Нырэ тырэ зэдызиIэу, унэгъо псау щапIурэ сабый пэпчъ, хэти гу лъимытахэми, насы­пышIу. Адыгэ лэжьэкIо унагъоу, дэрмэнрэ чэфыгъэрэ зэрызыгъэм щапIугъ, щалэжьыгъ къуаджэу Мамхыгъэ Шэуджэн районымкIэ къыщыхъугъэу, щыпсэугъэу, щыусагъэу Хъурэшэ СултIан.

Ыныбжь зекъум, Мамхыгъэ гурыт еджапIэу N 4-м иапэрэ класс ар чIэхьагъ. КIэлэ къопцIэ нэгухъурэе ушъэгъэ цIыкIур ащыгъум усакIо хъущтымэ хэта зышIагъэр?! Исабыигъо-къэхъугъо шъыпкъэти, бзэджэн, джэгун, къэчъыхьанкIэ ишIугъуагъ, ауми, икIыгъэ я ХХ-рэ лIэшIэгъум ия 60 — 70-рэ илъэсхэм, зауи пыджи щымыIэжьэу, цIыф­хэм аIотэжьыгъэу, джэгоу, хъя­рэу, адыгэ къуаджэхэм зэфэ­дэкIэ ыкIи ежь СултIан икъуа­джэу Мамхыгъэ къыдэтаджэщтыгъэхэм къэхъу пэтрэ кIалэм захигъэныщтыгъэп. Адыгэ пщынэ мэкъэ жъынчыр ытхьакIумэ къы­зэрэридзэу, щысыжьын ылъэ­кIыщтыгъэп. ЕтIани, ежь ятэмашъхьэ тесыгъэ джэгокIо­-пхъэкIычаоу Ордэн Алыйи ыгукIэ кIэлэцIыкIур лъэшэу фэ­щэгъагъ. Шъыпкъэ, къоджэ ублэ­пIэ еджапIэм икIэлэегъэджэ дэгъу дэдэу Ордэн Дзэгъащтэ Хъусен ыкъори итэмэшъхьагъ ыкIи ащ ригъаджэщтыгъ, ау ыгу­кIэ икIасэу, ыпсэ мо къэхъу пэтрэ шъэошъыем зыхэлъыгъэр адыгэ гущыIэкIэ дахэр, орэдыр, пщынэр, лъэпкъ мэкъэмэ дахэ­хэу адыгэхэм агу тешIыкIыгъэ­хэр ары.

Я 3 — 4-рэ классхэм СултIан арысыгъ етIупщыгъэу иадыга­бзэ ыгъэбыбатэу, мокIэ-мыкIэ ащи­лъэгъугъэу, зэхихыгъэм ялъытыгъэу закъыпишIыжьы зэхъум. Анахь гъэшIэгъоныгъэр, артис­тым фэдэу, яIокIэ-шIыкIэхэр къыубытхэу, щхыр къыпщигъа­хьэу зэрэIоные-шIэныягъэр
ары. Къэхъу пэтырэ шъэожъыер тхъэ­жьэу къэтэджыгъ: адыгэ джэ­гухэми, унэ шIыхьафхэми, а лъэхъаным ашIыщтыгъэ моулидхэми, (цIыфэу сымэджэ хьылъагъэм зиIотэжькIэ ТхьэлъэIу-къурIэнаджэр хэтэу а лъэхъаным чылэхэм ащашIыщтыгъэхэм) ащыIэщтыгъ. Огъу гъэмэфэ уахътэм къыращэкIыщтыгъэ Хьанцэгуащэри пытэу ыгу риубытэгъагъ. Сыдми, адыгэ щыIакIэм аузэ дэгъоу фэнэIосэгъагъ. Илъэс 12 — 14 зэхъум, етIупщыгъэу бэ къы­IушIыкIыщтыгъэр, тэмэшъхьэ лIыжъхэм акIэдэIукIызэ, IокIэ-­шIыкIэхэри, лъэпкъ жэрыIо твор­чествэри зэлъишIагъэх. Таурыхъхэр, пшысэхэр, къэбарыжъхэр икIэсагъэх, аузэ ежь ышъхьэкIэ усэныр ыублагъ. кIэлэ Iэтахъом къыIохэрэр зы­шIогъэшIэгъонхэри щыIагъ, ауми мэхьанэшхо ратыщтыгъэп ыкIи ашIэщтыгъэп СултIан зэчый гъэнэфагъэ усэнымкIэ хэлъми. Иапэрэ усэхэр къызыщыхиутыгъэр Шэуджэн район гъэзетэу «Заря» зыфиIорэр ары.
