Бэмэ зэралъытэрэмкIэ, следователыр мы­бзылъфыгъэ сэнэхьатэу ары. Ау непэ гу­щыIэгъу тызыфэхъугъэр ащ къыгъэуцугъэп, а сэнэхьатыр къыхихыгъ, феджагъ.

IофшIэныр зыригъэжьагъэр илъэситIу нахь мыхъугъэми, ныбжьыкIэ следовательхэм яIоф­шIэн зыфэдэр, мы сэнэ­хьатыр ищыIэныгъэ гъогу ри­пхынэу зэрэхъугъэр, игухэлъхэр къедгъэIотагъэх УФ-м и Следственнэ комитет иследст­веннэ ГъэIорышIапIэу АР-м щыIэм и Мыекъопэ отдел иследователэу Шъынэхъо Даринэ.
— Дарина, следователь сэнэхьатыр къыхэпхы­нэу зэрэхъугъэмкIэ ти­зэдэгущыIэгъу едгъэжьагъэмэ дэгъугъэ.
— Сэ Мыекъуапэ сыкъыщы­хъугъ ыкIи сыщапIугъ. Сэнэхьат зэхэдз сшIэу е гъэнэфагъэу зыгорэ къыхэсхыщт сIоу щытыгъэп. Сятэ следователэу ары сыдигъуи сызэрилъэгъущтыгъэр, ащ тетэу сэри сызекIуагъ. Ежь дзэкъулыкъушIагъ, джы ошIэдэмышIэ IофхэмкIэ къулыкъум Iоф щешIэ. Следственнэ комитетым иакадемиеу Москва дэтым сыщеджагъ. 2022-рэ илъэсым, ар къызысэухым, къэлэ отделым Iоф щысшIэнэу сыкъы­Iухьагъ.
— Адэ, мы сэнэхьатыр зэрэкъиныр шъэфэп, ана­хьэу бзылъфыгъэмкIэ. Ар къыбгурыIозэ ­къыхэпхыгъа?
— Уеджэфэ ащ тIэкIу уегуцафэ. Практикэм тызагъакIом, нахь зэхэсшIыкIы хъугъэ, ау етIани икъу дэдэу зэхапшIэрэп. Сыда пIомэ следователым уриIэпыIэгъоу гъэцэкIэн горэ къыуатымэ ошIышъ, рэхьатэу уиунэ окIожьы, пшъэдэкIыжь пхьырэп. Следователь шъып­къэу ущыт зыхъукIэ, пшъэрылъхэм къахэхъо, зепхьэрэ IофымкIэ пшъэдэкIыжь гъэнэфагъэ охьы, зыщыпшIоигъом зэкIэ къызэхэптэкъонышъ, учIэкIы­жьы­­нэу хъурэп. Тисэнэхьат зэ­рэкъиныр джы дэгъоу къызгурыIуагъ. Следователыр иIоф­шIэнкIэ процессуальнэ пшъэ­рылъэу иIэм къыщыуцурэп, къин хэфэгъэ цIыфхэми мафэ къэс яхэбзэ фитыныгъэхэр къэу­ухъумэнхэу щыт. Арышъ, илъэс пчъагъэхэм Iоф зышIагъэхэм зэраIорэмкIэ, ар сэнэхьат къодыеп, ащ къыфэхъух. Сэри сы­щэгугъы IофшIэным ишъэф­хэр, IэпэIэсэныгъэр икъоу къыс­IэкIэхьанхэу, къыхэсхыгъэ сэнэхьатым сырыкIэмыгъожьэу, сищыIэныгъэ щыщ хъунэу.
— Апэрэ уголовнэ Iофэу уиIагъэр къэошIэжьа?
— Ар хэти щыгъупшэрэп. Апэрэ Iофэу зэхэсфынэу къыстефагъэр ахъщэ къуалъхьэм фэгъэхьыгъагъ. Ар зышIагъэу зэгуцафэщтыгъэхэм илажьэ те­мыуцожьэу очыл ыубытыгъ. Ащ фэлъэIон (ходатайство) тхылъэу ытхыщтыгъэр бэдэд. Пшъэшъэ ныбжьыкIэу апшъэрэ еджапIэр къэзыухыгъакIэмкIэ, про­цес­суаль­нэ кодексми хэшIыкI куу фысимыIэу, ахэм джэуап ясты­жьыныр къин дэдагъ. Ащ дакIоу, тэрэзэу тхьапэхэр зысымытхыхэкIэ, сэ салъэныкъокIи даохэр къамытынхэм сынаIэ тетын, Iофым изэхэфыни ыуж ситын фэягъ.
— Дарина, илъэситIур бэп, ау IофшIэкIэ амал­хэр къызIэкIэбгъэхьанхэмкIэ зыгорэхэр къыб­дэхъугъэха?
