Адыгэ къужъым и Мафэ Мыекъопэ районым изыгъэпсэфыпIэу псыкъефэхыпIэу Рыфабгъо щыкIуагъ.

Къужъым и Мафэ изэхэщэн икIэщакIоу компаниеу «Руфа-тур» ипащэщтыгъэу, этнотуризмэм тишъолъыр зыщиушъомбгъуным ишъыпкъэу дэлажьэщтыгъэр Бибэ Мурат. Джы ишъхьэгъусэу Нуретрэ ып­хъухэу Заремэрэ Анерэ а Iофыр лъа­гъэкIуатэ.
МэфэкIыр гъэшIэгъонэу зэхащагъ. Iуашъхьэм тет къужъ хатэм шIоигъоныгъэ зиIэхэр дэкIоягъэх. Шъолъыр зэфэшъхьафхэм: Адыгеим, КъБР-м, КъЧР-м, Тыркуем, Шапсыгъэ ыкIи Ставропольскэ краим къарыкIыгъэ гъэпсэфакIохэр Iоф­тхьабзэм къекIолIагъэх. Адыгэ шэн-хабзэхэр къэIэтыжьыгъэнхэм фытегъэпсыхьэгъэ ныбжьыкIэ лагерэу «Адыгэ хабз» зы­фиIорэм щыIэ студентхэр ащ хэлэжьагъэх.
Адыгэ лъэпкъым ишэн-хабзэхэм, икультурэ, илъэпкъ шхынхэм, адыгэ къу­жъым итарихъ нэIуасэ афэхъугъэх.

Рыфабгъо ипсыкъефэххэр къызще­жьэрэ бгышъхьэм узыдэкIуаекIэ, ижъырэ адыгэ къужъэе чъыг зэмылIэужыгъоу 20 фэдиз олъэгъу. Анахьыжъым илъэс 220-рэ ыныбжьэу мэфэкIым изэхэщакIохэм хагъэунэфыкIыгъ. Купым зекIозещэу Олеся Гординар фэхъугъ. Рыфабгъо тарихъэу пылъыр ащ къыIотагъ.
— Адыгеим ичIыопс идэхагъэ, икъу­шъхьэхэм ялъэгагъэ, къушъхьэбгыхэм ятарихъ, ипсыхъо жъынчхэм яхъишъэ тиныбжьыкIэхэм ядгъэшIэныр типшъэрылъ шъхьаI. Адыгэмэ лIэшIэгъубэмэ къызэтырагъэнэжьыгъэ къужъым ихъишъэ нэIуасэ фэтшIыщтых, — къыIуагъ илъэ­ситIу хъугъэу мы IофшIэныр зыгъэцэкIэрэ Олеся Гординам.
ЗекIо купэу Iуашъхьэм дэкIоягъэхэм къужъэу къыпытэкъугъэхэр къашыпыгъ. Адыгэ пщынэм ыкIи шыкIэпщынэм лъэпкъ мэкъамэхэр къарагъэIуагъ. Къужъ чъыг­хатэм ычIэгъ ныбжьыкIэхэр къыщы­шъуагъэх.
Купым изэхэщакIохэм ащыщ Мые­къопэ политехническэ колледжым икIэлэегъаджэу Къудаикъо Нуриет. Ижъырэ адыгэ чъыгхатэхэм якъэухъумэн, адыгэ пхъэшъхьэ-мышъхьэ чъыг­хэм якъэгъэкIын ар пылъ.
— Адыгэ къужъ чъыгыр лъэпкъ культурэм пытэу хэуцуагъ. Сенэгуе ныбжьыкIэхэм апэрэу къужъ зэ­мылIэужы­гъоу щыIэхэм ацIэхэр зэхахыгъэкIэ. Бибэ Мурат непэ къытхэмытыжьми, илъэс 13 хъугъэу зэхи­щэгъэ Iофтхьабзэхэр мэлажьэ. Мыщ фэдэ зэха­хьэхэм тилъэпкъ еIэты, егъашIо, ти­лIэужхэр зэреп­хых. Адыгэ къужъым ихьатыркIэ адыгэу дунаим тетхэр нэIуасэ зэфэ­хъух, — къыIуагъ Къудаикъо Нуриет.