КIалэри цIыкIу зэпытына, ыпкъи ышъхьи уцугъэ, дзэ къулы­къуми щыIагъ — лIы хъу­гъэ. Джащыгъум зымыгъэгу­псэфэу, ыгу зыкIэмытIэсхъэрэ усэ­нымкIэ зигъэзагъ. НэмыкIэуи хъун ылъэкIыщтыгъэп, мо кIалэм хэлъ сэнаущыгъэ-Iушыгъэр, гущыIэ шIыкIэ дахэр къыхэкIы-
жьын фэягъ. Адыгэ унэгъо шъып­къэ къихъухьагъэу, щапIугъэ СултIан бэ ылъэгъущтыгъэр, зэхишIэщты­гъэр, джащыгъум ыбзэ къытIэтагъ.
Илъэс 30 зыныбжь кIалэм иапэрэ тхылъ цIыкIу зэкIэупкIагъэу усэхэр зыдэтыр «Пырэ­жъые куанд» ыIоу 1989-рэ илъэсым Краснодар тхылъ те­дзапIэм и Адыгэ къутамэ къыщыдэкIыгъ. Ар усакIом къызэ­Iуихыгъ «Ся­тэжъ ичъыг» зыфиIорэ усэмкIэ.
Сятэжъ ичъыгэу
къумбыл гъэкIыгъэм
ПсыIум пэблагъэу
губгъор зэлъебгъэ,
ГъогурыкIо пшъыгъэу
жъоркъым хэтыгъэр
ИпкIэшъэ пщыпIэ
шIукIэ щеблагъэ.
Ояли, жьыбгъи, огъуи,
чъыIэбжьи
АпхырыплъыкIзэ
гъатхэм дэкIэжьы.
УкъысэупчIымэ,
сшIэрэп ыныбжьи,
Псыни чIэтыгъэу
бэмэ къаIожьы.
ИныбжьыкIэгу ыгъэлъэшэу, зиIэтэу, ыбзэ, илъэпкъ хабзэ щэIэфэ къызэригъэгъунэщтхэр, зэрэзэрихьащтхэр къыщеIо усэу «Сыбзи сихабзи зэкIэ схэ­рэлъ» зыфиIорэм:
СыщэIэфэ слъэпкъ
рыкIуагъэм уасэ фэсшIэу,
СыусакIошъ,
гум къэкIыщтых
щэрджэс шыухэр,
Хъишъэу тпылъым
идэхагъэ
псэм щызхасшIэу,
СэлIэжьыфэ
снэгу кIэкIыщтых
къушъхьэ шыгухэр.
УсэкIо кIалэр иадыгэ лъэпкъ лъэшэу пэблагъ, лъэпкъым иакъыл, илIыгъэ, ынэпэ къабзэ игущыIэкIэ хэти ригъашIэ шIои­гъоу, усэу «ХьакIэщ» къыщеIо:
Адыгэ лIыжъхэр
хьакIэщым исхэу
ЛIы хэкIотагъэм
къэбар къеIуатэ,
Бжыхьэ ошъогум
жъуагъохэр изхэу,
Купым яшIугъоу
чэщыр хэкIуатэ.

Адыгэ лIыжъхэр хьакIэщым исхэу
Ордэн Тыгъужъи
къамылым къео,
Бжыхьэ ошъогум
жъуагъохэр изхэу
КIуай Зэфэси
гъыбзэжъхэр къеIо.
СултIан адыгэ фольклорыр ышIэу, икIасэу, икъоджэ гупсэу Мамхыгъэ ыкIи псыхъо чэф псын­кIэу Фарзэ азыфагоу щыт къуаджэу Хьакурынэхьаблэ зы­пишIынхэ зэрэщымыIэр кIигъэтхъэу зэлъашIэрэ IорIотакIохэм ацIэхэр иусэ къыщыриIуагъэх. Усэ щэкI фэдиз къыдэхьагъ мы иапэрэ тхылъ. ШIулъэгъуми, шъыпкъагъэми, цIыфыгъэу мыпкIыжьыщтэу, мыкIодыжьыщтми яхьылIэгъэ усэхэр ащ дэтых. Иадыгабзэ куу, лъэш, къабзэ, иусэ сатырхэр зэпэжъыух.
Ары. Хъурэшэ СултIан апшъэ­рэ гъэсэныгъэ иIагъэп, ау кIэлэ­егъэджэ дэгъухэр иIагъэх, къо­джэ­дэсхэр арымэ, апIугъ, алэ­жьыгъ. Тхьэм къыхилъхьагъэр къыхэкIыжьэу илъэси 10 заулэм тхагъэ. Унэгъо дахэ иIагъ, лажьэщтыгъ, сабыйхэр ыпIу­щтыгъ ыкIи ыгу зыIыгъ усэныр, тхэныр шIоIофхэу щэIэ­фэ адыгэ гущыIэм, гупшысэм адэлэжьагъ.

