ХьакIэмзыитIумэ язэкъошныгъ
ХьакIэмзые сикIи ХьакIэмзые сыкIуагъ. Хэкурысэуи хэхэсэуи ХьакIэмзыитIу зэрэщыIэр зымышIэрэм сыхэIоржъорыхьэ шIошIыщт. Ау Кавказ заом илъэхъан хы ШIуцIэм зэпырыкIыгъэгъэ адыгэмэ, Тыркуем, сичылэ ицIэджэгъу къуаджэ щагъэпсыгъагъэу ит.
ТыркубзэкIэ ащ ыцIэр Кепрюбаши, Дюздже къэлэшхом ичIыналъэхэм ар ахэхьэ. Ащ икъоджэдэсхэм тырагъэблагъи хэкурыс хьакIэмзыехэмкIэ Тыркуе ХьакIэмзые блэкIыгъэ тхьамафэм тыщыIагъ. Синасып къыхьи, купым хэтыгъэ нэбгырипшIымэ сэри сахэфагъ. Сэщ нэмыкIэу ащ хэхьагъэх ХьакIэмыз Ритэ — къуаджэу ХьакIэмзые культурэм и Унэу дэтым ипащ, УпчIэжьэкъо Альбинэ — культурэм и Унэ иIофышI, Сихъу СултIан — гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм иIофышI, кIэлакIэхэу Мамыщ Дамир, Даур Сэлым, БрантI Индар, пшъэшъэ ныбжьыкIэхэу Ламыкъо Анжел, Тутарыщ Диан, Унэрэкъо Дарин. НыбжьыкIэхэм ащыщхэр кIэлэеджакIох, языхэрэр апшъэрэ еджапIэхэм ачIэсых. Ахэр къытэбэкIхэу ау сыдми тыкIуагъэп. ЛIэужыкIэхэр зэрэшIэнхэ фаеу лъэныкъуитIум янахьыжъхэм зэдаштагъ.
ХьакIэмыз Рит — Адыгеим и ХьакIэмзые щыщ, культурэм и Унэ ипащ:
— НыбжьыкIэхэр нахьыбэу тщэнхэу ары зэрэщытыгъэр, дгъэнэфэгъагъэри нахьыб, ау ушъхьагъу зэфэшъхьафхэм апкъ къикIэу заулэхэр хэзыжьыгъэх. Ахэр зэрэшIэнхэр ары джырэкIэ пшъэрылъ шъхьаIэр. ЛIэужыкIэхэр нэIуасэ зэфэхъунхэшъ, дахэу зэхэтынхэу тыфай.
Мыщ фэдэу купышхоу тикъуаджэ ицIэджэгъу чылэм тызэреблэгъагъэр апэрэ. Ау тизэлъыкIо къызежьагъэр нахь ыпаIу. 1990-рэ илъэсхэм чылитIум адэсхэр, мыбэми, зэлъыкIощтыгъэх. ЫужыкIэ, 2014-рэ илъэсым, Адыгеим и ХьакIэмзые ыныбжь илъэси 150-рэ зыхъурэ мафэм къуаджэхэр зэкъош зэрэхъугъэхэмкIэ тхьапэм зэдыкIэтхэгъагъэх.
Къуанэ Седат — тыркуе ХьакIэмзые икъоджэ тхьамат:
— Ары, ащ дэжьым Адыгеим и ХьакIэмзые и Адыгэ Хасэ ХьакIэмыз Мыхьамэт итхьамэтагъ (непэ къытхэтыжьэп, Тхьэм джэнэт къырет). Къуаджэм щыщхэри тэри тызэгъусэу Кавказ заом ыпэкIэ ХьакIэмзые зыдэщысыгъэ чIыпIэу джы ТульскэкIэ заджэхэрэм тыкIогъагъ, къоджэ зэцIэджэгъуитIур зэкъош зэрэхъугъэхэмкIэ тхылъым тыкIэтхэгъагъэх, зэпхыныгъэхэр дгъэпытэнхэу Iуагъэ зэдэтшIыгъагъ.
