Адыгэ гущыIэжъхэр сурэтхэмкIэ — ар сыдэущтэу? УпчIэм иджэуап шIэхэу зэкIэ-
ми тинэрылъэгъу хъущт.

Адыгеимрэ Къэрэщэе-Черкес Республикэмрэ язаслуженнэ сурэтышIэу, УФ-м культурэмкIэ иIофышIэшхоу, АР-м и Сурэт къэгъэлъэгъуапIэ ипащэу Бырсыр Абдулахь ахэм афэгъэхьыгъэ IофшIагъэхэм адэлажьэ. Адыгэ гущыIэжъ 12-мэ ахэу­шъэфэгъэ чIэгъчIэлъ мэхьанэхэм къапкъырыкIзэ ащ сурэтхэр ышIыгъэх. Сыда ар ыгу къэзыгъэкIыгъэр, сурэт ышIыщт гущыIэжъхэр сыдэущтэу къыхихыгъэха ыкIи сыдигъуа Iоф­шIагъэхэр зытлъэгъунхэ тлъэ­кIыщтыр? Мы упчIэхэр фэд­гъэзагъэх сурэтышIым.
— Абдулахь, сыдэущтэу гущыIэжъыр сурэткIэ къибгъэлъэгъукIыщта? Ар къинба? Сурэт е иллюстрацие пшIыщтым фэдэп ныIа ар?
— «Адэ, джарыба ащ имэхьэнэ шъхьаIэр. ГущыIэм сурэт есшIылIэрэп, хэушъэфэгъэ мэхьэнэ шъхьаIэм, чIэгъчIэлъы­бзэкIэ къыщыIуагъэм сыкъыпкъырыкIызэ сэшIы нахь. Ары, шъыпкъэ, сурэт шъхьаIэм ыпэ-кIэ эскиз пчъагъэ сэшIы, зэу къэ­хъурэп. ГущыIэм пае, «Псэр ащэ, напэр ащэфы» еIо. Адыгэ лъэпкъым ифилософиекIэ шъхьа­Iэр — ышIэрэм къыкIэкIощтым егупшысэщтыгъэп. ШIу ышIэти «псым хидзэщтыгъ», зыгорэм къы­фигъэзэжьыным ежэщты­гъэп. Ар лъэпкъым идунэегу­пшысэкIагъ.
«Чэм лъакъо шкIэ ыукIырэп» — мыщ мэхьэнэ лъэш хэлъ. Апэрэу къыхэпхырэ гу­пшысэр — чэмым сыдэу зишIыгъэми шкIэм фэсакъы. Ау ухэплъыхьэмэ, нэмыкIэуи къыб­гурыIон ылъэкIыщт. ГущыIэм пае, зэфэдэхэр къэзэрэгъэгъу­нэжьых зыфэпIоным фэд.
— Адыгэ гущыIэжъ 12 къыхэпхыгъэу пIуагъэ. Ахэр сыд фэдэха? Щыр къытэпIогъах.
— Ары, 12 мэхъу. Ахэр: «Iэ­хъогъу зэдиштэхэмкIэ тыгъу­жъыри щынагъоп», «Делэм уипаIо ети блэкI», «ГущыIэ да­хэм блэр гъуанэм къырещы», «Гъусэ дэйрэ Iэшэ дэйрэ зэ­фэдэх», «Псэр ащэ, напэр ащэфы», «Чэм лъакъо шкIэ ыукIырэп», «Апрель мэлыжъы­хьым мэкъу хьанибл щымы­гъакI», «Гупшыси псалъэ, зыплъыхьи тIыс», «ШIу шIи псым хадз», «Адыгэ хьакIэр пытапIэ ис», «Бэ зыгъэшIагъэ нахьи бэ зылъэгъугъ», «Былым нахьи акъыл». ДжырэкIэ 12-р ары, ыужкIи ащ къыфэбгъэзэжьын плъэкIыщт. Арэу хъункIи мэхъу. Ау джырэкIэ джары сыкъыз­щыуцугъэр.

