъугъэ, сабыищымэ янэу Бэллэ.
Къыхэгъэщыгъэн фае, федеральнэ шапхъэм елъытыгъэу шъуашэр шIокI имыIэу кIэлэеджакIом щыгъынэу щытэп ыкIи шъолъыр пэпчъ, еджапIэ пэпчъ ежь зыфаер егъэуцу. Апэрэ классым кIэлэеджакIор чIахьэ зыхъукIэ еджапIэм ишапхъэхэм ягъусэу кIэлэцIыкIум щыгъын фаер ны-тыхэм араIо ыкIи ащ кIэтхэжьых.
Женя Поповым ыцIэ зыхьырэ лицееу N 8-м ипащэу Эмма Осерскаям къызэрэтиIуагъэмкIэ, шъуашэу кIэлэе­джакIохэм ащыгъыщтыр класс пэпчъ, кIэлэегъаджэмрэ ны-тыхэмрэ зэхэгущыIэжьхэшъ, санитарнэ ыкIи нэмыкI шапхъэхэм адиштэу, классикэм тетэу къыхахы.
— НахьыбэрэмкIэ джанэхэр фыжьэу, кIэпхынхэр, гъончэджхэр шIуцIэхэу къы­хахы, шъошэ гъэнэфагъэр нахь зыгу рихьыхэрэри, анахьэу пэублэ классхэм,­ ахэтых. Кадет классым исхэм хэушъхьафыкIыгъэ шъуашэ шIокI имыIэу ащыгъ. КIэлэеджакIом ежь зыфаер щыгъэу къэкIон фитэп, ащ гъунэ кIэлэегъаджэхэми, апшъэрэ классхэм ащеджэрэ ныбжьыкIэхэу дежурнэу хахыхэрэми гъунэ лъафы, къакIухьэзэ ауплъэкIух. Шапхъэм димыштэу фэпагъэу къэкIуагъэм апэ гущыIэгъу тыфэхъу, къыгурымыIомэ, ны-тыхэр къэтэщэх, хабзэу лицеим чIэлъым етэгъэплъых. Мы лъэныкъомкIэ зишIуагъэ къакIоу слъэгъурэр пэшIорыгъэшъэу ныбжьыкIэхэм гущы­Iэгъу тазэрафэхъурэр, пэублэ классхэм къащегъэжьагъэу дисциплинэ ахэлъэу зэрагъасэхэрэр ары. КIэлэеджэкIо пэрытхэр ренэу щысэ къафэтэхьых. Ащыгъыщ­тым дакIоу аIэбжъанэхэр кIыхьэхэу, ашъхьацхэр итэкъухьагъэхэу, шъо зэмылIэужыгъохэмкIэ гъэлагъэхэу афэтыдэрэп. Шъыпкъэ, мыдэIорэ кIэлэедж­а­кIохэри къахэкIых, ау ахэр бэп ыкIи гущыIэгъу тазыфэхъоу, зыфаер къазэрадэмыхъущтыр къызагурыIокIэ, ялэгъу­хэм щысэ атырахы, ахэм афэдэу загъэ­псынэу рагъажьэ, — еIо лицеим ипащэ.
— Сипшъашъэ я 2-рэ классым мыгъэ ехьэ. Лицеим чIэхьан зэхъум зэхахьэу
тфашIыгъагъэм шъуашэу кIалэхэм ыкIи пшъашъэхэм ащыгъыщтыр къыщыхэтхы­гъагъ. Апэ сыфэягъэп, ау, еджапIэм тызэкIом, тикласс исхэр къазэрахэщыхэрэр, зэфэдэу фэпагъэхэмэ зэрэдахэр ыкIи зэрэгупсэфыр къызгурыIуагъ. ТикIэлэегъаджэ классым исыр зэкIэ зэфэдэн фаеу елъытэ, щыгъыным имызакъоу, еджэнымкIэ агъэфедэщт Iэмэ-псымэхэр: дневникыр, къэлэмхэр ыкIи нэмыкIхэр къэтэщэфых. Джащ фэдэу физкультурэмкIи ащыгъхэр зы шъуашэм илъых, футболкэхэр фыжьынхэ, гъончэджхэр шIуцIэнхэ фае. Ар тэрэзэу сэ сэлъытэ, сабыир еджапIэм зыкIакIорэр еджэнэу ары, зызыщигъэ­дэхэн, ищыгъын кIэракIэхэр нэмыкI чIыпI къызщигъэлъэгъон фаер, — еIо Рузанэ.

ХэушъхьафыкIыгъэ шъуашэ Анжелэ зэрэщыгъым ишIуагъэкIэ, мыгъэ Iоныгъом и 1-м щыгъынэу фищэфыщтыр бэкIэ нахь макIэ хъугъэ. ГъэрекIо ащыгъыгъэ шъуашэм формэм хэхьэрэ ныбалъэр, кIэпхыныр ыкIи пшъэдэлъыр, ежь ишIоигъоныгъэкIэ ыщэфыгъэ гъончэджыр ыкIи сарафаныр илъэс заулэм щыгъыщт. КIэпхыныр мини 2,5-рэ, гъон­чэджым — 2800-рэ, ныбалъэм — ­1700-рэ, сарафаным мини 2-м ехъу гъэрекIо атефэгъагъ, мыгъэ уасэхэм лъэшэу ахэхъуагъэп. Iоныгъом и 1-м ехъулIэу джэнэ фыжьитIу, цуакъэхэр ыкIи физкультурэм щыщыгъыщтыр ары ныIэп къыщэфыгъэр. КIэлэеджакIом ишъуашэ дахэкIэ къахэщын фаеу ащ елъытэ.
КIалэхэм яшъуашэ нахьыбэрэмкIэ гъончэдж, ныбалъ, кIако, пшъэдэлъ хэхьэ. Ахэм ядэгъугъэ елъытыгъэу, мини 5-м къыщежьэу сомэ мини 10-м ехъоуи мэхъу. Ащ игъус джэнэ фыжьхэр. Бэ­дзэрым тызыщыкIэупчIэм, уасэхэр сомэ миным къыщежьэу къытаIуагъ. Анахь макIэми, тIу-щы фэпщэфын фае. Илъэсым къыкIоцI кIалэхэм ящыкIэгъэщт, анахь макIэми, гъончэджитIу, джэнитIу-щы, ау анахь гупсэфыр мафэ къэс щыплъэнэу 5 — 6 иIэ зыхъукIэ ары.
Цуакъэу кIэлэеджакIом щыгъыщтыр гупсэфын фае, еджапIэм зэрэчIэтыщтыри шъхьафэу зыщыщыгъын фэе еджапIэхэри щыIэх. Ащ фэдэ зыхъукIэ, ар нахь пIуакIэу, лъакъор фабэ мыпэнэу къыхэпхымэ дэгъу.
Делэкъо Анет.