Адыгеим и Хьакlэмзые щыщхэр мы мафэ­хэм тыркуе Хьакlэмзые щыlэх. Пстэумкlи купым нэбгырипшl хэт. Пчъагъэм щыщэу 6-р ныбжьыкlэх. Мыхэм ягъус «Адыгэ ма­къэм» иIофышIэу Анцокъо Иринэ. Непэ ехъулIэу къэбарэу щыIэр ащ Тыркуем къыт­фыритхыкIыгъ.

Мыщ фэдэу, куп инэу, Адыге­им ихьакlэмзыехэр якъуаджэ ицlэджэгъу чылэм зэреблагъэ­хэрэр апэр. Бэдзэогъум ежь тыркуе хьакlэмзыехэр хьэкlапlэ къэкlогъагъэх ыкlи ащ иджэуа­пэу шышъхьэlум къызэ­ряжэхэрэр къараlогъагъ.
Къоджитlум азыфагу зэкъош­ныгъэ-зэблэгъэныгъэ илъыныр, зэпхыныгъэхэр гъэпытэгъэнхэр, ныбжьыкlэхэр нэlуасэ зэфэ­шlыгъэнхэр лъэныкъуитlуми япшъэрылъ.
ХьакIэмыз Рит — Адыгеим и ХьакIэмзые щыщ, культурэм и Унэ ипащ:
— Ары, тиныбжьыкIэхэр зэ­рэшIэнхэу тыфай. Зэхэхьанхэ, дахэу зэхэтынхэ фае. Ахэр ти­неущых, щысэтехыпIэ зэфэ­хъужьыщтых, зэрэгъэсэжьыщтых. ЧылитIур джащ фэдэу зэдэлэжьэнэу зэдэтштагъ.
ХьакIэмыз Эрдал — тыркуе ХьакIэмзые и Адыгэ Хасэ итхьамат:
— КъэралыгъуитIум арыт къоджэ зэцIэджэгъухэр зэш шъыпкъэу щытынхэм 2014–рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу тыдэлажьэ. Адыгей ХьакIэмзыер илъэси 150-рэ зэхъуми ащ ты­зэдыкIэтхэгъагъ. Джы культурэ ыкIи социальнэ зэпхыныгъэхэр гъэпытэгъэнхэм фэшI нэбгырипшI хъурэ куп тадэжь къедгъэблэгъагъ. Тигуапэу тызэрэлъэгъу, тызэхэт.

Хьакlэмзые илlыкlо куп Тыр­куем зыщыIэр тхьамафэм кIа­хьэ. Мафэ къэс программэ гъэ­шIэгъон афызэхагъэуцо. ЫпэрапшIэу ХьакIэмзыерэ ­иунагъохэмрэ нэIуасэ афа­шIыгъэх, рагъэблэгъагъэх, ахьа­кIагъэх. Андырхъуаехэр, Къуа­нэхэр, ХьакIэмызхэр, Пчэнлъэ­шъухэр, Биданэкъохэр, Ма­мыщхэр, Тырэкъохэр, Джары­мэхэр, Мамхыгъэхэр, Тхьагъа­нэхэр ыкIи нэмыкIхэр чылэм дэсых. Унэгъо 200-м нахьыбэ мэхъух, зэкIэ адыгэх. Тимылъэп­къэгъухэр (ежьхэр ахэм лъэпакокIэ яджэх) чылэм къыдагъа­хьэхэрэп. ЧIыгу щызыщэфы зышIоигъор бэ, ау къыдагъахьэ­хэрэп ыкIи аращэнэуи афадэрэп.
Джащ фэдэу гъунэгъу къуа­джэхэми ащагъэх. Дзыбэ ­хьаблэ, Шапсыгъэ хьаблэ, Нащэ хьаблэ, Бырджы хьаблэ яунагъо-­хэм ахьакIагъэх, чылагъохэр арагъэлъэгъугъэх.
НыбжьыкIэхэми культурнэ программэ шъхьаф афызэха­гъэуцуагъ. Чэщдэсхэр, джэгухэр пчыхьэ къэс афашIых. Тыркуе ХьакIэмзые икIэлакIэхэм ахэр зэхащэх. Адыгэ хабзэм къы­ды­хэлъытэгъэ кIэлэ-пшъэшъэ, бысым-хьэкIэ зэфыщытыкIэхэр зэрахьэу зэхэтых, орэдхэр къа­Iох, къэшъох. Ащ ишIуагъэкIэ къоджэ зэпэапчъэхэм ялIэужыкIэхэр зэпэблагъэ мэхъух.
ХьакIэмыз Ибрахьим — тыркуе ХьакIэмзые щыщ:
— КIалэхэр пшъашъэхэм къа­лъыIохьэх, джэгум, зэхахьэм кIощтхэмэ унэм ращыхэшъ къащэжьых. Ары тэ ты­зэрапIугъэр. Тэри тилIэужыкIэхэр аущтэу тэгъасэх. Типшъа­шъэхэр язакъоу ежьэхэмэ кIоу афэтыдэрэп. ЗэхэтыкIэ тэрэзыр ахэлъын фае. Ар тэры языгъэлъэгъунэу щытыри, язы­Iощтыри.

ТыркуемкIэ адыгэхэр нахьыбэу зыщыпсэухэрэр Дюздже чIыгухэр ары. Апэ къоджэ 65-м ехъу къыщалъытэщтыгъэ, непэ пчъагъэр 40 фэдиз. Тыркуем адыгэхэм, адыгэ койхэм мэхьэнэ ин ащыраты, лъытэныгъэ къащыфашIы, къэралыгъо гъэ­псыным, сыд фэдэрэ лъэны­къокIи, яIахьышIу халъхьэу алъытэ. Адыгеим ихьакIэмзыехэр адэжь зэреблэгъагъэхэр гуапэ зэращыхъугъэр къари-­
Iуагъ къалэу Дюздже ипащэ культурэмрэ зекIонымрэкIэ игуадзэу Эсра Алемдар Оглу. ЛIыкIо купыр ащ ыдэжь ри­гъэблэгъагъ ыкIи «фэсапщи» къариIуагъ.
Адыгеим ихьакIэмзыехэр джыри мэфэ заулэрэ тыркуем къэтыщтых. Iофтхьэбзэ гъэ­шIэгъоныбэр къапыщылъ. Ра­хъухьагъэхэм ащыщ ацIэхэр зытетхэгъэ чъыгхэр тыркуе ХьакIэмзые щагъэтIысхьан-
хэр. Фэдэ зэлъыкIо-зэхэтыр чылэхэм тапэкIи лъагъэкIотэщт. Илъэс къэс зэхъожьхэзэ зэ­хэ­хьанхэр ямурад, ныбжьыкIэхэр зэрапхыщтых.
Анцокъо Ирин.
Къэбар игъэкIотыгъэр
къыкIэлъыкIощт.