ХьакIэмзые сикIи ХьакIэмзые сыкIуагъ. Хэкурысэуи хэхэсэуи ХьакIэмзыитIу зэрэщыIэр зымышIэрэм сыхэIоржъорыхьэ шIошIыщт. Ау Кавказ заом илъэхъан хы ШIуцIэм зэпырыкIыгъэгъэ адыгэмэ, Тыркуем, сичылэ ицIэджэгъу къуаджэ щагъэпсыгъагъэу ит.

ТыркубзэкIэ ащ ыцIэр Кепрюбаши, Дюздже къэлэшхом ичIыналъэхэм ар ахэхьэ. Ащ икъоджэдэсхэм тырагъэблагъи хэкурыс хьакIэмзыехэмкIэ Тыркуе ХьакIэмзые блэкIыгъэ тхьамафэм тыщыIагъ. Синасып къыхьи, купым хэтыгъэ нэбгырипшIымэ сэри сахэфагъ. Сэщ нэмыкIэу ащ хэхьагъэх ХьакIэмыз Ритэ — къуаджэу ХьакIэмзые культурэм и Унэу дэтым ипащ, УпчIэжьэкъо Альбинэ — культурэм и Унэ иIофышI, Сихъу СултIан — гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ рес­публикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм иIофышI, кIэла­кIэхэу Мамыщ Дамир, Даур Сэлым, БрантI Индар, пшъэшъэ ныбжьыкIэхэу Ламыкъо Анжел, Тутарыщ Диан, Унэрэкъо Дарин. НыбжьыкIэхэм ащыщхэр кIэлэеджа­кIох, языхэрэр апшъэрэ еджапIэхэм ачIэ­сых. Ахэр къытэбэкIхэу ау сыдми тыкIуа­гъэп. ЛIэужыкIэхэр зэрэшIэнхэ фаеу лъэныкъуи­тIум янахьыжъхэм зэдаштагъ.
ХьакIэмыз Рит — Адыгеим и ХьакIэмзые щыщ, культурэм и Унэ ипащ:
— НыбжьыкIэхэр нахьыбэу тщэнхэу ары зэрэщытыгъэр, дгъэнэфэгъагъэри нахьыб, ау ушъхьагъу зэфэшъхьафхэм апкъ къикIэу заулэхэр хэзыжьыгъэх. Ахэр зэрэшIэнхэр ары джырэкIэ пшъэрылъ шъхьаIэр. ЛIэужыкIэхэр нэIуасэ зэфэхъун­хэшъ, дахэу зэхэтынхэу тыфай.
Мыщ фэдэу купышхоу тикъуаджэ ицIэджэгъу чылэм тызэреблэгъагъэр апэрэ. Ау тизэлъыкIо къызежьагъэр нахь ыпаIу. 1990-рэ илъэсхэм чылитIум адэс­хэр, мыбэми, зэлъыкIощтыгъэх. ЫужыкIэ, 2014-рэ илъэсым, Адыгеим и ХьакIэмзые ыныбжь илъэси 150-рэ зыхъурэ мафэм къуаджэхэр зэкъош зэрэхъугъэхэмкIэ тхьапэм зэдыкIэтхэгъагъэх.

Къуанэ Седат — тыркуе ХьакIэмзые икъоджэ тхьамат:
— Ары, ащ дэжьым Адыгеим и ХьакIэмзые и Адыгэ Хасэ ХьакIэмыз Мыхьамэт итхьамэтагъ (непэ къытхэты­жьэп, Тхьэм джэнэт къырет). Къуаджэм щыщхэри тэри тызэгъусэу Кавказ заом ыпэкIэ ХьакIэмзые зыдэщысыгъэ чIыпIэу джы ТульскэкIэ заджэхэрэм тыкIогъагъ, къоджэ зэцIэджэгъуитIур зэкъош зэрэхъу­гъэхэмкIэ тхылъым тыкIэтхэгъагъэх, зэпхыныгъэхэр дгъэпытэнхэу Iуагъэ зэдэтшIыгъагъ.