— ГущыIэжъыбэу ти­Iэхэм мыхэр сыдэущтэу къахэпхыгъэха? Сыда узэрыгъозагъэр?
— Ары, бэдэд тиIэр. Ау сэ нахь мэхьэнэ ин зиIэу слъы­тэхэрэр ары къыхэсхыгъэхэр. Къыдэолъытэба сурэт пшIынкIэ нахь гъэшIэгъоныщтыр, къы­зэкIоцIыпхын плъэкIыщтыр. Сыдеплъыгъ зыфэгъэхьыгъэм: лъэпкъым, шэн-зекIуакIэхэм, акъылым. Джыри зэ къэсэIожьы, сэркIэ шъхьаIэр чIэгъчIэлъэу къыщыIуагъэр ары. Марыба «Iэхъогъу зэдиштэхэмкIэ ты­гъужъыри щынагъоп» еIо. Сыда ащ къыригъэкIырэр? Зэдебгъа­штэмэ, хэти упэуцужьын зэрэплъэкIыщтыр, зыкIыныгъэ пхэлъын зэрэфаер ары. Арэу зы­хъукIэ, зи щынагъо щыIэп. Тыгъужъым игугъу пшIын зы­хъукIэ, ижъыкIэ адыгэхэм ащ «бац», «пырац» раIощтыгъ. Гу­щыIэжъым къыхэнагъэба «Мышъэм тыгъужъыр шIопырац». Пырацэр тыгъужъыр ары.
— Абдулахь, адэ сыда угу къэзыгъэкIыгъэр ­адыгэ гущыIэжъхэр сурэт пшIынхэу?
— Сыгу къэзыгъэкIыгъэр — апэрэмкIэ, ахэм бэ къаIуатэрэр, ятIонэрэмкIэ — лъэпкъым щэгъупшэх. Ар хъущтэп, сыда пIомэ лъэпкъым ифилософие, ищыIэныгъэ, зэфыщытыкIэхэм якуупIэ икъоу къызщыгъэлъэ­гъуагъэр гущыIэжъхэр ары. «Къо­джэ орэдхэм» афэд ар. Ахэм мэхьанэшхо яI. Я 19-рэ лIэшIэгъум лъэпкъым ылъапсэ кIэутыгъэу, итэкъухьагъэ зэ­хъум, анахь шъхьаIэу ылъытэщтыгъэхэр IэкIэзыхэ хъугъагъэ. Ащ фэдэ чIыпIэхэм зиуцохэкIэ, зиакъыл чыжьэу нэсыхэрэр щыIэх. Ахэм ахэхьэх орэдыIоу лъэпкъыр къэбгъэ­нэ­жьын, къэбгъэущын фаеу зы­лъытагъэр. Адыгэ къуаджэхэм афэусагъ. «Мыщ фэдэу ущытыгъ, джы мырэущтэу ухъугъ» ыIозэ. Ахэми Iоф адасшIэ зэ­хъум, гущыIэжъхэм афэдэу хэу­шъэ­фэгъэ мэхьанэхэм са­лъыхъузэ сурэтхэр сшIыгъагъэх.

— УиIофшIагъэхэр зэ­кIэ, сыдэу щытми, адыгэ лъэпкъым епхыгъэх. ОркIэ ар шъхьаIа?
— Ары, тэрэз, сыда пIомэ тэ типшъэрылъыр лъэпкъым ылэжьыгъэ культурэр ыпашъхьэ итлъхьажьыныр ары. Акъылым къыгурэIо культурэ лъэш зэрэтиIэр, ау ар икъу дэдэу къыпфэубытырэп. ЕтIанэ, зыфэб­гъэзэнэу зыхъурэм, лъэпкъым, культурэм шъхьаIэу ылъытэщтыгъэр къибгъэлъэгъукIын зыхъукIэ, Iофышхо зыдэпшIэжьын фае мэхъу. Джарыба эскиз пчъа­гъэхэр зыкIэсшIыхэрэр.
— ГущыIэжъхэм къа­гъэлъагъо лъэпкъым гущыIэм, ар къызэрэIуа­гъэмрэ къыщыIуагъэмрэ мэхьанэу ритыщты­гъэр: кIэкIэу, макIэу, ау бэр къикIэу. Непэ ащ фэдэ гущыIакIэ зэрагъэгъотыным цIыфхэм ыпкIэ атызэ феджэх. Зэрэ­хъурэмкIэ, пасэм къыщегъэжьагъэу адыгэ лъэп­къым ащ — цIыфыр зэрэгущыIэрэ шIыкIэм, мэхьанэ ритыщтыгъ.
— «Пчэгъу хэсагъэу, «хасэ» зыкIаIорэр джары, къэгущыIэрэр лъэпэпцIыеу ащ кIэрыуцоти, ылъапэмэ атетышъуфэ къыIо шIоигъор къыриIотыкIын фэягъэ. ЛъэпэпцIыеу бэрэ ущытышъуна? Джа охътэ кIэкIым къыкIоцI хьэйнапэ мыхъужьэу, зэгъэфагъэу, мэхьанэ ухыгъэ иIэу къэгущыIэнэу арыгъэ. Ар зышIэщтыгъэхэм пэшIорыгъэ­шъэу загъэхьазырыщтыгъ. КIэкI гущыIэным мэхьанэшхо иI.
— Сыдигъуа уиIофшIэгъакIэхэр тлъэгъунхэ зытлъэкIыщтыр?
— Непэ сурэтхэр зэкIэ сшIыгъахэх. МэзиплI фэдизрэ са­дэлэжьагъ. ШышъхьэIум и 1-м, Хэкужъым къэзыгъэзэжьыгъэ­хэм я Мафэ ехъулIэу къэзгъэлъагъохэ сшIоигъу. НэмыкI Iоф­шIэгъакIэу сиIэхэри, Тхьэм ыIомэ, ахэзгъэхьан слъэкIыщт.
Анцокъо Ирин.
Сурэтхэр: Iэшъынэ Аслъан.