Ащ ыужи зэлъыкIо-зэлъыплъэр лъагъэкIотагъ. Ковид лъэхъаным зэпыугъохэр фэхъугъагъэх. Ау мы гъэмафэм тыркуе хьакIэмзыехэр тичылэ къэкIогъагъэх. Атэжъ пIашъэхэм адэжь ращи, чIыгу Iэбжыбхэр зыдащагъэх, зэрэщыIагъэхэм инэпэеплъэу остыгъаехэр къоджэ гузэгум щагъэтIысхьагъэх ыкIи джы тэ талъэныкъо икIыщт купым къызэрежэхэрэр къаIогъагъ. ТикIогъу егъэблагъэм иджэуап хъугъэ.
КъызэрэтпэгъокIыгъэхэр
Дюздже Адыгэ Хасэм итхьаматэу, хьакIэмзые нысэу ХьакIэмыз Айщэт, тыркуе ХьакIэмзые и Адыгэ Унэ итхьаматэу ХьакIэмыз Эрдал, къоджэ тхьаматэу Къуанэ Седат купышIу ягъусэу, адыгэ быракъыр аIыгъэу аэропортым къыщытпэгъокIыгъэх. Тэри тыхэбгъэкIокIэнэу щытыгъэп — «ХьакIэмзый» зытетхэгъэ ныпышхор тIыгъыгъ. Истамбыл аэропортым тикIи етIани сыхьатищрэ ХьакIэмзые тыкIуагъ. Чэщ кIасэ хъугъэу, сыхьатыр 2 хъуи 3-м ежьагъэу, къуаджэм тынэсыгъэ къодый. Ары нахь мышIэми, чылэдэсхэр къытажэщтыгъэх: быракъхэр зышъхьащыт машинэхэр тапэу агъэбыухэзэ чылэм тыдащагъ, щыгъу-пIастэкIэ, адыгэ пщынэ макъэкIэ къытпэгъокIыгъэх, нэIуасэ тызэфэхъугъ. Къоджэ тхьаматэу Къуанэ Седат, Адыгэ Унэм ипащэу ХьакIэмыз Эрдал ыкIи Дюздже Адыгэ Хасэм итхьаматэу ХьакIэмыз Айщэт бысым тфэхъугъэх, тагощи яунэхэм тарагъэтIысхьагъ. ПстэумкIи тхьамафэр хэхэс ХьакIэмзыем къыщыдгъэкIуагъ.
Мафэхэр зыфэдагъэхэр
Адыгэм иблэкIыгъэ зэман къэзыIотэрэ тхакIохэм къызэратхырэм фэдэу, ятIонэрэ мафэм тызэрагъэлъэгъунэу тибысым дэжь чылэдэсхэм ащыщхэр къэкIуагъэх. Тэ тихьатыркIэ хэкур алъэгъугъэу бэмэ къащыхъугъ, гуфэбэныгъэ ахэлъэу къытпэгъокIыгъэх. Зыщыщхэр, ацIэхэр къаIох. Ащ фэдэхэр зыдэсхэм къыкIэупчIэх. Шъыпкъэр пIощтмэ, ягузэIухыгъэ дгъэшIэгъуагъэ, тигуапи хъугъэ. Апэу тызэзгъэлъэгъунэу къэкIуагъэхэм ащыщых Iэхьагъу Ферухрэ Джарымэ Хьалыл Ибрахьимрэ. Ахэм аныбжьхэр хэкIотагъэхэми, ашъхьэ рапэсэу къытлъыкIуагъэх, гущыIэгъу къытфэхъугъэх.
