Мы илъэсымкIэ хыныгъор тиреспубликэ щаухыгъ. ЧIыгулэжьынымкIэ пэрытныгъэр зыIыгъхэм илъэсыбэ хъугъэу Кощхьэблэ районыр ащыщ, амылэжьырэ зы гектари яIэжьэп. Ажъоу ыкIи апхъэу чIыгу гектар мин 36-рэ районым илъ. ПстэумкIи мэкъумэщ-фермер хъызмэтшIэпIэ 300-м ехъу ащ щэлажьэ. Илъэс къэс лэжьыгъэ бэгъуагъэу IуахыжьырэмкIи къахэщых.

Хыныгъор зэрэкIуагъэм тыщигъэгъозагъ Кощхьэблэ район администрацием мэкъу-мэщымкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу Сэмэгу Заур.
— Заур, адрэ илъэсхэм афэдэу, ом изытет емылъытыгъэу, мыгъэ тичIыгулэжьхэм агуи апси етыгъэу дэгъоу Iоф ашIагъ. Бжыхьасэхэм яIухыжьын зэфэхьысыжьэу фэхъугъэм тыщыгъэгъуазэба.
— Шъыпкъэ, тичIыгулэжьхэм IэпэIэсэныгъэу ахэлъым елъытыгъэу, яIофшIэн шIу зэралъэгъурэр къагъэшъыпкъэжьызэ зичэзыу ушэтынхэм апэшIуекIонхэ алъэкIыгъ, лъэшэу сафэраз. Лэжьыгъэм иIухыжьын игугъу пшIын хъумэ, лъэгэпIэшIухэм атетэу дэгъоу рекIокIыгъ. Лэжьыгъэ бэгъуагъэ ыкIи дэгъу къа­хьыжьыным фэшI тичIыгулэжьхэм къатефэрэр зэкIэ ашIагъ. Гектар пэпчъ бжыхьэсэ лэжьыгъэ центнер 53,9-рэ къырагъэтыгъ. ЗэкIэмкIи къахьыжьы­гъэр тонн 89713-рэ мэхъу, ащ щыщэу тонн 81859,5-р коцы ыкIи тонн 7853-р хьэ. БлэкIыгъэ илъэсым егъэпшагъэмэ мы къэгъэлъэгъонхэр фэдэ пчъагъэкIэ нахьыбэх. Ажъорэ чIыгухэр зэрищыкIагъэм фэдэу зэрагъэфедэхэрэм, чылэпхъэшIухэр зэрэхалъхьэрэм, непэрэ мафэм диштэу шIыкIакIэхэр ыкIи техникэр тичIыгулэжьхэм зэрагъэфедэрэм тимыгъэгушIон тлъэкIырэп. КъэIогъэн фае, адрэ илъэсхэм афэдэу мэкъумэщым­кIэ Iофтхьэбзэ зэхэубытагъэу лэжьыгъэ IухыжьынымкIэ зэхащагъэхэм къакIэлъы­кIоу пIалъэм къырагъэхъулIагъ ыкIи ахэм язытет тигъэрэзагъ. Бжыхьасэхэм зэралъыплъагъэхэм, игъом чIыгъэшIухэмкIэ зэряшIушIагъэхэми ишIогъэшхо къэ­кIуагъ.
— Зэфэхьысыжьхэм къызэра­гъэлъагъорэмкIэ, чIыгулэжьхэм яцыхьэ телъэу къаIон алъэ­кIыщт лэжьыгъэ Iухыжьыныр псынкIэ Iофэу зэрэщымытыр. Сыд фэдэ гумэкIыгъохэм мыгъэ тичIыгулэжьхэр яутэкIыгъэха, анахьэу къахэщыгъэ хъызмэтшIапIэхэр?
— Лэжьыгъэ Iузыхыжьырэ пэпчъ къиныгъоу зэуталIэрэр апэрапшIэ ом изытет ары. ГъэрекIо тичIыгулэжьхэм мыщкIэ къиныбэ алъэгъугъ. Гъатхэм, мэлылъфэгъу мазэм, ошъоу къехыгъагъэм лэжьыгъэхэм иягъэ аригъэкIыгъ. Нэужым мэзитIу фэдизрэ зэпымыоу къещхыгъ. Тирайон хэхьэрэ къоджэ псэупIэхэм псы къызкIэуагъэхэри ахэтыгъэх. Арэу щытми, тичIыгулэжьхэм агу агъэкIодыгъэп, лэжьыгъэу къахьы­жьырэр нахь макIэми, игъом бжыхьасэхэм зэряшIушIагъэхэм ишIуагъэкIэ кIодыгъэ къахэкIыгъэп.