Ащ ыужи зэлъыкIо-зэлъыплъэр лъагъэ­кIотагъ. Ковид лъэхъаным зэпыугъохэр фэхъугъагъэх. Ау мы гъэмафэм тыркуе хьакIэмзыехэр тичылэ къэкIогъагъэх. Атэжъ пIашъэхэм адэжь ращи, чIыгу Iэбжыбхэр зыдащагъэх, зэрэщыIагъэхэм инэпэеплъэу остыгъаехэр къоджэ гузэгум щагъэтIысхьагъэх ыкIи джы тэ талъэныкъо икIыщт купым къызэрежэхэрэр къа­Iогъагъ. ТикIогъу егъэблагъэм иджэуап хъугъэ.
КъызэрэтпэгъокIы­гъэхэр
Дюздже Адыгэ Хасэм итхьаматэу, хьакIэмзые нысэу ХьакIэмыз Айщэт, тыркуе ХьакIэмзые и Адыгэ Унэ итхьаматэу ХьакIэмыз Эрдал, къоджэ тхьаматэу Къуанэ Седат купышIу ягъусэу, адыгэ быракъыр аIыгъэу аэропортым къыщытпэгъокIыгъэх. Тэри тыхэбгъэ­кIокIэнэу щытыгъэп — «ХьакIэмзый» зытетхэгъэ ныпышхор тIыгъыгъ. Истамбыл аэропортым тикIи етIани сыхьатищрэ ХьакIэмзые тыкIуагъ. Чэщ кIасэ хъугъэу, сыхьатыр 2 хъуи 3-м ежьагъэу, къуаджэм тынэсыгъэ къодый. Ары нахь мышIэми, чылэдэсхэр къытажэщтыгъэх: быракъхэр зышъхьащыт машинэхэр тапэу агъэбыухэзэ чылэм тыдащагъ, щыгъу-пIастэкIэ, адыгэ пщынэ макъэкIэ къытпэгъокIыгъэх, нэIуасэ тызэфэхъугъ. Къоджэ тхьаматэу Къуанэ Седат, Адыгэ Унэм ипащэу ХьакIэмыз Эрдал ыкIи Дюздже Адыгэ Хасэм итхьаматэу ХьакIэмыз Айщэт бысым тфэхъугъэх, тагощи яунэхэм тарагъэтIысхьагъ. ПстэумкIи тхьамафэр хэхэс ХьакIэмзыем къыщыдгъэкIуагъ.

Мафэхэр зыфэдагъэхэр
Адыгэм иблэкIыгъэ зэман къэзыIотэрэ тхакIохэм къызэратхырэм фэдэу, ятIонэрэ мафэм тызэрагъэлъэгъунэу тибысым дэжь чылэдэсхэм ащыщхэр къэкIуагъэх. Тэ тихьатыркIэ хэкур алъэгъугъэу бэмэ къащыхъугъ, гуфэбэныгъэ ахэлъэу къытпэгъокIыгъэх. Зыщыщхэр, ацIэхэр къаIох. Ащ фэдэхэр зыдэсхэм къыкIэупчIэх. Шъыпкъэр пIощтмэ, ягузэIухыгъэ дгъэшIэгъуагъэ, тигуапи хъугъэ. Апэу тызэзгъэлъэгъунэу къэкIуагъэхэм ащыщых Iэхьагъу Ферухрэ Джарымэ Хьалыл Ибрахьимрэ. Ахэм аныбжьхэр хэкIотагъэхэми, ашъхьэ рапэсэу къытлъыкIуагъэх, гущыIэгъу къытфэхъугъэх.