— Сяти, сэри мыщ тыкъыщыхъугъ. Непэ чылэм ыцIэр ХьакIэмзый шъхьаем, апэм ащ ыцIагъэр КIэмгуе хьабл, — къытфеIуатэ ащ. — Булгаристан тыкъикIи тыкъызэкIом, османым заом тищэгъагъ. Ащ дэжьым ХьакIэмызхэр къыдэнэгъагъэх. Арыти, ХьакIэмзые хъужьыгъэ. Къуаджэр апэм нэмыкI чIыпI зыдэщысыгъэр. Псылъэу, аргъоилъэу щытыгъ, унэхэр пхъэ кIэсэнхэм атетыгъэх. Аргъойхэм апкъ къикIэу бэ сымаджэщтыгъэр, мафэ къэс нэбгырэ заулэу лIэщтыгъэх. Джаузэ чылэм щыщ хъулъфыгъэ горэ мэзым хэгъощыхьагъэу кIозэ, чъыгым дэкIоягъ, мы чIыпIэр нахь егъэзыхыгъэу къылъэгъугъ. ЧIыпIэр къыгъотыжьынэу чъыгым хъэдэн къыпишIи къыгъэзэжьыгъ. Ащ дэжьым еджагъэхэм «ефенди» араIощтыгъэ, ахэм къэбарыр афиIуати, къакIохи, чIыпIэр зэрагъэлъэгъуи, етIанэ къуаджэр зэрэщытэу къащэжьыгъагъ.
Непэ тыркуе ХьакIэмзые унэ 200 фэдиз дэт. Дэсым инахьыбэр нэжъ-Iужъых. Тэ тигумэкIыгъуи ахэр хэтых: ныбжьыкIэхэр IофшIапIэ лъыхъоу къэлэшхохэм макIох, къадэнэжьых. ЕджапIэм кIоу кIэлэцIыкIуи 10 нахь дэсэп, ахэри гъунэгъу къуаджэм кIохэзэ еджэх. Ары нахь мышIэми, яхапIэхэр зыIэкIагъэкIхэрэп. Дюздже къуаджэхэмкIэ ХьакIэмзые анахь зэкъотхэм ащыщ, мыадыгэ чылэм къыдагъахьэрэп, яунэхэри аращэхэрэп.
Къуанэ Седат — тыркуе ХьакIэмзые икъоджэ тхьамат:
— Абхъаз унэгъо заулэ къытхэс лIэуж пчъагъэ хъугъэу. Ахэр ткъошхэм афэдэх. Ахэм анэмыкI къытхэтэп. Фаех къыдэтIысхьанхэу, ау тэ унэхэр ятщэн тыдэрэп. Мыадыгэхэр, ахэм «лъэпакокIэ» тяджэ, къыдэдгъэхьанхэу тыфаеп. Тичылэ щыщхэу нэмыкI къалэ дэсхэр гъэмафэрэ къэкIох, щэпсэух.
Ащ фэдэх Андырхъое Суатрэ ишъхьэгъусэрэ. Зыдэжь тезыгъэблэгъагъэхэм ахэр ащыщых. Уц къашхъор къызщыкIырэ щагушхом икуупIэ яунэ цIыкIу хэдзагъ. Зэрэжъыр къэлъагъо, ау IыгъэкIэп. Дахэу, зэкIужьэу гъэпсыгъэ, адыгэмэ «пхъонтэжъыем фэд» зыфаIорэр угу къегъэкIы.
— Ары, гъэмафэрэ сишъхьэгъусэрэ сэрырэ мыщ тыщыI, аущтэу Дюздже тыщэпсэу. Сятэжъи, сяти, сэри мыщ тыдэсыгъ. Сятэжъ заом аскэрэу зэкIом, хэкIодагъ. Адыгабзэр сятэ-сянэхэм къысIуалъхьагъ. Ахэм тыркубзэр ашIахэщтыгъэп. Ары зэрэщытыгъэр, ащ ялэгъухэр адыгабз зэрэгущыIэщтыгъэхэр. ЛIэужыкIэ пэпчъ бзэр нахь IэкIэзызэ, джы тыкъынэсыгъ. Шъо урысыбзэр къызэрэшъутекIорэм фэдэу тэри тыркубзэр ыпэ ешъы, — еIо ащ.
