УсакIом гъэшIэшхо имыIагъэми, ипоэтическэ хьэсэ лэжьыгъэ адыгэ лъэпкъым зэрэфыIу­хыжь. ЦIыфэу щыIэныгъэр гъу­нэнчъэу зикIасэр ыкIи зилъапIэр, аукъодыеу щымытэу, псэкIэ а зэкIэми агоуцо. КъумпIыл Къадырбэч джащ фэдагъ.

ИкIэсагъ цIыфхэр, дунэе нэфыр, ащ иIахь пэпчъ — псыхъуи, огуи, чIыгуи, мэзи, чъыги, жьи, жьыбгъи, жъуагъуи, мази. Икъоджэ гупсэу Улапэ фэплъэкIыщтыгъэп, ным ыпашъхьэ сыдигъуи щысабыигъ, щыгукIэгъушIагъ. Тым фыриIэ шIулъэгъоу ным ащ фыригъэшIыгъэри пытэгъэ-теубытагъэр къыхилъхьэу щэIэфэ зыдиIыгъыгъ. Родинэр пIонышъ, зыпи­шIын щыIагъэп, ным фигъадэу фэзэ­фагъ.
КIэлэ Iушъэбэ-шъырытым тыдэ къыфи­кIыгъа къызэрыкIо дэдэу щымыт усэныр ыкIи сыда мытхэмэ мыхъунэу зышIы­гъэр пIомэ, сэ сишIошIкIэ, ыгукIэ, ыпсэкIэ зэ­рэкъэбзагъэр, бэ ылъэгъоу, зэхишIэу, ыщэчэу зэрэщытыгъэр ары. ШIоигъуагъ игущыIэ фабэкIэ, шъабэкIэ, зафэкIэ цIыфыгухэр ыгъэшIунэу, къяшIэкIыгъэ ду­наир ыкIи ежь зэхэт, зэгот цIыфхэр зэригъэшIэнхэр, зэгуригъэIонхэр, шIу зэ­ригъэлъэгъунхэр, цIыфыгъэ дахэр иусэ-­гущыIэкIэ алъигъэIэсыныр. АщкIэ хэлъ сэнаущыгъэри кIалэм пасэу къэнэфагъ.
КIэлэгъур — емыпсыхырэ шыу
Къадырбэч итворчествэ иапэрэ къэ­кIуапIэ хъугъэр лъэпэрыкIор зыщишIыгъэу, апэрэ гущыIэр къызщиIуагъэу, псыхъоу Улэ лъапцIэу зыIутыгъэу, мэз жьы къабзэр зыщызIуищагъэу, икъуа-­джэу Улап ары.
«КIэлэгъур, кIэлэгъур
ГъашIэм икъэгъагъ.
КIэлэгъур, кIэлэгъур
ГъашIэм ичIыгу жъуагъ.
Къушъхьэ цэкIэ пыт,
Лъыхъум хэт зэпыт.
Гухэлъым иуашъу,
Блэнагъэм иашъу.
ЧIыгум игугъапI.
Шъэфым иджэуап.
ШIулъэгъум ибгъашхъу,
Гъэтхэпэ уц къашхъу.
КIэлэгъур, кIэлэгъур
ЦIыфыгъэм ишыу». (у. «КIэлэгъур»)
КъумпIыл Кадырбэч ятэ заом зы­хэ­кIуа­дэм, ежь кIэлэцIыкIум илъэси 7 ыныбжьыгъэр. Сабыищыр ным изакъоу ыпIунхэу хъугъэ. ИцIыкIугъом къыщегъэ­жьагъэу Къадырбэч янэ сыдрэ IофшIэнкIи дэIэпыIэу къэтэджыгъ, иеджэни ащ ди­гъэцакIэщтыгъ. Игуапэу десэхэр ышIы­жьыщтыгъэх, ащ готэу, пасэу усэн-тхэн Iофри къэущыгъ. Къадырбэч художественнэ произведениябэм адыгабзэкIи урысыбзэкIи яджэщтыгъ, анахьэу икIэсагъэр Хьаткъом, Еутыхым, Пушкиным, Лермонтовым, Блок, нэмыкIхэми атхыгъэхэр ары. Ежь-ежьырэу усэу регъажьэ.
Ныбжьым хэхъо,
ежьми зештэ
1954 — 1957-рэ илъэсхэм дзэ къулы­къур ыхьыгъ. 1957 — 1959-рэ илъэсхэм Мыекъопэ мебелышI фабрикэу «Зэкъош­ныгъэм» щылэжьагъ. Iофым готэу, Моск­ва дэт Литературнэ институтэу М. Горь­кэм ыцIэ зыхьырэм заочнэу щеджагъ ыкIи къыухыгъ. 1960-рэ илъэсым къыще­гъэжьагъэу, щэIэфэкIэ, 1990-рэ илъэсым нэс, къэралыгъо шъэфхэр печатым къы­щыухъумэгъэнхэмкIэ Адыгэ хэкум иIофышIэу, нэужым ащ ипащэу Iоф ышIагъ.

