Гъэмэфэ зыгъэпсэфыгъор ыкIэм фэкIо, илъэсыкIэ еджэгъур къэбла­гъэ. КiэлэцIыкIоу еджапIэм кIощтхэм ящыкIэгъэщтхэр ны-тыхэм ащэ­фынэу рагъэжьагъ.

Щыгъынхэм, еджэн Iэмэпсы­мэхэм анэмыкIэу гаджетэу агъэ­федэн алъэкIыщтхэри зэрагъэгъотых. Шъугу къэдгъэкIы­жьын, 2024-рэ илъэсым Iоныгъо мазэм и 1-м къыщегъэжьагъэу, хэбзэгъэуцугъэм диштэу, кIэлэ­еджакIохэм гурыт еджапIэхэм телефонхэр щаIыгъынхэм ифитыныгъэ яIэжьыщтэп е шэпхъэ гъэнэфагъэ иIэу агъэфедэщтых.
ЕджапIэхэм джы интерактивнэ доскэхэр, зипсауныгъэкIэ илэгъухэм акIэмыхьэхэрэм апае хэушъхьафыкIыгъэ Iэмэ-псымэхэр, компьютерхэр, ноутбукхэр ыкIи телевизорхэр ачIэтых, еджэгъу сыхьатхэм мы Iэмэ-псы­­мэхэр ары джы ащагъэфедэнхэ алъэкIыщтхэр. Смартфонхэр къарагъэштэщтхэп.
Сыдэущтэу мыщ кIэлэегъа­джэхэр, ны-тыхэр еплъыхэра? Телефоныр щыIэныгъэм щыщ хъугъэ, зэрар гъэнэфагъэ къе­хьыми, шIуагъэу пылъыр макIэп, кIэлэеджакIом еджэнымкIэ ар къызфигъэфедэу бэрэ къыхэкIы.

Сыд фэдэ телефона кIэлэеджа­кIом ыIыгъын фаер? ДжырэкIэ сомэ миным къыщегъэжьагъэу мин 200-м нэс ахэм ауас. Ны-тыхэр мы упчIэм егъэгумэкIых. КIэлэцIыкIу пэпчъ анахь дэгъум зэрэкIэлъэIурэр гъэнэфагъэ, ау сыда анахьэу унаIэ зытебгъэтын фаер? Телефоным зэрэрыгущы­Iэщтым имызакъоу, сурэт тырихын ыкIи пэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу рыгущыIэн елъэкIымэ, дэгъу. Ащ нэмыкIэу, ныбжьым елъытыгъэу, Интернетым хэхьан амал иIэн фае, еджэн программэм къыдыхэлъытагъэу ар ыгъэ­федэн ылъэкIыщт ыкIи ны-тыхэр унэм исхэу, хэушъхьафыкIыгъэ программэр къызфагъэфедэзэ якIэлэцIыкIу зыдэщыIэм гъунэ лъафын амал яI. Ау зэрар къы­зыпыкIыщт видеохэм яплъынхэ, джэгукIэ зэфэшъхьафхэм бэрэ яшIэнхэ алъэкIыщт, ащ уфэса­къын фае.
Аужырэ илъэсхэм гъэсэны­гъэм исистемэ хэхъоныгъэхэр ешIых, технологиякIэхэр гурыт еджапIэхэм ащагъэфедэх. Ахэм ащыщ электроннэ дневникыр, электроннэ шIыкIэм тетэу унэмкIэ гъэцэкIэжьынхэр агъэхьынхэр, онлайн тхылъхэр, гъэцэкIэ­жьын тедзэхэу мессенджерымкIэ кIэлэегъаджэхэм афагъэхьы­хэ­рэр. Мыщ дэжьым упчIэ къэу­цу: «Шlуагъа, хьаумэ зэрара га­джетхэм къахьырэр?»