— Сяти, сэри мыщ тыкъыщыхъугъ. Непэ чылэм ыцIэр ХьакIэмзый шъхьаем, апэм ащ ыцIагъэр КIэмгуе хьабл, — къытфеIуатэ ащ. — Булгаристан тыкъи­кIи тыкъызэкIом, османым заом тищэгъагъ. Ащ дэжьым ХьакIэмызхэр къыдэнэгъагъэх. Арыти, ХьакIэмзые хъужьыгъэ. Къуаджэр апэм нэмыкI чIыпI зыдэщысыгъэр. Псылъэу, аргъоилъэу щытыгъ, унэхэр пхъэ кIэсэнхэм атетыгъэх. Аргъой­хэм апкъ къикIэу бэ сымаджэщтыгъэр, мафэ къэс нэбгырэ заулэу лIэщтыгъэх. Джаузэ чылэм щыщ хъулъфыгъэ горэ мэзым хэгъощыхьагъэу кIозэ, чъыгым дэкIоягъ, мы чIыпIэр нахь егъэзыхыгъэу къылъэгъугъ. ЧIыпIэр къыгъотыжьынэу чъыгым хъэдэн къыпишIи къыгъэзэ­жьыгъ. Ащ дэжьым еджагъэхэм «ефенди» араIощтыгъэ, ахэм къэбарыр афиIуати, къа­кIохи, чIыпIэр зэрагъэлъэгъуи, етIанэ къуаджэр зэрэщытэу къащэжьыгъагъ.
Непэ тыркуе ХьакIэмзые унэ 200 фэдиз дэт. Дэсым инахьыбэр нэжъ-Iу­жъых. Тэ тигумэкIыгъуи ахэр хэтых: ныбжьыкIэхэр IофшIапIэ лъыхъоу къэлэшхохэм макIох, къадэнэжьых. ЕджапIэм кIоу кIэлэцIыкIуи 10 нахь дэсэп, ахэри гъунэгъу къуаджэм кIохэзэ еджэх. Ары нахь мышIэми, яхапIэхэр зыIэкIагъэкI­хэрэп. Дюздже къуаджэхэмкIэ ХьакIэмзые анахь зэкъотхэм ащыщ, мыадыгэ чылэм къыдагъахьэрэп, яунэхэри аращэхэрэп.

Къуанэ Седат — тыркуе ХьакIэмзые икъоджэ тхьамат:
— Абхъаз унэгъо заулэ къытхэс лIэуж пчъагъэ хъугъэу. Ахэр ткъошхэм афэдэх. Ахэм анэмыкI къытхэтэп. Фаех къыдэтIысхьанхэу, ау тэ унэхэр ятщэн тыдэрэп. Мыадыгэхэр, ахэм «лъэпакокIэ» тяджэ, къыдэдгъэхьанхэу тыфаеп. Тичылэ щыщ­хэу нэмыкI къалэ дэсхэр гъэмафэрэ къэкIох, щэпсэух.
Ащ фэдэх Андырхъое Суатрэ ишъхьэгъусэрэ. Зыдэжь тезыгъэблэгъагъэхэм ахэр ащыщых. Уц къашхъор къызщыкIырэ щагушхом икуупIэ яунэ цIыкIу хэ­дзагъ. Зэрэжъыр къэлъагъо, ау IыгъэкIэп. Дахэу, зэкIужьэу гъэпсыгъэ, адыгэмэ «пхъон­тэжъыем фэд» зыфаIорэр угу къегъэкIы.
— Ары, гъэмафэрэ сишъхьэгъусэрэ сэрырэ мыщ тыщыI, аущтэу Дюздже тыщэпсэу. Сятэжъи, сяти, сэри мыщ тыдэсыгъ. Сятэжъ заом аскэрэу зэкIом, хэкIодагъ. Адыгабзэр сятэ-сянэхэм къыс­Iуалъхьагъ. Ахэм тыркубзэр ашIахэщтыгъэп. Ары зэрэщытыгъэр, ащ ялэгъухэр адыгабз зэрэгущыIэщтыгъэхэр. ЛIэужыкIэ пэпчъ бзэр нахь IэкIэзызэ, джы тыкъы­нэсыгъ. Шъо урысыбзэр къызэрэшъутекIорэм фэдэу тэри тыркубзэр ыпэ ешъы, — еIо ащ.
