Адыгеим иусэкIо цIэры­Iоу, адыгэ лъэпкъ литературэм лъэуж ин къыхэзыгъэнэгъэ КъумпIыл ­Къадырбэч илIакъо лъэ­кIуатэ, непэрэ мафэм гъэ­хъагъэхэр иIэхэу мэ­псэу, тым, шым, ты­жъым игушъхьэлэжьыгъэ ащымыгъупшэу, гу­къэкIыжь IэшIухэр зыдаIыгъых. УсакIор къы­зы­хъугъэ мафэм ехъулIэу ащ ышэу Заурбэчрэ ыкъоу Маратрэ «Адыгэ ма­къэм» ихьакIагъэх.

«Къадырбэч опсэуфэ илъэпкъ фэлэжьагъ, фэусагъ», — еIо общественнэ организациеу «Урысые Къащ Плъыжьым» икъутамэу Адыгэ Республикэм щылажьэрэм илъэсыбэм пэщэныгъэ дызезыхьагъэу КъумпIыл Заурбэч.
— «Сикъуадж сэ лъапсэ зыщездзыхыгъэр, сыкъызща­лъфыгъэу сикъуадж», — ­къыщеIо КъумпIыл Къа­дырбэч иусэ. Зы унагъо шъущызэдапIугъ, зы гъогу шъутырагъэхьагъ, о общест­веннэ IофышIэ ухъугъ, пшы усакIо хъугъэ. Сыд фэдагъа Къадырбэч?
— Къадырбэч цIыфхэм афэ­хьа­лэлэу, ыгу афызэIухыгъэу, Iэдэбышхо хэлъэу зэрэщыты­гъэр, къоджэдэсмэ шъхьэкIэфэшхо зэ­рэфашIыщтыгъэр къэпIон плъэ­кIыщт. Зэфагъэу, шъыпкъагъэу хэлъыгъэмкIэ Къадырбэч ыпшъэ укIон плъэкIынэу щытыгъэп. Ар цIыф рэхьатыгъ. Дунаим еплъы­кIэ шIагъо зэрэфыриIагъэр, ащ иIахьылхэми, икъоджэгъухэми шIур апигъохэу зэрэщытыгъэр, зэрэцIыф гупцIэнагъэр, ащ иусэ пэпчъ пIоми хъунэу адыгэ Iор­Iуатэмрэ тарихъымрэ зэракIэбза­гъэр къыхэбгъэщын плъэкIыщт.
Тянэ-тятэхэр IофшIэкIо лэжьэ­кIуагъэх. ТицIыкIугъом щыублагъэу тIэ зэкIэдзагъэу тызэдэ­псэугъ, сшы итэмэкъупшъхьэ зэ­хасшIэу зыкъэсIэтыгъ. Тшыпхъу закъоу Рае тигупсэу, зэгурыIо зыкIыныгъэ тиIэу тапIугъ. Сянэ изакъоу зэоуж лъэхъаным сабыищым типIугъ.

— Къадырбэч итворческэ гъогу икъежьапIэ, исэнэ­хьат унагъом сыд фэдэ еплъыкIа фишIыгъэр? ­Итхыгъэхэм уасэ афэпшIэу къыхэкIыгъа?
— Унагъом сэнэхьатэу къы­хэтхыгъэхэм арыгушхощтыгъэх. Нахь тычъэпхъыгъэу, къэсэшIэ­жьы, зы гукъэкIыжь горэ ыгу къы­дэчъаемэ, остыгъэ пэнэ­шъур хигъанэти тхьапэм зыгорэхэр тыритхэщтыгъ. Нэф зышъкIэ, а тхьапэм тетым къызеджэжькIэ, усэ горэм ипычыгъо ытхыгъэу къычIэкIыщтыгъ. Ащ ытхыгъэ усэхэм апэ сэ къысфяджэщтыгъ, ащ сишIошIхэр ясIуалIэщтыгъ. Бэп ыгъэшIагъэр сшы, ау лъэуж дахэ щыIэныгъэм щыпхырищыгъ. Иусэхэмрэ ищыIэныгъэ гъогурэ зэтефэжьэу къабзэхэу зэдиштагъэх. Тхылъэу ытхыгъэхэм къагъэнафэ ащ илъэпкъ, ичылэ ыгъэ­дахэу зэрэпсэугъэр. Усэхэу «Сятэ исурэт», «Тятэ фэсэтхы» зыфиIохэрэри анахь кIуачIэ зиIэхэу зэрэщытхэм щэч хэлъэп.
Иусэхэр къыткIэхъухьэрэ ныб­жьыкIэхэм щысэшIу афэхъунэу сэгугъэ. Къадырбэч къыгурыIощтыгъ, ышIэщтыгъ гущыIэр щы­Iэныгъэм ылъапсэу зэрэщытыр, ащ уиукIыни, уиIэтыни, уигъэшIо­ни иамал къызэрихьырэр.