— Зэхэфын IофшIэныр зэрэ­резгъэкIокIыщтыр, цIыфхэм Iоф зэрадэсшIэщтыр зэзгъэшIагъ. Уапашъхьэ ис цIыфэу бзэджэшIагъэ зезыхьагъэм узэреупчIыщтыр дэгъоу пшIэн, зыфэбгъэ­хьазырын фае. Ащ фэдэ лъэ­бэкъу къызэрыкIохэр сшIэщтыгъэхэп. Апэрэ уахътэхэм допрос заIысхэу, нэужым ар зыхэсыутыжькIэ, сатыритф нахь хъущтыгъэп. Джы ахэр зэкIэ сIэ къизгъэхьагъэх. Къызэрэзгуры­Iуа­гъэмкIэ, следователым пшъэ­рылъэу къыфагъэуцугъэр икъоу зэшIуихыным пае пстэуми апэу шIэныгъэ куу иIэн ыкIи дэгъоу гупшысэшъун фае. IофшIэным хахьэу юридическэ упчIэхэм анэмыкIэу бзэджэшIагъэхэр зэ­хифынхэмкIэ лъэныкъо пстэуми хэшIыкI афыриIэнэу щыт.
— Адэ, ащ фэдэ къиныгъохэр зэпыпчынхэмкIэ хэта IэпыIэгъу къыпфэ­хъугъэр, упчIэжьэгъу пшIынхэр щыIэха?
— Апэ IофшIэныр зесэгъа­жьэм, старшэ следователэу Бэ­гъушъэ Руслъан сырапхы­гъагъ. Ар лъэшэу къыздеIагъ, упкIэпкIыгъэу зэкIэ къысфиIуа­тэщтыгъ, къызгуригъаIощтыгъ. Илъэсныкъо зытешIэм, аттестациер скIугъэ. Руслъан изакъоп, отделым ипащи, ащ игуадзи бэрэ зафэзгъазэу къыхэкIыгъ. ЗэкIэ бзэ къызэрыкIокIэ къысфаIуатэщтыгъ, зэ нэмыIэми «мыр пшIэрэп, сыда зыкIэмы­шIэрэр?» зы нэбгырэ къыси­Iуагъэп. Ащ пае сыупчIэным сытеукIытыхьагъэп. Джыри бэ сымышIэу сызкIэупчIэрэр, хэт сыкIэрыхьагъэми, ягуапэу сищыкIагъэр къызгурагъаIо.
— Сыд фэдэ уголовнэ Iоф­хэр ара нахь узфэгъэзагъэр? А зы уахътэм Iоф тхьапша зэдэшъу­хьын шъулъэкIырэр?
— Отделыр ащ фэдэу инэп, арышъ, лъэныкъорыгъазэу Iоф тшIэрэп, зэкIэми сыд фэдэрэ уголовнэ Iофи зэхэтэфы. Дежурствэм щыIэ следователым хъугъэ-шIагъэу зытефэрэм епхы­гъэ Iофыр зэхефы. Ау а зы нэбгырэм 10 ыIыгъэу, адрэм зы е тIу нахь имыIэ зыхъукIэ, атырагуащэх. ГущыIэм пае, хьа­къулахьхэм, тыгъоным, хъункIэным япхыгъэ, нэпцI зыхэлъ бзэджэшIагъэхэр къыстефэхэу хъугъэ. НахьыбэрэмкIэ зы следователым уголовнэ Iофи 5 — 7 зэдихьын елъэкIы, 10-м нэсэуи къыхэкIы. Ау сэщ фэдэ езыгъэжьэгъакIэхэм нахь афэсакъых, зыщы-зыплI нахьыбэ къысатырэп.
БзэджэшIагъэхэр зэхифы хъумэ следователыр специа­листыбэмэ аIукIэн фаеу мэхъу. Ахэр оперативнэ-лъыхъоным икъулыкъушIэхэр, криминалистхэр, экспертхэр ыкIи нэмыкI­хэри. Арышъ, следователь Iоф­шIэнымкIэ анахь шъхьаIэр лъэ­­ныкъо пстэуми хэшIыкI афыуиIэныр, зэхэщэкIо дэгъоу ущытыныр ары.
— Дарина, нахь угу къи­нэгъэ Iоф горэ къытфэпIотэн плъэкIыщта?
— Мы Iофыр гъэшIэгъонэу сфэIонэп, ау къин зэрэдэслъэгъугъэмкIэ сщыгъупшэрэп. Зыныбжь имыкъугъэ нэбгырэм гъогогъуи 6-рэ тыгъон бзэджэшIагъэу зэрихьагъэм изэхэфынкIэ мазэ уахътэ къысатыгъагъ, следствие пIалъэр лъамыгъэкIотэным фэшI. Мы уголовнэ Iофыр хэгъэгу кIоцI Iоф­хэмкIэ Министерствэм къи­кIыгъагъ, бэ гъэтэрэзыжьын, зэ­хэфын Iофтхьабзэу резгъэкIо­кIыгъэр. Чэщым сыхьатыр 2-м нэс сычIэсэу къыхэкIыгъ.