Андырхъуаехэм ауж чылэм тыкъыщыращэкIыгъ, фэшъхьаф унэгъуабэхэм таращагъ. Къуаджэр итеплъэкIэ хэкурыс ицIэджэгъум фэд. Иурамхэм, макъэу, жьэу дэтым Адыгеим и ХьакIэмзые удэмыкIыгъэу къыпщегъэхъу. А зэхашIэр нахь къагъэлъэшы цIыфэу дэсхэм. ЕгъашIэм пшIэщтыгъэхэм фэдэу къыбдэгущыIэх, яIокIэ-шIыкIэхэри, ясэмэркъэуи тэщ фэдэх. Анахьэу гур зыщэфырэр —якъэлапчъэхэр ренэу зэIухыгъэх. ЗидэхьапIэ зэфэшIыгъэ хапIэ текIолIагъэп, ары пакIошъ, зэунэкъощхэр зы щагум зэдыдэсых, къэзэрэгъэгъунэжьых, зэлъэплъэжьых.
ЛIакъоу дэсхэмкIи хьакIэмзыехэр зэхьыщырых. ЫпшъэкIэ къызэрэсIуагъэу, Андырхъуаехэр, Iэхьагъухэр, ХьакIэмызхэр, Мамыщхэр, Жъажъыехэр зэфэдэхэу тиIэх. Ахэм афэшъхьафэу щэпсэух Къуанэхэр, Джарымэхэр, ЛIэхъусэжъхэр, Пчэнлъэшъухэр, Биданэкъохэр, Трахъохэр, Хьагъурхэр — зэкIэмкIи лъэкъоцIэ 40-м къехъу. Ахэм былымхэр аIыгъых, чIыгухэр алэжьых, дэжъые къагъэкIы е унэе Iоф горэм пылъых. Зыщыпсэухэрэ Дюздже чIыналъэм щалъытэх.
ХьакIэмыз Айщэт — Дюздже Адыгэ Хасэм итхьамат:
— ТыркуемкIэ анахьыбэу адыгэхэр зыдэщыIэхэр Дюздже чIыналъэр ары. Къоджэ 40 ит. Ау зэкIэми ащыпсэухэрэр адыгэ закIэхэп. Лъэпакохэр, тыркухэр, бэмэ къахэхьагъэх. ХыIушъо къэралыгъом адыгэ къоджацIэхэр тыркубзэкIэ зэблихъугъэх, ау тэр-тэрэу адыгацIэхэмкIэ тяджэ. Ахэр Дюздже Адыгэ Хасэм зэрепхых. Тилъэпкъ мыщ уасэ щыфашIы, тишIоигъоныгъэхэр къыдыхалъытэх, сыд фэдэрэ лъэныкъокIи яшIуагъэ лъэшэу къытагъэкIы.
Адыгэ къуаджэхэм азыфагу волейболымкIэ зэхащэгъэгъэ зэнэкъокъум икIэух едзыгъоу Бырамджы хьаблэ щыкIуагъэм Айщэт игущыIэхэр нэрылъэгъу щытфэхъугъ. Дюздже ыцIэкIэ депутатхэу Анкара щыIэхэм ар ашIоIофэу къеблэгъагъэх. ТызэрэщыIэр зашIэм, къыткIэрыхьагъэх, тызэрэкIуагъэр зэрягуапэр къытаIуагъ.
Джащ фэдэу Дюздже администрацием ипащэ культурэмрэ зекIонымрэкIэ игуадзэу Эсра Алемдар Оглу тикупкIэ ыдэжь тыригъэблэгъагъ, шIуфэс гущыIэ дахэхэр къытпигъохыгъэх.
