ШышъхьэIум и 15-р археологым и Мафэу Урысыем щыхагъэунэфыкIы. IофшIэным ижъотыпIэ лъэхъан ар зэрэтефэрэм къыхэкIэу сэнэхьатым рылажьэхэрэм янахьыбэр етIэн IофшIэнхэм ахэтэу ямэфэкI пэгъокIых. Адыгеим иархеолог ныбжьыкIэу, КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим и Къутамэу Адыгеим щыIэм ишIэныгъэ IофышIэу Кирилл Еременкэри ахэм афэд.

Кирилл республикэм иIэ археолог ныбжьыкIэ макIэхэм ащыщ. ЧIым ишъэф­хэм язэгъэшIэн фэщагъэ зэхъум джыри АКъУ-м щеджэщтыгъ. Апшъэрэ еджапIэм тарихъымкIэ ифакультет ащ къыухыгъ. Ау архелогием фэгъэхьыгъэ сыхьатэу яIагъэхэм исэнэхьат тIэкIу зэблырагъэ­хъугъ.
Кирилл Еременкэр — археолог, КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо имузеим и Къутамэу Адыгеим щыIэм ишIэныгъэ IофышI:
— Джыри седжэзэ археологическэ IофшIэнхэм сахэлажьэщтыгъ ыкIи ащ сищыIэныгъэ еспхы зэрэсшIоигъор къыз­гурыIуагъ. Ау ащ дэжьым пшъэрылъ зыфэзгъэуцужьыгъагъ шъолъыр зэфэшъхьафхэм яархеологие зэзгъэлъэгъунэу, сыда пIомэ тыдэкIи ар зэфэшъхьаф. Бэ сыздэщыIагъэр: Къырым, Бытырбыф, Эстонием, Финляндием ягъунапкъэхэм, нэмыкI чIыпIэхэм. Ау кIэухым къэзгъэзэжьыгъ. АпэрэмкIэ, Адыгеим иархе­ологие гъэшIэгъоны, зэкIоцIылъэу, зэ­хэушъэ­фагъэу щыт. ЯтIонэрэмкIэ, рес­публикэм иархеологие зыкъегъэIэтыжьыгъэн зэрэфаем игупшысэ сигъэгупсэфыщтыгъэп. Адыгеим инепэрэ археолог­хэм азыфагу дэзыгъэшхо фэхъугъ. Анахьыжъхэм ащыщ ЛэупэкIэ Нурбый. Арырэ сэрырэ тызэбгъапшэмэ, лIэуж пчъагъэ тазыфагу.

