Тилъэпкъэгъоу Хэкужъым къэзыгъэзэжьыгъэхэр Адыгеим ищыIэныгъэ игъорыгъозэ чIыпIэ гъэнэфагъэ щаубытыным ыуж итых республикэм ипащэхэр. Ахэм ямэфэкI ехъулIэу псэупIэ ежэщтыгъэ унэгъуитIумэ джы ар къадэхъугъ.

Iофыгъор зэшIохыгъэ зэрэхъугъэр ыкIи нэмыкI IофшIэнэу къэзыгъэзэжьыгъэхэм алъэныкъокIэ зэшIуахыхэрэр къедгъэIотагъ зичIыгужъ къэзыгъэзэжьыгъэхэр щыIэныгъэм хэгъэгъозэжьыгъэнхэмкIэ Адыгэ Республикэм и Гупчэ ипащэу ГъукIэлI Асхьад.
— Зихэку къэзыгъэзэжьыгъэхэр щыIэныгъэм хэгъэгъозэжьы­гъэнхэмкIэ ти Гупчэ фэдэ Урысыем итэп, — еIо тигущыIэгъу. — Республикэм илъ щыIэкIэ-псэукIэм тилъэпкъэгъухэр хэгъэ­гъозэгъэнхэм тынаIэ тет. ЦIыфыр IэкIыб къэралыгъом къикIэу мыщ къэкIон зыхъукIэ, егъэблэгъэ тхылъым къыщегъэжьагъэу зэрысыщтым, зыдэтхэгъэщт чIыпIэм, нэмыкIхэм япхыгъэ тхьапэхэр зэкIэ фэтэгъэхьазырых, къэкIожьын Iофыр нахь Iэрыфэгъу зэрэфэхъущтым тыпылъ. Илъэс зэкIэлъыкIохэм Адыгеим къэзыгъэзэжьыгъэ тилъэпкъэгъухэр тхыгъэу тиIэх, ахэм афэгъэхьыгъэ къэбарыр зэкIэ ащ итхагъ, щыкIагъэу яIэр, Iоф зыщашIэрэр, зымышIэхэрэр. Тиамал елъытыгъэу IэпыIэгъу ятэгъэгъоты, «вид на жительство» зыфиIорэр зиIэмэ тиамалкIэ тишIуагъэ ятэгъэкIы Мэфэхьаблэ ыкIи Тэхъутэмы­къое районым чIыгу къащаратыным, псэупIэхэр ащашIыным фэшI. АщкIэ зэпхыныгъэ дытиI тилъэпкъэгъухэм IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэнымкIэ АР-м иобщественнэ фонд.
Республикэм къызыкIожьхэу, ятхылъхэр загъэпсыхэкIэ, тIысыжьхэу щысхэп, сэнэхьатэу яIэм елъытыгъэу IофшIапIэхэм аIутэгъахьэх. Сэнэхьат гъэнэфагъэ зимыIэм иегъэджэн епхыгъэ Iофыгъохэри зэшIотэхых. Мыекъуапэ дэт апшъэрэ еджэ­пIитIум урысыбзэм изэгъэшIэнкIэ курсхэр ащафызэхащагъэх. Адыгэхэм яхэкужъ забгынагъэм илъэси 160-рэ тешIэжьыгъэми, къэрал зэфэ­шъхьафхэм итэкъухьагъэу ащыпсэу­гъэ­хэми, адыгабзэр зэрафэлъэ­кIэу къызэ­тыра­гъэнэн алъэкIыгъ.
Адыгеим къэзыгъэзэжьырэ тилъэп­къэгъухэм Iоф ашIэ, яшIэныгъэхэм ахагъахъо. Къэ­ралыгъо ансамблэхэм къащэшъох, орэдхэр къащаIох, бэдзэрым, музеим, нэмыкI IофшIапIэхэм аIутых. Врач цIэрыIохэр, кIэлэегъаджэхэр, псэолъэшI IэпэIасэхэр къа­хэкIыгъэх, предпринимательхэр ахэтых…
Къыхэзгъэщмэ сшIоигъу, Абайхэм ыкIи Кавказихэм яунагъохэр непэ яунэхэм ачIэхьажьынхэм зиIахьышIу хэлъыр Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ары. ГушIогъошхо унагъомэ къа­дэхъугъ. Тилъэпкъэгъухэр Адыгэ Респуб­ликэм и ЛIышъхьэ, Правительствэм, Къэралыгъо Советым — Хасэм, АР-м лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэхэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет итхьаматэу Шъхьэлэхъо Аскэр, зэкIэ IэпыIэгъу къа­фэхъухэрэм афэразэх, «тхьашъуегъэ­псэу» араIожьы.