Гаджетхэр джы кIэлэеджакIо­хэм урокхэм азыфагу къыдэфэрэ зыгъэпсэфыгъо уахътэм, шхапIэм е зызызщызэблахъурэм щаIы­гъынхэ алъэкIыщт, ау урокыр кIозэ къаштэн фитхэп. КIэлэцIыкIум ипсауныгъэкIэ зыгорэ къе­хъулIагъэмэ, ошIэ-дэмышIэ Iоф щыlэмэ ары ныIэп загъэфедэн алъэкIыщтыр. Телефоныр къэзы­штэхэрэм пшъэдэкIыжьэу ахьын алъэкIыщтыр «Урысые гъэ­зетым» къихьагъ. Къэралыгъо Ду­мэм ивице-спикерэу Борис Чернышовым къызэриIорэмкIэ, шэпхъакIэхэр кIэлэегъаджэ­хэмкIэ IэпыIэгъу хъущтых, хэ­бзэ­гъэу­цугъэр къызфагъэфедэзэ кIэлэ­еджакIохэр агъэдэIонхэ, ны-ты­хэм гъэлъэшыгъэу араIон алъэ­кIыщт, зымыгъэцакIэхэрэр еджа­пIэм чIагъэкIыщтых.
— ИгъэкIотыгъэ санкциехэр дгъэуцугъэхэп, сыда пIомэ телефоным зэрэрыгущыIэхэрэм имызакъоу, щынэгъончъэнымкIэ агъэфедэуи къыхэкIы. ГущыIэм пае, кIэлэцIыкIум илэгъухэм е нэмыкIхэм ыгу хагъэкIымэ, на­хьыжъхэм афытеон, видео атырихын е къыраIорэр тыритхэн ылъэкIыщт. Хэбзэгъэуцугъэм ди­штэу кIэлэеджакIом еджэгъу сыхьатым телефоныр ыгъэкIосэнэу е ымыгъэфедэнэу риIон фае, ау ащ ифитыныгъэхэр кIэлэ­егъаджэм ыукъохэ хъущтэп, — еIо Чернышовым.
Шъыпкъэ, джырэ кIэлэцIыкIу­хэр нэмыкIых, гаджетхэр яцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу ашIогъэшIэгъоных, амыIыгъхэу хъу­рэп пIоми хъущт. Арышъ, ар амыгъэфедэжьынэу хэти ышIын ылъэкIыщтэп, ау шIуагъэ къы­хьэу, псауныгъэм иягъэ емы-
кIэу, шIэныгъэ зэрагъэгъотыным ылъэ­ныкъокIэ агъэфедэным фэпщэнхэ плъэкIыщт.
Пэублэ классхэм ащеджэрэ кIэлэеджакIохэм апае ар джэгуалъ ныIэп, илъэсым телефон пчъагъэ ыкъутэн, ыгъэкIодын ылъэкIыщт.
Гаджетхэр зыщэхэрэ тучаным иIофышIэ къызэриIуагъэмкIэ, гурыт классхэм ащеджэрэ кIэлэ­еджакIохэм апае ащэфырэ теле­фонхэр нахьыбэрэмкIэ бэ зытефэрэ (память ин зиIэ), егъэ­джэн программэм ищыкIагъэхэр зытептхэн плъэкlыщт ыкIи зыдэщыIэр къэзыгъэлъагъорэр зы­хэтхэр ары. Ны-тыхэмкIэ ар анахь шъхьаI, унэм исхэу якIэлэ­цIыкIу гъунэ лъафынэу амал яI.
Анахьэу унаIэ
зытебгъэтын фаер
Экспертхэм зэралъытэрэмкIэ, кIэлэеджакIом пае гаджет къэпщэфы зыхъукIэ анахьэу унаIэ зытебгъэтын фаехэр: апэрэмкIэ — телефоным иинагъ. Ахэм аIэхэр джыри цIыкIух, гупсэфэу аIэгу ар илъын фае. Ау цIыкIу дэди пщэфы хъущтэп, ынэхэм къащигъэкIэн ылъэкIыщт. Диаго­налымкIэ дюйм 6,5-рэ иIэмэ, дэгъу. Телефоным зэпымыоу lоф зэришlэрэ уахътэми (батарей-
кэм зэриIыгъми) мэхьэнэ ин иI. Еджэгъу сыхьатхэм ауж кIэлэцIыкIур джэгуным дихьыхын ылъэкIыщт, телефоныр хэгъэнэгъэн фае.
Къыхэгъэщыгъэн фае, шэп­хъа­кIэхэм къадыхэлъытагъэу еджэгъу сыхьатым электроннэ Iэмэ-псымитIу нахьыбэ кIэлэ­еджакIом ыIыгъын фитэп. Гущы­Iэм пае, интерактивнэ доскэр, компьютер ыкIи планшет зэдагъэфедэн джы алъэкIыщтэп.