Ытхыхэрэр 1957-рэ илъэсым къыщыублагъэу хиутыгъэх. Опсауфэ адыгабзэкIэ тхылъи 9 усэхэр, поэмэхэр адэтхэу къыдигъэкIыгъ: «ПсынэкIэчъ», «ГумэкI», «Апрелэу сыгум инэф», «ЦIыфым инеущ», «ГъэшIэ нап», «Сятэ исурэт», «Нэфшъагъор сишэсыпI», «Охътэ гъунэнчъэм изы такъикъ», «Бзыоу быбырэм иныбжьыкъу». УсакIор зыщымыIэжь уж иусэ зэхэугъоягъэхэр дэтхэу «ГъашIэм илъэуж» (1994) зыфиIорэр, илъэс 75-рэ зэхъум, зэхэугъоегъэ тхыгъэхэр зыдэт тхылъитIу (2009) къыдэ­кIыгъэх.
КъумпIыл Къадырбэч УФ-м итхакIохэм я Союз 1975-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу хэтыгъ. Иадыгабзэ икIасэу, фэкъу­лаеу илъэс 30-м дахэу ыгъэIорышIагъ.
Кавказ къушъхьэшхоу
шыгу фыжьым
Уфэди изы урам.
Россиеу о узыщыщым
Иныбджэгъугъэ уитам.
Адыгэ хэку, Адыгэ хэку,
Узэрэсщыхъурэр орэд.
Адыгэ джэгу, адыгэ джэгу,
Уикъашъо чIыгур еIэт».
(у. «Адыгэ хэку»)
Мы усэу орэд ашIыгъэр мэкъэ гохь дахэкIэ ыгъэжъынчыгъ артист цIэрыIоу Анзэрэкъо Чеслав, адыгэ дунаири къы­быбыхьагъ.
УсакIоу КъумпIыл Къадырбэч илъэ­хъан, иуахътэ ицIыф гъэшIэгъон акъы­лышIуагъ. ИгущыIэ шъабэкIэ, фабэкIэ цIыфыгухэм арыхьан ылъэкIыгъ, иусэн пшъэрылъ мыпсынкIи щытхъу хэлъэу зэшIуихыгъ.
«Опсау, природэр, опсау, псэ спытэу дунаим цIыфэу сыкъытебгъэхъуагъэшъ! ПIапэ сигуапэу сэубыты пытэу, Iэ кIочIэшхуитIур къызгобгъэкIагъэшъ», — еIо, къытэшIэкIыгъэ дунаимрэ цIыфымрэ язы­кIыныгъэ кIигъэтхъэу, ащ изы Iахьэу зэрэщытым гушхуагъэ хигъуатэу, нэ­мыкI насыпыгъи фаеп:
«Сэ зы гъуаткIоу, дунай,
о сыпхэтми,
Джа уитхьапэу сыгукIэ сыпфыщыт.
О уцIыфми, умэзми, ухэтми,
КъыбдесхьакIрэр
сицIыфыгъэ укIыт».
(у. «О уцIыфми, умэзми, ухэтми»)
КъумпIылым адыгэ гущыIэр зэрэкIуа­чIэр ешIапэ, ар зэрифэшъуашэу егъэфе­дэ, шъэфыбэу зэхэлъ дунэешхор ежь ынэхэмкIэ къытфызэIуихынымкIэ ылъэкI зи къытенагъэп. Иусэу «ЦIыф дэгъум» зыфиIорэм къызэрэщиIоу:
«ЦIыф дэгъум цIыфыгъэр
Тыгъэу къырегъэпсы.
ЦIыф дэгъум чэфыгъор
ЧIыгум къыфегъэсы».
УсэкIо чъэпхъыгъэм ешIапэ: хэтрэ цIыфи ыпэкIэ зыгъаплъэу, зыIэтэу, зыгъэнасыпышIорэр ежь ышъхьэкIэ фэ­лъэкIэу, ыгъатхъэу ышIэрэ Iофыр арэу зэрэщытыр.
«Тэ джары тызэрэпсэурэр,
Ныбджэгъур дэгъоу зэгъашIэ.
Iоф зышIэу, IофкIэ улэурэр
Зэрэхэгъэгоу зэлъашIэ».
(у. «Тэ джары тызэрэпсэурэр»)
Къадырбэч ипоэзие шэпхъэ-гъэпсыкIэ дахэрэ купкI дэгъурэ зыгъотыгъэх. УсакIом игущыIэ ежь фэд: нэхъой, шъы­рыт, шъыпкъэ, тIыргъуагъэ.
«Мы дунаим къыгъэшIагъэм фэдиз
КъэзгъэшIагъэу
къызкIысщыхъурэр сшIэрэп.