СултIан иятIонэрэ усэ тхы­лъэу «Шылъэмакъ» зыцIэр 2006-рэ илъэсым къыдэкIыгъ. КIалэм иадыгэгу зафэу, хьалэлэу, щэIэ­фэкIэ илъэпкъ, ащ ишэн-ха­бзэ­хэм, цIыфыгъэ IокIэ-шIыкIэ дэгъухэм, лIыгъэм афэгъэзэ­гъагъ. УсакIом зэхишIэу, ыгу зыIыгъ пстэур усэкIэ къыIуагъ. ЯтIонэрэ тхылъым къэралыгъо­хэм язэфыщытыкIэ нахьышIу зэрэхъурэм, улъэпкъымэ, уиблэ­кIыгъэ пшIэн зэрэфаер, цIыфыр зыIыгъыр шIулъэгъу къабзэр арэу зэрэщытыр, мамырныгъэм илъэпIагъэ ебгъэпшэн зэрэщымыIэр къащыIуагъ. Мыщ поэмэу «ЛIыгъэшIапI» зыфиIорэр къыдэхьагъ. БгъэшIагъо икъурэр, Хъурэшэ СултIан усэкIо ыкIи тхэкIо гъэшIэгъонэу, къыIомэ шIоигъор ышIапэу, шъхьэ гъэ­псэфыгъэкIэ, гу къабзэкIэ щы­Iэныгъэм хаплъэзэ, тхэн ыкIи усэн зэрэфызэшIокIыгъэр ары.
С. Е. Хъурашэм прозэми зы­­щиушэтын ылъэкIыгъ. Иапэрэ романэу «Къушъхьэ чыжьэхэр» зыфиIорэр 2002-рэ илъэсым къыдэкIыгъ.
Адыгэ къуаджэу Псыбэхьаблэ ищыIэкIэ-псэукIэ ришIыкIыпэу, дэгъоу щыгъуазэу, псэукIэ лъэ­ныкъуабэмкIэ гъэзагъэу тхакIом къыригъэлъэгъукIыныр фызэшIокIыгъ. ЦIыфыгъэм, адыга­гъэм, пшъхьэ плъытэжьыным, зекIокIэ-гъэпсыкIэ зэфыщытыкIэ­хэм цIыф къызэрыкIохэр зэ­ряхъулIэхэрэр зы адыгэ чылэ иIэубытыпIэу тхакIом къыри­гъэлъэгъукIыгъ.
Ащ ыужыIоу джыри зы роман С. Хъурашэм «Охътэ зэблэ­кIы­хэр» ыIоу Адыгэ тхылъ тедзапIэм 2011-рэ илъэсым къы­щыдигъэкIыгъ. ТхакIор адыгэ къуа­джэхэм ящыIэкIэ-псэукIэ изытет, ащ зэхъокIыныгъэу
фэ­хъухэрэм ренэу агъэгумэкIыщтыгъ. Хэбзэ зэблэхъугъэ уахъ­тэу «демократиекIэ» зэджа­гъэхэм къоджэдэсхэм ящыIэкIэ шапхъэхэр лъэшэу зэрэзэбли­хъугъэхэр, мылъкум, ахъщэм язэгъэгъотын-зэгъэуIун ыуж ит­хэзэ, бэмэ адыгагъэр, цIыфы­гъэр ащыгъупшэжьы зэрэхъу­гъэр шъыпкъэм тетэу тхакIом къыригъэлъэгъукIыгъ. Иромани­тIу зы тхылъ инэу ящэнэрэ прозэ тхылъри къыдэкIыгъ.
Уехъопсэнэу адыгэ усакIоу, тхакIоу Хъурэшэ СултIан гурыгъозэ гъэшIэгъон, дунэееплъыкIэ псыхьагъэ, гупшысэкIэ амал дахэ IэкIэлъыгъэх. Адыгэ гущы­Iэр ипоэзиекIэ ыфытагъ, иадыга­бзэ фэсакъэу къыухъумагъ. Ипрозэ произведениехэмкIэ улъэпкъэу ущыIэным имэхьанэ икуугъэ-лъэшыгъэ кIигъэтхъыгъ. ЦIыфыр, хэтрэ лъэпкъ къыхэкIыгъи, зыгъэлъэшэу зыIэтырэр ышъхьэ фэсакъэу, и Хэгъэгу фэшъыпкъэу, фэлъэкIырэр ышIэу, Iофыр ыгъэшIоу, къэбза­гъэр ишэн шъхьаIэу зэрэпсэурэр арэу зэрэщытыр къытфызэхифыгъ. УсакIор, тхакIор къытхэмытыжьми (ныбжьыкIэу идунай ащ 2018-рэ илъэсым ыухыгъ) игупшысэ икъукIэ къытэушъыеу, къытфэплъырэу, шIум тыфипIоу къыдготыщт.
Джащ фэдагъ мамхыгъэ тхэ­кIо хъупхъэ чанэу, нэфаIоу Хъурэшэ СултIан. Илэгъухэми икъоджэгъухэми ар тщыгъупшэщтэп.
Мамырыкъо Нуриет.