АКъУ-м икIэлэегъаджэу Аулъэ Асиет зэхахьэм хэ­лэжьагъ, Адыгеим чъыгхатэу щагъэтIысхьэхэрэм якъэбар зекIохэм къафиIотагъ.
— Адыгэ чъыг лъэпкъхэр зэмылIэужыгъох. ХэкIу­хьажьыным ищынагъо зы­шъхьарыт лъэпкъхэм якъы­зэтегъэнэжьын тиеджапIэ дэлажьэ. Iофтхьабзэу «Черкесские сады» зыфиIорэм къыдыхэлъыта­гъэу, къуа­джэу Джыракъые чъыги 160-рэ дгъэтIысхьагъ. Ащ тыкъыщымыуцоу, тиIоф­шIэнкIэ типшъэрылъхэр тапэкIи дгъэцэкIэщтых, — къыIуагъ Аулъэ Асиет.
— Черкес чъыгхатэхэр анахьыжъхэм ащыщых. Адыгэхэр ячIыгу дахэу, кIэракIэу щытыным сыдигъокIи пылъыгъэх, емызэщыжьхэу ащ Iоф дашIэщтыгъ ыкIи а шэнышIур лIэужхэм зэIэпахызэ къызэтырагъэнагъ. Джы ар лъыдгъэкIотэн амал тиIэ зэрэхъугъэм тырэгушхо, — къы­Iуагъ Хъужъ Умар, КъЧР-м къикIыгъэ зекIо ныбжьыкIэм.
ЗекIом хэлэжьагъэхэм ыкIи мэфэкIым ихьакIэхэм зэхэщакIохэм щэджэгъуашхэ арагъэшIыгъ, къужъыпс IэшIур апагъо­хыгъ, къужъым хэшIыкIыгъэ шхыныгъо зэфэшъхьафхэмкIэ хьакIэхэр агъэшIуагъэх.

Творческэ купэу «Ошъадэм» программэ дахэ къытыгъ.
Къужъ зыдэлъ хьалыжъо нахьыбэу зышхышъущтымкIэ ныбжьыкIэхэр зэнэкъо­къугъэх. Къэрэщэе-Черкесым къикIыгъэ студентэу Нэгые Анзор такъикъитIум хьалыжъуитIу ышхышъугъ ыкIи текIоныгъэ къыдихыгъ. Къужъ дэлъэу хьакухьалыжъо­шхор ащ фагъэшъошагъ.
Темыр Кавказым итарихъ анахь гъэшIэгъонэу къыхафэхэрэм ащыщ адыгэ (черкес) чъыгхатэхэр ыкIи Адыгеим ибаиныгъэхэм ахэр ахалъытэх. Тятэжъ пIашъэхэм чъыг къэгъэкIыныр якIэсагъ. Ахэм яшIуагъэкIэ тимэзхэр къужъхэмкIэ джынэс баих. Анахьэу къагъэкIыщтыгъэ­хэм ащыщ «черкес къужъ» зыфаIорэр. ИжъыкIэ къыщегъэжьагъэу ар адыгэхэм чъыг мафэу, шIур къызыдихьэу алъытэщтыгъ. Сабый къызафэхъукIэ, къужъ чъыгыр агъэтIысхьэщтыгъ. Къужъэяпхъэр адыгэхэм агъэстыщтыгъэп, Iэмэ-псымэхэр хашIыкIыщтыгъэх. Пхъэм теплъэ дахэ иI, хашIыкIырэ пкъыгъо зэщымыщхэр пытэх.