Мы илъэсыр пштэмэ, огъоу щыIагъэм гумэкIыгъохэр къыздихьыгъ, чIыгум зэрищыкIагъэу псы ыгъотыгъэп. Ащ къы­хэкIэу лэжьыгъэр нахь псынкIэу къэкIыгъ ыкIи блэкIыгъэ илъэсым егъэ­пшагъэмэ, мэфипшIкIэ ыпэ итэу лэжьыгъэм иIухыжьын тыфежьагъ. Арэу щыт­ми, тичIыгулэжьхэр ащ фэхьазырыгъэх ыкIи къэгъэлъэгъон дэгъухэр яIэу охътэ кIэкIым къыкIоцI лэжьыгъэр Iуахыжьыгъ.
Къыхэзгъэщынэу сыфай зиIофшIэнкIэ къахэщырэ хъызмэтшIапIэхэм япащэхэу А. Цыгъуанэр, М. ТIаур, А. Кушнаренкэр, З. Зыхьэр, А. Дудченкэр, И. Сотниковыр, М. Мамрыкъор, А. Хьаджырэкъор, З. Бэлокъор, К. Мэмыхъур, А. ТIаур, М. Лъэустэнджэлыр, Д. БрантIыр, С. Титоренкэр.
— ЗэкIэми тэшIэ лэжьыгъэу къахьыжьырэм ибагъэ чIыгулэжьхэм ренэу зэрямылъытыгъэр. Арэу щытми, ар къызэрагъэкIырэ пIалъэм, къэгъэлъэгъонхэм илъэс къэс ахэхъо. Мыщ фэдэ гъэхъэгъэшIухэм сыда лъапсэу яIэу плъытэрэр?
— Шъыпкъэ, мы аужырэ илъэсхэм районым лэжьыгъэу къыщытхьыжьы­гъэм ипчъагъэ хэпшIыкIэу нахьыбэ хъугъэ. АпэрапшIэ ар зэлъытыгъэр чIыгулэжьхэм чылэпхъэ дэгъухэр зэрагъэфе­дэхэрэр ары. АщкIэ ишIогъэшхо къы­тэкIы илъэс пчъагъэ хъугъэу Iоф зыдатшIэрэ Краснодар дэт шIэныгъэ-ушэтэкIо институтэу П. Лукьяненкэм ыцIэ зыхьырэм. ЗэкIэ пIоми хъунэу чылапхъэу мэкъумэщышIэ­хэм агъэфедэхэрэр мы институтым иех ыкIи ащ зыкъегъэ­шъыпкъэжьы. Чылэпхъэ лъэпкъхэу «Адель», «Агрофак», «Ахмат», «Таня», «Школа» «Безостая100» зыфиIохэрэм дэгъоу зыкъагъэлъэгъуагъ.
Гъэхъагъэхэм такъыфэкIонымкIэ зи­шIуа­гъэ къакIохэрэм ащыщ мэкъумэщ техникэри. Чылапхъэм ихэлъхьан къыщыублагъэу иIухыжьын нэсэу техникэ зэтегъэпсыхьагъэкIэ Iоф ашIэ. Джащ фэдэу чIыгъэшIухэмкIэ игъом лэжьыгъэ­хэм зэряшIушIэхэрэр, ахэр хьацIэ-пIацIэхэм ащыухъумэгъэнхэмкIэ Iофтхьабзэу зэрахьэхэрэми лъэшэу яшIуагъэ къэкIо.
Къыхэзгъэщынэу сыфай къэкIыхэрэр къэухъумэгъэнхэмкIэ ыкIи лэжьыгъэ дэгъу къахьыжьынымкIэ тифермерхэм Урысые мэкъумэщ гупчэу Р. Тхьа­бысымэр зипащэм Iоф зэрэдашIэрэр. Мы зэдэлэжьэныгъэм шIуагъэу пылъыр зэраушэтыгъэм тетэу тапэкIи Iоф зэ­дашIэнэу мэгугъэх.