Ары, Кирилл зыфиIорэ гумэкIыгъом республикэм игугъу зыщашIырэр илъэс пчъагъэ хъугъэ, ау зэхъокIыныгъэ фэхъу­рэп. Ежь фэдэу археолог ныбжьыкIэу джыри нэбгыритIумэ ацIэ къепIошъущт, нахьыбэп. Ахэри ежь къыдеджагъэхэу, тIэн IофшIэнхэмкIэ къыдэлажьэх. Мы Iофыгъом Кирилл егъэгумэкIы, аущтэу зыкIэхъугъэри къыгурэIо ыкIи археологием зегъэужьыжьыгъэнымкIэ хэкIыпIэхэм алъэхъу.
— Илъэси 3 благъэ­хэм пшъэрылъ зыфэз­гъэуцужьыгъ лэжьыгъацэ ахэсыдзэ­нышъ, зы археолог лIэуж згъэхьазыры­нэу, — еIо Кирилл. — Непэ археолог ухъуныр псынкIэп. А цIэр къэб­лэжьынышъ, «зэIухыгъэ тхылъ» апэрэу къыуа­тыным пае бэ узпхырыкIын фаер. Лъэ­бэкъу цIыкIухэмкIэ ащ укъы­фэкIо. Непэ ныбжьыкIэхэр къызэт­щэлIэнхэм Iоф дэтэшIэ, конференциехэр зэ­хэтэщэх, факультетым тэкIо, тадэгущыIэ, щысэ тафэхъу, ти­IофшIэнхэм ахэд­гъэ­лажьэхэ­рэр ахэтых. Зы лъэхъан Iоф зи­шIэкIэ, ащ къыгуры­Iощт археологием ищы­­Iэ­ныгъэ рипхыщтмэ, римыпхыщтмэ. ЛэжьапкIэми мэхьанэшхо иI. Непэ амалхэр нахь ины хъугъэх, грантхэри бэмэ къызфагъэфедэх. Арышъ, тэгугъэ археологхэмкIэ тиIоф изытет нахьышIу хъунэу.
Археологическэ чIыналъэу Шъушъукъу, ДжэгокIо гъэхъунэм ыкIи Азэщ къушъхьэтхым ащыкIорэ тIэн-лъыхъон IофшIэнхэм непэ Кирилл япащ. А зы лъэхъаным зэIухыгъэ тхылъ заулэ иIэу мэлажьэ. Ахэм зэкIэми къахигъэщырэмэ ащыщ ДжэгокIо гъэхъунэр. Зэрэмыгугъагъэхэу, блэкIыгъэм ишъэфыбэхэр къыщызэIуа­хыгъэх, зэмыжагъэхэу бэ къыщагъотыгъэр. Кирилл къызэриIорэмкIэ, темыр-тыгъэкъохьэпIэ чIыналъэм, Адыгеири ахэтэу, къыхиубытэрэ культурэхэр зэкIэ ащ щызэгъэуIугъэх.
Кирилл Еременкэр:
— Мыекъопэ культурэр, исп унэмэ яшIыгъо, ащ ыужырэ лъэхъаныр, пэсэрэ гъучI лIэшIэгъур, скиф, меот лъэхъанхэр, гурыт лIэшIэгъухэр — я 16-рэ лIэшIэ­гъум нэсэу къыщыгъэлъэгъуагъэх. ДжэгокIо гъэхъунэр ежь ичIыопс гъэпсыкIэ зиIэ чIыналъэу щыт. Ащ тынаIэ зэу тетыдзагъ. Псыхъохэм къаухъурэигъ, зы бгъумкIэ — Iуашъхьэ, ущыпсэункIэ гупсэф. Благъэу Азэщ къушъхьэтхыр рекIокIы, хым екIурэ гъогур ащ пхырыкIыщтыгъ. Арышъ, ащ цIыфхэм псэупIэ зыкIыщагъэпсыщтыгъэмкIэ, уцупIэу зыкIашIыщтыгъэмкIэ, культурэ зэфэшъхьаф­хэр зыкIызэхэпхъагъэхэмкIэ упчIэ къэу­цурэп.
— Непэрэ мафэм урицIыфэу лIэшIэгъу пчъагъэкIэ щыIагъэр, хъугъагъэр къычIэбгъэщыныр, ащ икуупIэ ухэтыныр сыд фэда?
— ГъэшIэгъоны. ЦIыфым хахъо зэришIыщтыгъэр дэгъу дэдэу сынэ къыкIэуцо. Археологиер сыда сыгу зыкIырихьырэр? Хъугъэ-шIагъэм ишыхьатхэм уатеIабэ, пIыгъынхэ олъэкIы. Ащ фэдиз уахътэм упхырыплъымэ, къызэтынэкIыгъэ лIэшIэгъухэм яхъугъэ-шIагъэхэр зэкIэ къысфызэпэуцох. Гукъау нахь мышIэми, непэрэ цIыфыр зэкIаплъэжьырэп, ыпэкIэ маплъэ нахь. Зыгорэм ыуж итэу мачъэ. Тэ, археологхэм, амал тиI тIэкIу зыкъэд­гъэжъэжъэнэу, блэкIыгъэм тыхэплъэнэу.

— Адэ, укъызыкIожьырэм Iоф­шIэныр зыщыбгъэгъупшэн олъэкIа?
— Хьау (мэщхы Кирилл), сычъые пэтзэ Iоф сэшIэ сшIошIы. Ренэу Iоф зыдасшIэрэм сегупшысэ. УпчIэхэр зэсэтыжьых. Археологхэм тикIэсэ упчIэ тиI: сыда мыщ чIэлъын ылъэкIыщтыр? УетIэмэ, къэплъэгъущт. ЕгъашIи пшIэрэп чIыгум къызхидзыщтыр. Тызажэрэр къэмышъыпкъэжьэу мэхъу, темыжэгъа­хэу дгъэшIагъоуи къыхэкIы. Къушъхьэхэм Iоф ащытшIэ зэхъум ащ фэдэ чIыпIэм бэрэ тиуцуагъ. Мары. гущыIэм пае, ДжэгокIо гъэхъунэр пштэмэ, зы чIыпIэм протомеотскэ нэшанэ зиIэ пкъыгъохэр къычIэтхыгъэх, ащ метрэрэ ныкъорэкIэ пэчыжьэу колхидскэ къэкIуапIэ зиIэхэр къыголъых. «Ар сыдэущтэу?» тэIо. Зэпхыныгъэхэм талъэхъу. Арышъ, джащ фэд.
— Уисэнэхьат мэфэкI сыдэущтэу упэгъокIыщта?
— Iоф сшIэщт. ТиIофшIэгъу мафэ пчэдыжьым сыхьатыр 5-м етэгъажьэ. Арышъ, нэфшъагъом щыкIэдзагъэу шъо­фым ситыщт.
ШъушIэным пай
Адыгеир археологием и Чабэу алъы­тэ. УрысыемкIэ цIыфым илъэхъан зэфэшъхьафхэм яархеологическэ саугъэтыбэ зэрыт шъолъырмэ рес­публикэр ащыщ. Ащ фэдэ зэмы­лIэужыгъуагъэм археологхэр жъу­гъэу адыгэ чIыгум къырещалIэх. Культурнэ кIэнхэм якъэухъумэнрэ ягъэфедэнрэкIэ АР-м и ГъэIорышIапIэ къызэритырэмкIэ, культурнэ кIэн 4622-рэ республикэм ит. Пчъагъэм щыщэу 4301-р археологическэ кIэнхэм ахалъытэ.
Анцокъо Ирин.
Сурэтхэр: Кирилл Еременкэм ихъарзынэщ.