Рыфабгъо иIуашъхьэ къыщыпкIухьэ хъумэ, анахьэу унаIэ зытебдзэрэр адыгэ къужъ зэхэгъэкIыхьагъэхэу ащ тетхэр ары. Ахэм къапыкIэрэ пхъэшъхьэ-мышъхьэхэр IэшIух, псыбэ акIэт, мэ IэшIу къапехы. Ау ахэм уафэсакъын, уалъыплъэн фае. Тимэзхэм ахэр ау сыдми къахэхъуагъэхэп. Къушъхьэбгыбэм адыгэ къужъыр къызэращыкIырэм шъэфэу хэлъыр зэпхыгъэр лIэшIэгъу пчъагъэхэм адыгэхэр ахэм зэрадэзекIогъэхэ шIыкIэр ары. Ахэм чъыгхэр раупкIыщтыгъэхэп, къагъэгъунэщтыгъэх, афэсакъыщтыгъэх. Чъыг цIыкIоу агъэтIысхьагъэхэм къужъхэм якъутамэхэр ахагъэкIыхьэщтыгъэх.
Къужъ лъэпкъхэр
Къужъыр – цIыфхэм анахь якIэсэ пхъэшъхьэ-мышъхьэмэ ащыщ, ар иIэшIугъэкIэ зыми ебгъэпшэнэп.
ЗэкIэмкIи ижъырэ адыгэ къужъ лъэпкъ 40 фэдиз нэжъ-Iужъхэм игугъу къашIыжьы.
ГущыIэм пае, алэнкъужъ — къуа­джэхэу Къэлэжъ ыкIи Хьаджыкъо уащыIокIэ, гъэмэфэ-бжыхьэ лъэпкъ, ин дэдэп, уцышъо, зы лъэныкъомкIэ шъхьаплъы, IэшIу, псышхо кIэт, ыкуцI фыжьы, шIуцIэ хъурэп. Ау бащэрэ зыщылъкIэ, шоколадым ышъо къеубыты, бэрэ щылъы­рэп, мэкIоды.
КъужъIэрыс — Псыбэрэ Пэнэжьыкъуаерэ уащыIокIэ, бжыхьэ кIэсэ лъэпкъ, мэ IэшIу пехы, ин дэдэп, псышхо кIэт, къызытIыргъокIэ, ыкуцI шIуцIэ хъурэп, чъыгым пхъэшъхьэ-мышъхьэу бэ къытырэр.
КъужъпэкIыхь — къуаджэхэу Шъхьафит, Къэлэжъ, Хьаджыкъо къащэкIы, бжыхьэ лъэпкъ, итеплъэкIэ IукIахь, бэрэ щылъын ылъэкIыщт, ыкуцI нэгъыф, IэшIу, псышхо кIэт, чъыгым бэу къыпэкIэ, уукIэрыпхъухьанэу щытэп.
КъужъщэпIаст — къуаджэхэу Псыбэ, ШэхэкIэишхо, Къэлэжъ ыкIи Хьаджыкъо уащыIокIэ, гъэмэфэ-бжыхьэ лъэпкъ, къу­жъыр ины, уцышъо, чъыгым къызыпызыкIэ, зэгоуты, бэрэ щылъырэп.
Хъугъэ-шIэгъэ гъэнэфагъэхэм япхыгъэ зекIоныр тишъолыр къэкIорэ зекIо пчъа­гъэхэм ахэзыгъахъохэрэм ащыщ. Мэфэпчъым хэт мэфэкIхэу лъэпкъ нэшанэ зиIэхэр бэмэ шIу алъэгъугъэх. Ахэм зыкIэ ащыщ цIыфыбэ зыхэлэжьэрэ Iоф­тхьабзэу къужъым и Мафэ епхыгъэу зэхащэрэр.
Лъэпшъыкъо Фатим.
Сурэтхэр: ЛIыунэе Азэмат.