— НыбжьыкIэхэр къызэрэшъущагъэхэр лъэшэу сигуап. Ар шъугу къызэрэкIыгъэм уасэ фэмышIын плъэкIырэп. Адыгэхэр, шъуикультурэ лъэшэу сикIас, Адыгэ Хасэр дэгъоу мэлажьэ, къыддэлажьэ. Адыгэ ХьакIэмзыерэ тырку ХьакIэмзыерэ зэшых. Шъуизэпхыныгъэхэр шъумыгъэкIодых, — къытиIуагъ ащ.
Тхьамафэр гъэшIэгъонэу кIуагъэ, программэ игъэкIотыгъэ тфызэхагъэуцогъагъ. ХьакIэмзые имызакъоу, нэмыкI адыгэ къуаджэхэм тадащагъ, яунагъохэм тарагъэблэгъагъ, тахьэкIагъ, нысащэми тыхэтынэу игъо тифагъ, лъэгъупхъэ чIыпIэу Дюздже иIэхэм нэIуасэ тафашIыгъ, Кавказ заом адыгэмэ тхьамыкIагъоу къафихьыгъэм инэпэеплъ саугъэт тыкIэращагъ, Дюздже университетым иадыгэ къутамэ тырагъэблэгъагъ. Ащ ипащэу Фехьми Алтын адыгабзэм изэгъэшIэнкIэ Iофыгъоу зэшIуахыхэрэмрэ гумэкIыгъохэмрэ тащигъэгъозагъ. Адыгеим икIыгъэхэу ащ щэлажьэх ХьакIэмыз Мирэ, Долэ Рузанэ, Шъхьэлэхъо Сусаннэ, Абрэдж Саидэ. Ахэм адыгабзэр зэрагъашIэрэмэ ащыщ Ушъый Бейжин. Тхьапэ Iофхэм афэгъэзагъэу еджапIэм щылажьэщтыгъ, гъэпсэфыгъом зэкIом, адыгабзэмрэ литературэмрэкIэ икъутамэ чIэхьажьыгъ ыкIи Нарт эпосымкIэ шIэныгъэ IофшIагъэм итхын дэлажьэ.
Ушъый Бейжин — Дюздже университетым иадыгэ къутамэ щеджэ:
— СымышIэрэ Iэджи адыгабзэмкIэ зэзгъэшIагъ, непэ фэдэу дэгъоу сыгущыIэшъущтыгъэп.
— Сыда адэ нарт эпосыр къызкIыхэпхыгъэр?
— СикIас. ЕтIанэ, «Нарт эпос» пIомэ, щыIэми ашIэрэп. НартыцIэр аусы, къыздикIыгъэр ашIэрэп. Ар анэзгъэсынэу, сIотэнэу сыфай.
Джащ фэдэу тыздащэгъэ чIыпIэ пэпчъ цIыф гъэшIэгъонхэм тащыIукIагъ. Тэ къызэрэддэгущыIэхэрэ къодыемкIэ хэкужъым щыIагъэхэу къащыхъугъ, ялыщыщ, ягупсэхэм тафагъэдагъ, шъхьадж зы шIухьафтын горэ къытфишIыным дэгуIагъ. Гукъэбзэ шъхьэкIафэу къытфашIырэм тигъэукIытэщтыгъ. «ТамышIэрэми, хэкум исхэм сэлам тфяхыжьыр» зэкIэми ягущыI.