Андырхъуаехэм ауж чылэм тыкъыщыращэкIыгъ, фэшъхьаф унэгъуабэхэм таращагъ. Къуаджэр итеплъэкIэ хэкурыс ицIэджэгъум фэд. Иурамхэм, макъэу, жьэу дэтым Адыгеим и ХьакIэмзые удэмыкIыгъэу къыпщегъэхъу. А зэхашIэр нахь къагъэлъэшы цIыфэу дэсхэм. Егъа­шIэм пшIэщтыгъэхэм фэдэу къыбдэгущыIэх, яIокIэ-шIыкIэхэри, ясэмэркъэуи тэщ фэдэх. Анахьэу гур зыщэфырэр —якъэлапчъэхэр ренэу зэIухыгъэх. ЗидэхьапIэ зэфэшIыгъэ хапIэ текIолIагъэп, ары пакIошъ, зэунэкъощхэр зы щагум зэдыдэсых, къэзэрэгъэгъунэжьых, зэлъэп­лъэжьых.

ЛIакъоу дэсхэмкIи хьакIэмзыехэр зэхьыщырых. ЫпшъэкIэ къызэрэсIуагъэу, Андырхъуаехэр, Iэхьагъухэр, ХьакIэмыз­хэр, Мамыщхэр, Жъажъыехэр зэфэдэхэу тиIэх. Ахэм афэшъхьафэу щэпсэух Къуа­нэхэр, Джарымэхэр, ЛIэхъусэжъхэр, Пчэнлъэшъухэр, Биданэкъохэр, Трахъо­хэр, Хьагъурхэр — зэкIэмкIи лъэкъоцIэ 40-м къехъу. Ахэм былымхэр аIыгъых, чIыгухэр алэжьых, дэжъые къагъэкIы е унэе Iоф горэм пылъых. Зыщыпсэухэрэ Дюздже чIыналъэм щалъытэх.
ХьакIэмыз Айщэт — Дюздже Адыгэ Хасэм итхьамат:
— ТыркуемкIэ анахьыбэу адыгэхэр зыдэщыIэхэр Дюздже чIыналъэр ары. Къоджэ 40 ит. Ау зэкIэми ащыпсэухэрэр адыгэ закIэхэп. Лъэпакохэр, тыркухэр, бэмэ къахэхьагъэх. ХыIушъо къэралы­гъом адыгэ къоджацIэхэр тыркубзэкIэ зэбли­хъугъэх, ау тэр-тэрэу адыгацIэхэмкIэ тяджэ. Ахэр Дюздже Адыгэ Хасэм зэрепхых. Тилъэпкъ мыщ уасэ щыфашIы, тишIоигъоныгъэхэр къыдыхалъытэх, сыд фэдэрэ лъэныкъокIи яшIуагъэ лъэшэу къытагъэкIы.
Адыгэ къуаджэхэм азыфагу волейболымкIэ зэхащэгъэгъэ зэнэкъокъум икIэух едзыгъоу Бырамджы хьаблэ щыкIуагъэм Айщэт игущыIэхэр нэрылъэгъу щытфэ­хъугъ. Дюздже ыцIэкIэ депутатхэу Анкара щыIэхэм ар ашIоIофэу къеблэгъагъэх. ТызэрэщыIэр зашIэм, къыткIэрыхьагъэх, тызэрэкIуагъэр зэрягуапэр къытаIуагъ.
Джащ фэдэу Дюздже администрацием ипащэ культурэмрэ зекIоным­рэкIэ игуа­дзэу Эсра Алемдар Оглу тикупкIэ ыдэжь тыригъэблэгъагъ, шIу­фэс гущыIэ дахэхэр къытпигъохыгъэх.