Гупчэр джыдэдэм зычIэт унэм изытет уигъэрэзэнэу щытэп. Хэбзэ шапхъэу щыIэхэм ялъытыгъэу, тилъэпкъэгъоу къэкIожьыхэрэр мыщ иттхэнхэ тлъэкIырэп. Ащ пае КъумпIыл Мурат тыдэгущыIи, Iизынэу къытитыгъэм елъытыгъэу, проект-сметэ тхылъхэр зэхэдгъэуцуагъэх унэм игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр рашIылIэнхэу. Зы унэу, тIоу ыкIи щэу зэтеутыгъэхэу зэтегъэпсыхьажьыгъэнхэу ары тызыфаер. Унагъоу къэкIожьырэм ис нэбгырэ пчъагъэм елъытыгъэу идгъэ­тIысхьанхэ тлъэкIыщт.
Къыхэзгъэщмэ сшIоигъу, тилъэпкъэ­гъоу къэкIожьыгъэхэм ащыщхэр зэзэгъы­ныгъэм кIэтхагъэхэу хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием щыIэх, хэгъэгум илъ гумэкIыгъом къыдаухьагъэп, лIыгъэ къахэфагъ. Тилъэпкъэгъухэм ахэм къа­фаугъоигъэ шIушIэ IэпыIэгъури афатIупщыгъ.
КIэухым ацIэ къесIо, тызэрафэразэр къыхэзгъэщы сшIо­игъу ренэу тиIэпыIэгъухэу, пшъэдэкIыжьэу ахьырэмкIэ гъу­нэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэхэу «Мыекъопэ машинэшI заводым», «Картонтарэм», зэIухыгъэ Iахьзэхэлъ обществэу «Мыекъопэ редукторышI заводым», Яблоновскэ дэт «Домбытхимым», ащ ипащэу Натхъо Пщымафэ, «Мыекъопэ пивэшI заводым», Кощхьэблэ районым ит дэгъэшI заводэу «Мамырыкъом», Дондуковскэ элеваторым, «Марк-Сервисым», Мыекъопэ щэ заводым. Илъэс къэс мылъкукIэ IэпыIэгъу къытфэхъурэ шIушIакIохэм тафэраз. Мыхэм зэкIэми «Тхьашъуегъэпсэу» ясIо сшIоигъу.
Адыгеим къэкIожьыгъэ тилъэпкъэгъу­хэу Урысыем ицIыф хъугъэхэу мыщ щыпсэухэрэм къэралыгъом фитыныгъэу къаритырэр зэкIэ къызфагъэфедэным тапэкIи Гупчэр дэлэжьэщт. Ащ дакIоу япшъэрылъхэри агъэцэкIэнхэм тыпы­лъыщт. МэфэкI мафэмкIэ зэкIэмэ, зэ­рэдунай щыпсэурэ адыгэмэ тафэгушIо ыкIи ясIомэ сшIоигъу, хъяркIэ шъукъеблэгъэжь!
«Адыгэ чIыгум тыгу къыщытео»
Кавказ заом ыуж Адыгеир къэзыбгынэгъэгъэ адыгэхэм атекIыгъэхэм ащыщ купышхо Югославием (Косово) къикIы­жьыхи 1998-рэ илъэсым ячIыгужъ къэ­кIожьыгъэхэу ахэм апае ашIыгъэ чылэу Мэфэхьаблэ щэпсэух.
Абайхэм яунагъо чIыгужъым къэзыгъэзэжьыгъэхэм ащыщ. Имеррэ ишъхьэ­гъусэу Мевлюдрэ илъэс 41-рэ хъугъэу зэкIыгъух. Япшъашъэхэу Аминэ, Юсра, Амирэ Тыркуем щэпсэух. ЯкIалэу Хьарис илъэсибл ыныбжьэу Адыгеим янэ-ятэхэм ягъусэу къэкIожьыгъ. ЕджапIэм ыуж МКъТУ-м экономикэмрэ зекIонымрэкIэ ифакультет къыухыгъ. КIэлэ ныбжьыкIэм иунэе тучанхэр егъэ­лажьэх. ТапэкIэ зекIоным епхыгъэ Iофыгъохэм нахь зафигъэхьазырын гу— хэлъ иI.
Мэфэхьаблэ унэ ныкъошIэу щытыгъэхэр мыгъэ щаухыгъэх, ахэм мазэкIэ узэкIэIэбэжьмэ ачIэхьажьыгъэх Абай­хэмрэ Кавказихэмрэ яунагъохэр. АщкIэ ахэр лъэшэу фэразэх Адыгеим и Лiышъхьэу ащ фэдэ амал къязытыгъэм.

Абайхэм яунэчIэхьажь «Адыгэ ма­къэр» еблэгъагъ. ТизэдэгущыIэгъу унагъор Адыгеим къэкIожьынэу зэрэхъу­гъэм къыщедгъэжьагъ.