— Къадырбэч иныбджэгъу­хэр сыд фэдагъа? Шъуиныб­жьыкIэгъу щыщ пычыгъо горэ къытфэIуатэба.
— Сшы ежьым фэдэу, ыгу пэблэгъэ цIыфхэр къызфищэищтыгъэ. Пэнэшъу Хьазрэт иныб­джэгъу хьалэлэу щытыгъ. ИцIыкIугъом щыублагъэу Къыздэрмыш Казбек иныбджэгъу дэдагъ. Къадырбэчрэ Казбекрэ гъэшIэгъон къяхъулIэгъагъ. Тигъунэгъу ныом мыIэрысэ чъыг дэгъу иIагъ. Нэр фэхъуапсэу зигъо мы­Iэрысэ плъыжьыбзэр къыпа­чынэу ащ ищагу зэгъокI дэхьагъэх. Къадырбэч чъыг шъхьапэм чыжьэу дэкIуаи иджэнабгъэ ди­­зэу къыпичыгъ. ОшIэ-дэмышIэу ныор къэкIожьыгъэу зелъэгъум, Казбек нахь лъхъанчэу дэкIоя­гъэу щытыти, ечъэжьэжьыгъ. Къа­дыр­бэч ныом IэкIафи ыбгъэ диу­гъое­гъэ мыIэрысэхэр чIыригъэтэкъужьи, къецIэцIагъэу къы­Iо­тэ­жьырэм бэрэ тыдэхьащхы­жьыгъ.
— УсакIом иунагъо фэгъэ­хьыгъэу, лIэужэу къыгъэнагъэм инепэрэ мафэ игугъу къытфэшIба.
— Къадырбэч гъэшIэшхо имы­Iагъэми, лъэуж дахэ къыгъэнагъ. Ащ шъхьэгъусэу Светланэ къызе­щэм, зэгурыIоныгъэ шъхьэкIэ­фэныгъэ ин яIэу зэдэпсэугъэх. ЦIыф Iушым удэпсэуныр гупсэф. ГукIэгъу ин иунагъо фыриIагъ. Зэшъхьэгъусэхэм якIэлитIоу Ма­ратрэ Тимуррэ лъэшэу сарэгу­шхо, яцIыфыгъэ пеIэн дышъэ ыуасэх.

Маратрэ ишъхьэгъусэу Аидэрэ унэгъо дахэ ашIагъ. Марат АР-м игъогушI гъэIорышIапIэ инженерэу щэлажьэ, Аидэ АР-м и Лъэпкъ музей Iут. ЯкIалэхэу ТIа­хьиррэ Батыррэ лъэгъо дахэ тырагъэуцуагъэх. ТIахьир кIэлэ гъэшIэгъон дэд, ныбжьыкIэ нахь мышIэми, лъэпкъыр зэрыгушхоу щыт. Ар социологие шIэныгъэ­хэмкIэ кандидат, Адыгэ Респуб­ликэм и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу Iоф щешIэ. Батыр АКъУ-м иэкономическэ факультет мыгъэ чIэхьагъ.ТIахьиррэ Суандэрэ лъэпкъым изы къутэмэ унэгъо ныбжьыкIэ ашIэнэу аублагъ. Тимуррэ ишъхьэгъусэу Фати­мэрэ сабыищ яI, Дианэ я 8-рэ классым, Мадин я 5-м ащеджэх, Миланэ мыгъэ еджапIэм чIэ­хьащт. Тимур къэралыгъо ка­дастрэ осэшIынымкIэ республикэ гупчэм иотдел ипащ. ТилIэуж къэзыгъэпсыхэрэм сафэраз, ягъэ­хъагъэхэм сарэгушхо.
— Тыбзэ ибаиныгъэ, тыкъэ­зыуцухьэрэ дунаим идэхагъэ къизыIотыкIырэ ыкIи шIулъэгъоу афыриIэр къызхэщырэ усэхэр сятэ ытхыгъэх. Ащ иусэхэм арылъэу орэд макIэп тикомпозиторхэм атхыгъэр. Ахэм ащыщых «Адыгэ хэку», «Улапэ сэр­кIэ Париж», «ЦIыфыр цIыфы зышIырэр IофшIэн», «О утыгъ, сэ сытыгъэгъаз», нэмыкIхэри. Ар итворческэ лъэныкъоу щыт, — еIо Къадырбэч ыкъоу Марат.
— НэмыкI лъэныкъоу уятэ къызэрэпшIэжьырэр сыд фэда? Сыд фэдэу ар угу къи­нэжьыгъа?