— НыбжьыкIэхэр къызэрэшъущагъэхэр лъэшэу сигуап. Ар шъугу къызэрэкIы­гъэм уасэ фэмышIын плъэкIырэп. Адыгэхэр, шъуикультурэ лъэшэу сикIас, Адыгэ Хасэр дэгъоу мэлажьэ, къыддэлажьэ. Адыгэ ХьакIэмзыерэ тырку ХьакIэмзыерэ зэшых. Шъуизэпхыныгъэхэр шъумыгъэкIодых, — къытиIуагъ ащ.
Тхьамафэр гъэшIэгъонэу кIуагъэ, программэ игъэкIотыгъэ тфызэхагъэуцо­гъагъ. ХьакIэмзые имызакъоу, нэмыкI адыгэ къуаджэхэм тадащагъ, яунагъохэм тарагъэблэгъагъ, тахьэкIагъ, нысащэми тыхэтынэу игъо тифагъ, лъэгъупхъэ чIыпIэу Дюздже иIэхэм нэIуасэ тафашIыгъ, Кавказ заом адыгэмэ тхьамыкIагъоу къафихьыгъэм инэпэеплъ саугъэт тыкIэращагъ, Дюздже университетым иадыгэ къутамэ тырагъэблэгъагъ. Ащ ипащэу Фехьми Алтын адыгабзэм изэгъэшIэнкIэ Iофыгъоу зэшIуахыхэрэмрэ гумэкIыгъо­хэмрэ тащигъэгъозагъ. Адыгеим икIыгъэ­хэу ащ щэлажьэх ХьакIэмыз Мирэ, Долэ Рузанэ, Шъхьэлэхъо Сусаннэ, Абрэдж Саидэ. Ахэм адыгабзэр зэрагъашIэрэмэ ащыщ Ушъый Бейжин. Тхьапэ Iофхэм афэгъэзагъэу еджапIэм щылажьэщтыгъ, гъэпсэфыгъом зэкIом, адыгабзэмрэ литературэмрэкIэ икъутамэ чIэхьажьыгъ ыкIи Нарт эпосымкIэ шIэныгъэ IофшIагъэм итхын дэлажьэ.
Ушъый Бейжин — Дюздже университетым иадыгэ къутамэ щеджэ:
— СымышIэрэ Iэджи адыгабзэмкIэ зэзгъэшIагъ, непэ фэдэу дэгъоу сыгущыIэшъущтыгъэп.
— Сыда адэ нарт эпосыр къызкIыхэпхыгъэр?
— СикIас. ЕтIанэ, «Нарт эпос» пIомэ, щыIэми ашIэрэп. НартыцIэр аусы, къыздикIыгъэр ашIэрэп. Ар анэзгъэсынэу, сIотэнэу сыфай.
Джащ фэдэу тыздащэгъэ чIыпIэ пэпчъ цIыф гъэшIэгъонхэм тащыIукIагъ. Тэ къызэрэддэгущыIэхэрэ къодыемкIэ хэкужъым щыIагъэхэу къащыхъугъ, ялыщыщ, ягупсэхэм тафагъэдагъ, шъхьадж зы шIухьафтын горэ къытфишIыным дэгуIагъ. Гукъэбзэ шъхьэкIафэу къытфашIырэм тигъэукIытэщтыгъ. «ТамышIэрэми, хэкум исхэм сэлам тфяхыжьыр» зэкIэми ягущыI.