Джащ фэдэу сыгу къинагъэ­хэм ащыщ мэзи 7-м ехъурэ кIогъэ зэхэфын IофшIэнхэр зэ­пхыгъагъэр. Илъэси 6 мыхъугъэ пшъэшъэжъые цIыкIур ящагу щыфыкъуи, идунай зэрихъо­жьыгъэм ар фэгъэхьыгъагъ.
— БзэджэшIагъэ зезы­хьагъэхэу допрос зыIы­шъухыхэрэм шъуалъэгъу, шъуашIэнэу мэхъу. ­Убзылъфыгъэу ахэм уадэгущы­IэнкIэ е гъогум уащыIу­кIэнкIэ ущынэ­рэба?
— БзэджашIэхэри цIыфых, узэралъэгъоу къыптебэнэнхэу, мыхъун уалъэныкъокIэ зэра­хьанэу щытэп. Ахэм дэгъоу ашIэ къызкIяджагъэхэри, къыздащагъэхэри, Iофыр зэрэмысэмэркъэури. Сэри сыпшъэшъэжъыеу мы чIыпIэм сызэрэщымысыр, следователэу, хабзэм сыри­лIыкIоу сызэрэщытыр агурысэгъаIо. Арышъ, мыщынэрэ щыIэп, ау ахэм сыкъагъащтэрэп сIомэ, нахь тэрэз.
— УиIофшIэнкIэ игъом унэм уимыхьажьэу къы­хэкIы. Уигупсэхэр ащ сыдэущтэу еплъыхэра? Къинэу плъэгъурэмкIэ зыгорэхэм уадэгуаща?
— Шъыпкъэр пIощтмэ, си­IофшIэн фэгъэхьыгъэу зыми сыдэгуащэрэп, ащ фэдэ къэбархэр къафэпIотэнхэу щытэп. Сянэ-сятэхэм алъэныкъокIэ сы­къэгущыIэмэ, ахэм сахэсыфэ «сыд уикъэбар?» аIомэ, «зэкIэ дэгъу, шъумыгумэкI» ясIожьыщтыгъ. Джы бэмышIэу унагъо сихьагъ, ащкIэ гумэкIыгъо сиIэщтэп, сыда пIомэ сишъхьэгъуси следователь, Iофым изытет къыгурэIо.
— О уишIошIыкIэ, следователь сэнэхьатыр сыда анахьэу адрэхэм къызэрахэщырэр?
— Следователым иIофшIэн мэхьанэ ин зэриIэмкIэ ыкIи анахь къинхэм зэращыщымкIэ пстэуми къахэщы. ЦIыфым ищыIэныгъэ къырыкIощтыр следователым бэкIэ елъытыгъ. Шъыпкъэ, къулыкъушIэ пэпчъ иIофшIэн къин. Ау цIыфым илажьэ шъыпкъагъэ хэлъэу бгъэунэфыныр, бзэджашIэм пшъэдэкIыжь ебгъэхьыныр Iоф псынкIэп, ащ мэхьанэшхо иI. ЦIыфым ищыIэныгъэ епхыгъэ пшъэдэкIыжь зыпылъ унашъо пшIыным икъоу уфэхьазырын фае.
— Дарина, ощ фэдэу следователь ныбжьыкIэу IофшIэныр езыгъэ­жьэгъакIэхэрэм сыда япIон плъэкIыщтыр?
— АпэрапшIэу, следователь сэнэхьатым зищыIэныгъэ езыпхы зышIоигъохэм IофшIэн къинэу ар зэрэщытыр икъоу къагурыIон фае. Езыпхыгъа­хэхэмкIэ анахь шъхьаIэр — IофшIэным хэшIыкI дэгъу фызиIэхэм яупчIыжьынхэм те­мыукIытыхьанхэр, лъэбэкъоу ашIыгъэм рыкIэмыгъожьынхэр, псынкIэу агу амыгъэкIо­дыныр, пытагъэ хэлъэу яму­радхэм афэкIонхэр. Пстэуми зэкIэ ашIэу къызэрэмыхъугъэхэр зыщарэмыгъэгъупш! Джащ фэдэу тимэфэкIкIэ сиIофшIэ­гъухэм сафэлъаIо псауныгъэ яIэу, яIофшIэн гухахъо хагъуа­тэу, ягукIуачIэ къыкIимычэу, ябын-унагъохэм къызэхашIыкI­хэу щыIэнхэу.
Iэшъынэ Сусан.