— ХэткIи шъэфэп лэжьыгъэм иIухыжьынкIэ комбайнерхэм ыкIи водительхэм ямэхьанэ зэрэиныр. Пчэдыжьым къыщегъэжьагъэу пчыхьэм нэс шъоф фабэм итхэу гектар пчъагъэ къаугъоижьы ыкIи лэжьыгъэ гъэтIылъыпIэм ащэзэ чIатакъо. Апэ итхэм ащыщхэм ацIэ къепIуагъэмэ дэгъугъэ.
— Лэжьыгъэ тонн мин пчъагъэ Iузыхыжьыгъэхэр, зезыщагъэхэр, зищытхъу пIонэу къызытефэхэрэ чIыгулэжьхэр мымакIэу тиIэх. Ахэм гущыIэ фабэхэр афэпIонэу къалэжьыгъ. Ахэр комбайнер— пэ­рытхэу Р. Хьаткъор, Х. Пыщтыкъыр, М. Енэмыкъор, Е. Абрамовыр, М. Гу­баревыр, А. Абрамовыр, А. Семенченкэр, А. Жук, А. Коваленкэр, Н. Шъхьэбацэр, Э. Тутарыщэр, нэмыкIхэри. Iоныгъом хэлэжьагъэхэм зэкIэми шъхьэкIафэр къа­лэжьыгъ, щытхъур адэжь.
— Техникэр афимыкъоу е ахэм Iоф зэрашIэрэм ымыгъэразэхэу гумэкIыгъо горэхэр щыIагъэха?
— Бжыхьэсэ лэжьыгъэхэм яIухы­жьынкIэ ыпэкIэ техникэр аушэтыгъэу щытыгъ. Ащыгъум ахэм дэгъоу зыкъагъэлъэгъуагъ, мыкъутэхэу ыкIи щыкIагъэ ямыIэу Iоф ашIагъ. Мыгъэрэ Iоныгъом зэкIэмкIи комбайн 90-рэ, автомобиль ыкIи лэжьыгъэ зэрэзэращэрэ трактор 200 фэдиз хэлэжьагъ. ТимыгъэгушIон тлъэкIырэп къэралыгъо программэ зэфэшъхьафхэм яшIуагъэкIэ районым ит комбайнэхэм япарк илъэс къэс зэра­гъэкIэжьырэр.
— Анахь мэхьанэшхо зиIэ Iоныгъо стырыр аухыгъ. ЧIыгулэжьхэр мы лъэхъаным сыда зыпылъхэр?
— Нафэу зэрэщытымкIэ, чIыгулэжьхэм загъэпсэфынэу уахътэ яIэп. Лэжьыгъэр къызаугъоижьыкIэ лъэгэпIэ инхэм атетэу бжыхьасэхэм япхъын игъом зэрэрагъэ­кIокIыщтым дэлажьэх. Ащ фемыжьэхэзэ чIыгури, чылапхъэу халъхьащтыри зэрифэшъуашэу агъэхьазырыгъагъэх. Бжыхьасэхэм минеральнэ чIыгъэшIухэм­кIэ яшIушIагъэх, уцыжъхэр, уз зэфэ­шъхьаф­хэр къямыгоонхэм пае ищыкIэгъэ Iофтхьабзэхэр зэшIуахыгъэх. Мы мафэм ехъулIэу хъызмэтшIапIэхэм ащыщыбэхэм бжыхьэсэ рапсыр зырапхъыщт чIыгур агъэхьазырыгъах. Мэкъумэщ кампаниер етIупщыгъэу макIо.
— Заур, чIыгулэжьхэм непэ сыдэущтэу закъыфэбгъазэмэ пшIоигъуа?
— АпэрапшIэ псауныгъэ пытэу яIэу, мамырныгъэр ашъхьагъэу, яунагъохэм гъэбэжъу арылъ зэпытынэу сафэлъаIо. IофшIэн къинэу агъэцакIэрэмкIэ шъхьэ­кIэфэныгъэр къалэжьыгъ. ТапэкIи ягъэ­хъагъэхэм ахагъахъозэ, тиреспубликэ ыцIэ дахэкIэ рарагъэIонэу афэсэIо.
КIарэ Фатим.

Сурэтыр: мэкъу-мэщымкIэ ГъэIорышIапIэр