ХьакIэмзые къуаджэ­хэм яныбжьыкIэхэр
НыбжьыкIэхэм яIофыр — ныбжьы­кIэгъу, чэфыгъу. ЛъэныкъуитIуми зы бзэ рыгущыIэнхэу амышIэщтыгъэми, зэгурыIуагъэх. Тыркуе ХьакIэмзые дэсхэм янахьыжъхэм адыгабзэр аIулъ, зыныбжь хэкIотагъэхэр нахь дэгъоу мэгущыIэх. Ау ныбжьыкIэхэмкIэ Iофыр нахь дэй, ахэм аIулъыхэп. Ащ елъытыгъэу кIэла­кIэхэр зэгурыIонхэм пае телефонхэм ахэт «зэдзэкIакIохэр» апэрэ мафэхэм агъэфедагъэх. Нахь къызызэсэхэм, аущтэуи зэгурыIохэу рагъэжьагъ. Тыркуе ХьакIэмзые и Адыгэ Унэ ахэмкIэ гупсэфыпIагъ. Пчыхьэ къэс чэщдэсхэр, джэгухэр афызэхащагъэх. Тхьамафэм пщы­нэр агъэтIылъыгъэп, орэдхэр къаIуагъэх, къэшъуагъэх. Зиныдэлъфыбзэ зымы­шIэхэрэмрэ тыркубзэр зыIэкIэмылъхэмрэ зы культурэм, лъэпкъ шэн-хабзэм зэгурагъэIуагъэх, зэдэгущыIагъэх, зэпэблагъэ ышIыгъэх.
Мамыщ Дамир — Адыгеим и Хьа­кIэмзые щыщ:
— «Сыд фэдагъа?» аIоу къысэупчIы­хэмэ, ясIожьыщт пчыхьэхэр дахэу зэрэдгъакIощтыгъэхэр. Тэ тичылэ ащ фэдэу ныбжьыкIэхэм тызэхэсырэп. Лъэшэу сыгу рихьыгъ ащ фэдэу уахътэр бгъэкIоныр: пщынэ уеощт, укъэшъощт, усэмэркъэущт. ШIу тлъэгъугъэх, тафэзэщыщт. Ау тизэдэгущыIэн зэпыдгъэущтэп. ХъытыумкIэ куп зэхэтщагъ, лъэныкъуитIумкIи ныбжьыкIэхэм ащ тыхэт. Арышъ, ащкIэ тызэфэтхэжьыщт, тызэрэгъэкIодыщтэп.
Ламыкъо Анжел — Адыгеим и ХьакIэмзые щыщ:
— Шъыпкъэ, тафэзэщыщт. А мэфэ тIэкIум лъэшэу зэфэщагъэ тыхъугъ. ЯзекIуакIэхэр тыгу рихьыгъэх. Бысым шъыпкъэу къытшъхьащытыгъэх. ЗэхэтыкIэ дахэ къытагъэлъэгъугъ. Зэ пчэгум тыкъыранагъэп.
ХьакIэмыз Ибрахьим — тыркуе ХьакIэмзые щыщ:
— Адэ, джары зэрэдгъасэхэрэр. Адыгэ шэн-хабзэхэр ахэлъынхэм тыпылъ. Тэ къытхалъхьагъэр ахэтлъхьажьыным ыуж тит. Мары шъолъэгъу, пшъашъэхэр зыгорэм кIонхэ зыхъукIэ, къалъыIохьэх, ищыкIагъэмэ, яжэх, ащэх, къащэжьых. Ары зэрэщытын фаер. Пшъашъэхэр язакъоу зекIонхэу щытхэп. Тэри джащ фэдагъ, ныбжьыкIэхэми ар анэтэгъэсыжьы.