ХьакIэмзые къуаджэхэм яныбжьыкIэхэр
НыбжьыкIэхэм яIофыр — ныбжьыкIэгъу, чэфыгъу. ЛъэныкъуитIуми зы бзэ рыгущыIэнхэу амышIэщтыгъэми, зэгурыIуагъэх. Тыркуе ХьакIэмзые дэсхэм янахьыжъхэм адыгабзэр аIулъ, зыныбжь хэкIотагъэхэр нахь дэгъоу мэгущыIэх. Ау ныбжьыкIэхэмкIэ Iофыр нахь дэй, ахэм аIулъыхэп. Ащ елъытыгъэу кIэлакIэхэр зэгурыIонхэм пае телефонхэм ахэт «зэдзэкIакIохэр» апэрэ мафэхэм агъэфедагъэх. Нахь къызызэсэхэм, аущтэуи зэгурыIохэу рагъэжьагъ. Тыркуе ХьакIэмзые и Адыгэ Унэ ахэмкIэ гупсэфыпIагъ. Пчыхьэ къэс чэщдэсхэр, джэгухэр афызэхащагъэх. Тхьамафэм пщынэр агъэтIылъыгъэп, орэдхэр къаIуагъэх, къэшъуагъэх. Зиныдэлъфыбзэ зымышIэхэрэмрэ тыркубзэр зыIэкIэмылъхэмрэ зы культурэм, лъэпкъ шэн-хабзэм зэгурагъэIуагъэх, зэдэгущыIагъэх, зэпэблагъэ ышIыгъэх.
Мамыщ Дамир — Адыгеим и ХьакIэмзые щыщ:
— «Сыд фэдагъа?» аIоу къысэупчIыхэмэ, ясIожьыщт пчыхьэхэр дахэу зэрэдгъакIощтыгъэхэр. Тэ тичылэ ащ фэдэу ныбжьыкIэхэм тызэхэсырэп. Лъэшэу сыгу рихьыгъ ащ фэдэу уахътэр бгъэкIоныр: пщынэ уеощт, укъэшъощт, усэмэркъэущт. ШIу тлъэгъугъэх, тафэзэщыщт. Ау тизэдэгущыIэн зэпыдгъэущтэп. ХъытыумкIэ куп зэхэтщагъ, лъэныкъуитIумкIи ныбжьыкIэхэм ащ тыхэт. Арышъ, ащкIэ тызэфэтхэжьыщт, тызэрэгъэкIодыщтэп.
Ламыкъо Анжел — Адыгеим и ХьакIэмзые щыщ:
— Шъыпкъэ, тафэзэщыщт. А мэфэ тIэкIум лъэшэу зэфэщагъэ тыхъугъ. ЯзекIуакIэхэр тыгу рихьыгъэх. Бысым шъыпкъэу къытшъхьащытыгъэх. ЗэхэтыкIэ дахэ къытагъэлъэгъугъ. Зэ пчэгум тыкъыранагъэп.
ХьакIэмыз Ибрахьим — тыркуе ХьакIэмзые щыщ:
— Адэ, джары зэрэдгъасэхэрэр. Адыгэ шэн-хабзэхэр ахэлъынхэм тыпылъ. Тэ къытхалъхьагъэр ахэтлъхьажьыным ыуж тит. Мары шъолъэгъу, пшъашъэхэр зыгорэм кIонхэ зыхъукIэ, къалъыIохьэх, ищыкIагъэмэ, яжэх, ащэх, къащэжьых. Ары зэрэщытын фаер. Пшъашъэхэр язакъоу зекIонхэу щытхэп. Тэри джащ фэдагъ, ныбжьыкIэхэми ар анэтэгъэсыжьы.