— Адыгэ чIыгужъым бэшIагъэ къызыдгъэзэжьынэу тызыфэягъэр. Югославиеу тызэрысыгъэм зэо зэпэуцужьыр къызетаджэм, тэ, хэхэс адыгэхэм, бгъуитIум язи тиIоф хэтлъхьагъэп. Адыгеим къэкIожьы зышIоигъохэм ятхылъхэр гъэ­хьазырыгъэнхэр къиныгъ, охътаби текIодагъ, ау тигухэлъ къыддэхъугъ, тичIыгужъ тыкъэкIо­жьыгъ. Ащ пае лъэшэу тыфэраз а Iофыр зэшIозыхыгъэ Джарымэ Аслъан.
— ЛIэшIэгъум ехъугъэу шъузщыпсэугъэ хэгъэгум адыгабзэри, адыгэ хабзэри сыдэущтэу къыщызэтежъугъэ­нэнхэ шъулъэкIыгъ, — теупчIы унагъом ышъхьэу Абай Имер.
— Адыгабзэр зэрафэлъэкIэу тинахьыжъмэ къызэтырагъэнэн алъэкIыгъ. Бзэр дэгъоу къыдгурэIо ыкIи дэгъоу тырэгущыIэ. Адыгабзэм нэмыкIэу, урысыбзэри зэдгъэшIэн фаеу хъугъэ. Урысыбзэр курсхэу Мыекъуапэ щызэхащагъэхэм ащызэтэгъашIэ. Анахь дэгъоу ар зэзыгъэшIагъэр тикIал ары.
— Адыгэ Республикэм сыд фэдэ щыIакIа щышъуиIэр?
— Косово къикIыжьыгъэхэмкIэ Адыгеим тыкъызэрэкIожьыгъэр насыпыгъэу тэлъытэ. Хэбзэ IэпыIэгъоу тагъэгъотыгъэм ихьатыркIэ непэ унэ тиIэ хъугъэ. ШъхьэкIэфэ ин зыфэтшIырэ АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат лъэшэу тыфэраз. Адыгэ чIыгур ифэшъуашэу къытпэ­гъокIыгъ. Тхьэм сыфэраз Адыгеим тыгу къызэрэщытеорэмкIэ.
— Диныр шъолэжьа, мэщытым шъокIуа?
— Ислъам диныр тэлэжьы, мэщытым тэкIо, нэмаз тэшIы, КъурIаным теджэ, къикIырэр адыгабзэкIэ къэтэIожьы. ТхьэшIошъхъуныгъэр чIэтынэрэп. БэмышIэу Чабэм тыщыIагъ. Диным фэщагъэхэр ешъохэрэп, нэкIыр аIыгъ. Ащ пылъым бзэ­джагъэ ыгу къихьащтэп.
Бысымгуащэу Мевлюд адыгэ чIыгум щыIакIэу щигъотыгъэм фэгъэхьыгъэу къыхегъахъо:
— Лъэпкъым икушъэорэд тыкIэдэIукIызэ, лъэпкъ гулъытэ зиIэ тинахьыжъмэ яхьатыркIэ бзэр зэдгъэшIагъ. Тэри тиуна­гъокIэ тикIэлэцIыкIухэм адыгабзэр аIутлъхьагъ. Пшъэшъэ нахьыжъым бзэмкIэ регъаджэх, гурытым тыжьыным хэшIыкIыгъэ пкъыгъохэр ешIых. Тыжьын пкъыгъо цIыкIу пэпчъ адыгэ тхыпхъэ тырешIыхьэ. НахьыкIэм Iэмэ-псымабэм атет этикеткэхэр ешIых. Шъом, шэкIым, пхъэм адыгэ тхып­хъэхэр атырешIыхьэ. Ти­пшъа­шъэмэ адыгэлIхэр яIэх, типхъо­рэлъфхэр адыгэ хабзэм ишапхъэ тетэу тэгъасэх. ТикIалэу Хьарисэ адыгагъэ зэрехьэ, тыкъы­гъэукIытэжьырэп. Сырыраз непэ Адыгеим щыIакIэу щытиIэм. Унэу тызкIэхъопсырэм тычIэхьажьыгъ. Адыгэ Респуб­ликэм адыгэу дунаим щитэкъу­хьагъэр зэрищыкIагъэр тыгукIи тпсэкIи зэхэтшIагъ.
Абайхэм якIалэу Хьариси адыгэ чIыгум еплъыкIэу фыриIэр къыIуагъ:
— Хымэ чIыгум егъашIи щыщ ухъущтэп. Адыгееу сикIасэм иIэшIугъэ быдзыщэм кIыгъоу къысIуалъхьагъ. Непэ сырыраз сыадыгэу, Адыгеим сызэрицIыфым.
Абайхэм яунагъо зыщыгугъырэ IэпыIэгъур ыгъотыгъ. Адыгеим ицIыфышъхьэ зэрэбагъорэм тэри лъэшэу тегъэгушхо.