Тыркуе ХьакIэмзые и Адыгэ Ун
Адыгэ унэр къуаджэмкIэ чIыпIэ шъхьа­Iэу щыт. Чылэм ихъугъэ-шIэгъэ шъхьа­Iэхэр зэкIэ мыщ щырекIокIых. Ащ итхьамат ХьакIэмыз Эрдал. Ащи къоджэ тхьаматэми яIофшIэпIэ чIыпIэхэр мыщ чIэтых, лъэпкъ музей хэт, чылэдэс бзылъфыгъэ­хэм апае дапIэ щызэтегъэ­псыхьагъ, шхапIэри хэт. НыбжьыкIэхэм апаемэ, ипчъэхэр ренэу зэIухыгъэх. Мыщ ахэм апае, адыгабзэкIэ тхылъхэр чIэ­лъых, мэкъэмэ Iэмэ-псымэхэр щызэ­хэ­угъоя­гъэх. 2019-рэ илъэсым АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат тыркуе ХьакIэмзые къэкIогъагъ, адыгэ культурэм и Унэ еблэгъэгъагъ. Лъэпкъ культурэр, шэн-хабзэр, бзэр къызэраухъумэрэр къыхигъэ­щыгъагъ. ЗэрэщыIагъэм инэпэеплъэу Адыгэ Унэ Iупэм чъыг щигъэтIысхьэ­гъагъ. Непэ ащ ылъапсэхэр пытэу, зиубгъоу къэкIы, чылэдэсхэм уасэ ащ фашIэу къакIохэрэм къафаIуатэ. Тэри ащ фэдэ амал къытатыгъ. Тизэблэгъэныгъэрэ тизэкъошныгъэрэ итамыгъэу остыгъэе чъыгхэр Адыгэ Унэм ищагу щыдгъэтIысхьагъэх.
КъызщытпэгъокIыгъэхэр Адыгэ Унэм ищагу ыкIи ащ тыкъыщагъэкIотэжьыгъ. Тэ тцIэкIэ зэхащэгъэ пчыхьэзэхахьэм ХьакIэмзые имызакъоу, Дюздже хэхьэрэ нэмыкI чылэгъуабэми къарыкIыгъэх. Хэкум уасэу фашIырэр, къуаджэхэм азыфагу зэгурыIоныгъэу, зэныбджэгъуныгъэу илъыр ащ къыушыхьатыгъ. А пчыхьэм къыткIэрымыхьагъэ къэнагъэп пIомэ, ухэукъощтэп. Нэжъ-Iужъи ныбжьыкIи къытэкIолIагъ, «тхьашъуегъэпсэу шъукъызэрэтхэхьагъэмкIэ» къытаIуагъ, къыдгоуцохэзэ сурэтхэр зытырахыгъэх. Дюздже Адыгэ Хасэм ыкIи къуаджэм къабгъодэкIэу нэпэеплъ шIухьафтынхэр тичылэ къыфашIыгъэх.
ХьакIэмыз Айщэт — Дюздже Адыгэ Хасэм итхьамат:
— ХьакIэмзые чылитIур зыкIэтхэгъэ тхылъым фэдэм адрэ къуаджэхэри кIатхэхэмэ дэгъу хъунэу сэлъытэ. Ащ шIуагъэу хэлъыр тлъэгъугъэ. ТикIэлэцIыкIу­хэр мэфэ заулэм дэгъоу зэгурыIуа­гъэх. Ар шъхьаIэ.
Зэкъошныгъэм итамыгъэу, лъэныкъуи­тIум зэрэзэдэтштагъэу, тиныбжьыкIэхэр зэхэтщэщтых. Тыркуе ХьакIэмзые икIэлакIэхэр къэкIорэ илъэсым джы Адыгеим къеблэгъэщтых. Нэку-нэпсэу, ерагъэу зэкIэрытчыжьыгъэ ныбжьыкIэхэр джы къыщегъэжьагъэу а мафэм ежэх. Ары ХьакIэмзыитIум язэдэлэжьэныгъэ ипшъэ­рылъ шъхьаIэри: лIэужыкIэхэр зэрэшIэнхэр, шIу зэрэлъэгъунхэр, зэлъыкIонхэр, адыгэм инеущ агъэпсыныр ары. Ащыгъум лъэпкъыр зэбгырыдзыгъэми, зэпэблэгъэщт.
ГущыIэуж
Тыркуе ХьакIэмзые тыкIонымкIэ Кощхьэблэ район администрацием, культурэмкIэ ГъэIорышIапIэм, район Адыгэ Хасэм, ныбжьыкIэхэм янэ-ятэхэм яшIуа­гъэ къэкIуагъ. Ащ фэшI купым хэтыгъэ­хэм ацIэкIэ «тхьашъфуегъэпсэу» ятIо тшIоигъу.
Анцокъо Ирин.