Сымылъэгъугъэу ащ иIэнэп бжиз,
Спэмыблагъэу зы къуапи иIэнэп…»
Урысыер, илъэпкъ
Мы къэспчъыгъэхэр ары усакIомкIэ анахь мэхьанэ зиIэхэр ыкIи ышъхьэкIэ зыпишIын щымыIэу ыIэтэу ыгъэлъапIэхэрэр, ауми ахэм ахэIабэмэ, ыпсэ зыкIэлъыкIоу — апэрэр, иадыгэ лъэпкъ. ЕшIэ ащ уахътэм иошIуи икъини; фэмыхъужьэу цIыфыр изыкIыкIырэ тхьамыкIагъохэр зэрэщыIэхэр. Мы пстэури ыгу щызэпэкIэкIэу, гупшысэ самэм ащесэу, иакъыл иIусэу, къехьы тхакIом игъашIэ.
Лъэпкъэу, хэгъэгоу, мамырэу, шъхьафитэу ущыIэным имэхьанэ зэхишIэу, иусэ сатыр зэфэшъхьафхэм Къ. КъумпIылым ащыкIегъэтхъы.
«Зэлъэпкъэгъубэу зэхэтми мэзыр,
Зычы-зыпчэгъоу жьыбгъэм пыщыт…
Сэ сэрэлъэкIи, тичIыгу зы бзэ,
Зы гу, зы псэ иIэу сшIыщт.
Джащыгъум заом, нэпсым ачIыпIэ,
ГукIэгъур, насыпыр щыкъэгъэгъэщт.
Джащыгъум цIыфыр зым зыр илъапIэу
Тхъэжьэу, ишIугъоу, чэфэу щыIэщт»
УсакIом исабыигъо-кIэлэцIыкIугъо Хэгъэгу зэошхом иуахътэ тефагъ ыкIи ащ ижъалымыгъэ-тхьамыкIэгъуагъэ ныбжьырэу ыгу къинагъ. Заор — хьазаб, укIакIо, машIо, емын, ащ зыкIи ини цIыкIуи зэхидзырэп — елыпкIы, екIодылIэ хэти. Хэгъэгу зэошхом имашIо адыгэ лъэпкъ макIэр джыри нахь ыужъгъэигъ, ау адыгэ лIыхъужъхэм япчъагъэ мыбэ-
мэ, макIэп. Зы унагъуи ыцIэ къепIонэу щыIэп, зэожъ шIуцIэм ицIыфышъхьэ зыдимыхьыгъэу. Непэ къызнэсыгъэми тимамырныгъэ тэзгъэгъотыжьыгъэ дзэ­кIолIхэр тщыгъупшэхэрэп. Фашизмэм тытекIуагъ пстэуми пытэу тызэкъоты­гъэти.
«Тят, удэмылъми тэ тикъэхалъэ,
Ухэлъ о тхыдэу цIыфхэм япсалъэ.
АмышIэ пэтми узщыфэхыгъэр,
Дэгъу дэдэу ашIэ узкIэфэхыгъэр».
Советскэ народым зэошхом илъэ­хъан лIыгъэу зэрихьагъэр къэпIотэнэуи, къэп­тхыжьынэуи щытэп, ар титарихъ, тихэгъэгу шIулъэгъу илъэпIагъэ къизгъэлъэгъукIыгъ.
«ШIулъэгъоу гъашIэм щысиIэр
Родинэм фэдэу инышху.
Ны закъоу сызыфыщыIэр
Родинэу сэ сигъогушху.

Сыфаеп сэ щытхъуи мылъкуи,
Родинэр сфэрэгъэрази.
ИмэшIоку псынкIи мылъкуи —
СэркIэ дунэе уаси».
УсакIор фэзаф джарэу хэгъэгум, щэIэфэкIи, ащ идахэ ыIэтэу, ыIуатэу, нэшIукIэ щыIакIэм хэплъэрэ гупшысэкIуагъ, ипоэзие зэфэдэкIэ ушъый-гъэсэпэтхыдэр хиз.
Усэу «Яптын уимыIэ хъумэ» зыфи­Iорэм къыщеIо:
«…Зыгорэ япты пшIоигъоу,
Яптын уимыIэ хъумэ,
Ят угу икъабзэ щыщ,
Уишъыпкъэныгъэ щыщ».
КъумпIыл Къадырбэч иадыгэбзэ-ныдэлъфыбзэ ным фэдэу икIэсагъ, ащкIэ гур зыкIэмытIэсхъэрэ пстэур къыIоныр фызэшIокIыгъ. Адыгэ поэзием усакIор ежь илирикэ мэкъэ шъэбэ-фабэу, зыми хэмыкIуакIэрэмкIэ къыхэуцуи, илъэс 20-м ехъум гу минхэм арыхьэу, зэхахэу, алъыIэсэу усагъэ, джары ащ итворчествэ зэрэщытэу уасэ къезытэу къэзгъэшъуа­шIорэр. ИпоэзиекIэ Дунэешхор, ащ ипчэгу ит ЦIыфыр, уахътэм игузэжъопхы­гъэ хъугъэ-шIэгъабэр, чIыопсым ишъэ­фыбэ къыриIотыкIыныр фызэшIокIыгъ. Ащ илирикэ мэкъэ къабзэкIэ адыгэ ли­тературэм, лъэпкъ поэзием лъэоенакIэ щиубытыгъ. Усэн пшъэрылъ иным фэшъыпкъагъ, ар ыгъэцэкIагъ.
Мамырыкъо Нуриет.