Тыркуе ХьакIэмзые и Адыгэ Ун
Адыгэ унэр къуаджэмкIэ чIыпIэ шъхьаIэу щыт. Чылэм ихъугъэ-шIэгъэ шъхьаIэхэр зэкIэ мыщ щырекIокIых. Ащ итхьамат ХьакIэмыз Эрдал. Ащи къоджэ тхьаматэми яIофшIэпIэ чIыпIэхэр мыщ чIэтых, лъэпкъ музей хэт, чылэдэс бзылъфыгъэхэм апае дапIэ щызэтегъэпсыхьагъ, шхапIэри хэт. НыбжьыкIэхэм апаемэ, ипчъэхэр ренэу зэIухыгъэх. Мыщ ахэм апае, адыгабзэкIэ тхылъхэр чIэлъых, мэкъэмэ Iэмэ-псымэхэр щызэхэугъоягъэх. 2019-рэ илъэсым АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат тыркуе ХьакIэмзые къэкIогъагъ, адыгэ культурэм и Унэ еблэгъэгъагъ. Лъэпкъ культурэр, шэн-хабзэр, бзэр къызэраухъумэрэр къыхигъэщыгъагъ. ЗэрэщыIагъэм инэпэеплъэу Адыгэ Унэ Iупэм чъыг щигъэтIысхьэгъагъ. Непэ ащ ылъапсэхэр пытэу, зиубгъоу къэкIы, чылэдэсхэм уасэ ащ фашIэу къакIохэрэм къафаIуатэ. Тэри ащ фэдэ амал къытатыгъ. Тизэблэгъэныгъэрэ тизэкъошныгъэрэ итамыгъэу остыгъэе чъыгхэр Адыгэ Унэм ищагу щыдгъэтIысхьагъэх.
КъызщытпэгъокIыгъэхэр Адыгэ Унэм ищагу ыкIи ащ тыкъыщагъэкIотэжьыгъ. Тэ тцIэкIэ зэхащэгъэ пчыхьэзэхахьэм ХьакIэмзые имызакъоу, Дюздже хэхьэрэ нэмыкI чылэгъуабэми къарыкIыгъэх. Хэкум уасэу фашIырэр, къуаджэхэм азыфагу зэгурыIоныгъэу, зэныбджэгъуныгъэу илъыр ащ къыушыхьатыгъ. А пчыхьэм къыткIэрымыхьагъэ къэнагъэп пIомэ, ухэукъощтэп. Нэжъ-Iужъи ныбжьыкIи къытэкIолIагъ, «тхьашъуегъэпсэу шъукъызэрэтхэхьагъэмкIэ» къытаIуагъ, къыдгоуцохэзэ сурэтхэр зытырахыгъэх. Дюздже Адыгэ Хасэм ыкIи къуаджэм къабгъодэкIэу нэпэеплъ шIухьафтынхэр тичылэ къыфашIыгъэх.
ХьакIэмыз Айщэт — Дюздже Адыгэ Хасэм итхьамат:
— ХьакIэмзые чылитIур зыкIэтхэгъэ тхылъым фэдэм адрэ къуаджэхэри кIатхэхэмэ дэгъу хъунэу сэлъытэ. Ащ шIуагъэу хэлъыр тлъэгъугъэ. ТикIэлэцIыкIухэр мэфэ заулэм дэгъоу зэгурыIуагъэх. Ар шъхьаIэ.
Зэкъошныгъэм итамыгъэу, лъэныкъуитIум зэрэзэдэтштагъэу, тиныбжьыкIэхэр зэхэтщэщтых. Тыркуе ХьакIэмзые икIэлакIэхэр къэкIорэ илъэсым джы Адыгеим къеблэгъэщтых. Нэку-нэпсэу, ерагъэу зэкIэрытчыжьыгъэ ныбжьыкIэхэр джы къыщегъэжьагъэу а мафэм ежэх. Ары ХьакIэмзыитIум язэдэлэжьэныгъэ ипшъэрылъ шъхьаIэри: лIэужыкIэхэр зэрэшIэнхэр, шIу зэрэлъэгъунхэр, зэлъыкIонхэр, адыгэм инеущ агъэпсыныр ары. Ащыгъум лъэпкъыр зэбгырыдзыгъэми, зэпэблэгъэщт.
ГущыIэуж
Тыркуе ХьакIэмзые тыкIонымкIэ Кощхьэблэ район администрацием, культурэмкIэ ГъэIорышIапIэм, район Адыгэ Хасэм, ныбжьыкIэхэм янэ-ятэхэм яшIуагъэ къэкIуагъ. Ащ фэшI купым хэтыгъэхэм ацIэкIэ «тхьашъфуегъэпсэу» ятIо тшIоигъу.
Анцокъо Ирин.