2023-рэ илъэсым «Адыгеим икIэлэегъэджэ анахь дэгъу» зы­фиIорэ зэнэкъокъум текIоныгъэ къыщыдэзыхыгъэ ыкIи урысые уцугъом зэрифэшъуашэу зыкъы­щызыгъэлъэгъогъэ Елена Мосоловам мы упчIэм фэгъэхьыгъэу гущыIэгъу тыфэхъугъ. Пэублэ классхэмкIэ зэрэкIэлэегъаджэм имызакъоу, урысыбзэмрэ ли­тературэмрэ нахьыжъхэми ащ арегъэхьы. Телефоныр тищыIэныгъэ щыщ хъугъэу кIэлэегъэджэ пэрытым елъытэ.
— Гаджетыр ахэм аIыгъмэ дэеп, ау ар зэрифэшъуашэу агъэфедэн фае. Еджэгъу сыхьатым кIэлэеджакIом ар зэримыщыкIагъэр гъэнэфагъэ, переме­нэми къымыштэмэ нахьышIу, сыда пIомэ ащ дихьыхын, оды­джынэу къытеуагъэр зэхимыхын ылъэкIыщт. Сэ езгъаджэхэрэм аIыгъэп, ны-тыхэр зыгорэм фаехэ зыхъукIэ, къысфытеох. Ау нахьыжъхэм агъэфедэ. Урысые гъэсэныгъэ порталэу «Учи.ру» зыфиIорэм кIэлэеджакIохэр хэ­хьанхэу ясэlо. Ежь игаджет къыз­фигъэфедэзэ унэе страницэ къызэIуихын, гъэцэкIэжьынхэр щишIынхэ елъэкIы, интерактивнэ шIыкIэм тетэу зэригъэшIа­гъэр ыушэтыжьын, кIэ горэ джэгукIэ шIыкlэм тетэу зэрагъэшIэн амал яl. Ар егъэджэн программэм елъытыгъэу зэхэгъэуцуагъ. Гъэ­хъагъэу иIэхэри ащ итых. Мыщ дэжьым къэлъагъо шIуагъэ пы­лъэу бгъэфедэн зэрэплъэкIыщтыр, джащ фэд, электроннэ дневникхэр, тхылъхэр ыкIи нэмыкIхэр къызфагъэфедэх. ЯтIо­нэрэ лъэныкъор — кIэлэцIыкIум изэхашIэ зэщызыгъэкъорэ ви­деохэм яплъы, сыхьат пчъагъэрэ рыджэгу зыхъукIэ, ипсауныгъэ зэрар рехы, нэм зэрилъэгъурэм къыщэкIэ.
Еленэ къызэриIуагъэмкIэ, ыпэ­кIэ телефонхэр аригъэгъэфедэхэу, кодымкlэ хигъахьэхэу, гъэцэкlэнхэр аригъэшlэу къыхэ­кIыщтыгъ, джы еджэгъу сыхьатым къаштэщтхэп. Iоф зыщи­шIэрэ гурыт еджапIэр аужырэ шапхъэхэм адештэ, Интернетым хэхьэрэ интерактивнэ доскэхэр, компьютерыр къызфигъэфедэ­хэзэ иIофшIэн зэхищэщт.
Сабыибэ зиIэ ны-тыхэм ащыщ­хэм гущыIэгъу тафэхъугъ. Ахэм къызэрэтаIуагъэмкIэ, пэублэ классхэм якIэлэцIыкIухэр арэсыфэхэ телефоныр еджапIэм арагъэхьырэп, ямыщыкIагъэу алъытэ, зыгорэм фаехэмэ, кIэлэегъаджэм фытеох. Ау унэм къызыкIожьхэкIэ, телефоныр аIыгъ, джэгукIэ зэфэшъхьафхэм арэджэгух, ашIогъэшIэгъон. Гурыт ыкIи апшъэрэ классхэм ащеджэхэрэм зэкIэми телефонхэр аIыгъ, анахь дэгъум кIэлъэ­Iух, амалэу яIэмкIэ ны-тыхэм ахэр афащэфых. Джы еджэгъу сыхьатым къаштэн зэрэфимытхэр тэрэзэу гущыIэгъу тызы­фэ­хъугъэхэм алъытагъ, кIэлэегъа­джэм къыIорэм нахь едэIущтых, ашlогъэшlэгъоныщт.
ДЕЛЭКЪО Анет.