— Тимуррэ сэрырэ къалэм тыкъыдэхъухьагъ. Къэлэ паркым дэжь тыщыпсэущтыгъ. Сятэ чъы­Iэми фабэми, осыми ощхыми пчэдыжьрэ жьэу къэтэджыти, къычъыхьэти, псыхъом зыкъы­чIигъаоти къэкIожьыщтыгъ. Ана­хьэу тиунагъокIэ дгъэшIагъощтыгъэр кIымафэм псыхъом тещтыкIыгъэ мылыр къазгъыр цIыкIу зыдиIыгъэу хиутыти, джащ зыщигъэпскIыщтыгъ, ар «морж» зыфаIохэрэм ащыщыгъ. Сэ щысэ тесхын, къыдэсчъыхьан сIоу сы­зыфежьэрэм, бэрэ сфыкIэщыщтыгъэп. Ащ фэдиз щэIагъэ зыхэлъ тыр егъашIэм тиIэн тшIошIыгъ, ау узыр къытекIуагъ. Анахь гъэшIэгъонэу сыгу къинагъэр — сятэ сыцIыкIоу Iажэм сисэу сищэзэ, сыкъизыгъэу ежьыр хэгупшысыхьагъэу, лъэ­бэкъу заулэкIэ кIотагъэу лIы горэм къыгъэуцуи, гуIэжьыгъэу сыкъыштэжьыгъагъ.
Уахътэр Iахь-Iахьэу ыгощыщтыгъ. IофшIэным фигъэкIодырэ уахътэми, унагъом дигъакIорэми гъунэ алъифыщтыгъ. Икъу фэдиз­кIэ тигъэсэнэу уахътэ къыгъотыщтыгъ.
— Уятэ ифэмэ-бжьымэ ­къыптехьагъэба? Сыд фэдэ лъэныкъуа уятэ ишэнэу къы­хэпхыгъэу узэнэгуерэр?
— Сятэ итворческэ фэмэ-бжьымэ къысхэфагъэп, ау ащ илъэныкъошIухэр сштагъэу сэгу­гъэ. Тым ищысэ тэрэз тлъэгъузэ Тимуррэ сэрырэ тапIугъ. Анахьэу ар зыфэбэнагъэр цIыфыгъэм ишапхъэхэр зетхьаныр ары, ар тэгъэцакIэу сэлъытэ.
— Уятэ иIэпэрытххэр непэрэ мафэм шъуиIэха?
— Сятэ итхылъэу къыдэкIыгъэхэм анэмыкIэу, томитIу хъурэ тхылъэу къыдэдгъэкIыжьыгъэм иугъоижьын Iоф псынкIагъэп. «ПсынэкIэчъ», «ГумэкI», «ЦIыфым инеущ», «Сятэ исурэт», «ГъэшIэ нап», «Нэфшъагъор си­шэсыпI», «Охътэ гъунэнчъэр», «Бзыоу быбырэм иныбжьыкъу» зыфиIохэрэм ацIэкIэ купкIэу яIэр къыбгурэIо. «ГъашIэм илъэуж» зыфиIорэр 1994-рэ илъэсым сятэ щымыIэжьэу иIэпэрытххэмкIэ къыдагъэкIыжьыгъ.
Адыгеим ыкIи Къэбэртэе-Бэлъкъарым язаслуженнэ журналистэу, IофшIэным иветеранэу, Урысыем ирадист гъэшIуагъэу, Теуцожь Цыгъо ыцIэ зыхьрэ медалыр зыфагъэшъошагъэу Къадырбэч ишъхьэгъусэу КъумпIыл Светланэ непэ икъорэлъф­хэм ягъэхъагъэхэм ащыгушIукIэу мэпсэу. Сэнаущыгъэ ин хэлъэу илъэс 53-рэ журналистэу ар лэжьагъ, ащ щыщэу илъэс 46-р адыгэ радиом фигъэхьыгъ. Светла­нэ тыритхэгъэ къэтынхэу Адыгэ чIыгум ичIыопс идэхагъэ, культурнэ ыкIи политическэ щыIакIэм, лъэпкъым ицIыф пэ­рытхэм афэгъэхьыгъэхэр ыкIи нэмыкIыбэр радиом «идышъэ хъарзынэщ» щагъашIох. «Лъэпкъыр щэIэфэ», «ГъэшIэрэ тын», «Лъапсэр пытэмэ», «ШIу шIи псым хадз», «Лъэпкъ мэкъамэхэр», «Тызэкъотмэ тылъэш» зы­фиIохэрэ къэтынхэу ыгъэхьазырыщтыгъэхэм лъэпкъ нэшанэу ахэлъыр шъхьэу яIэхэм къахэщы, непэрэ мафэми радиом щызэхэпхыщтых. Адыгэ бзылъфыгъэ шъыпкъэм зэрихабзэу, шъхьэгъу­сэм къытегущыIэныр ащ зыфидэжьыгъэп, мыщ дэжьым зэ­кIэкIуагъ.
Илъэс 56-рэ нахь зымыныбжьэу дунаим ехыжьыгъэ Къадыр­бэч творческэ лъэгъо нэфэу къыгъэнагъэм епэсыгъэу иунэгъо дахэ непэ мэпсэу. Непи игупсэхэм ар агу щагъашIо, кIырэ­плъых, ащыгъупшэрэп. ЦIыф напэр ишэпхъэ инэу лIакъор мэ­псэу, ылъапсэ зеушъомбгъу.
Лъэпшъыкъо
Фатим.