КъызхэкIыгъэу, зыщыщ адыгэ лъэпкъым ыгу ар ныбжьы­рэу ишIушIэгъэ инрэ ицIыфыгъэ лъагэрэкIэ илъыщт. ЗыфасIорэр илъэс 55-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, бэдзэогъум и 15-м, 1969-рэ илъэсым машинэ зэутэкIым ыпкъ къикIэу зидунае зыухыгъэ Беданэкъо Аскэрбый.

Ар мэкъумэщ хъызмэтым изэхэщэкIошхуагъ, СССР-м и Апшъэрэ Совет идепутатыгъ, зэлъашIэрэ общественнэ IофышIэшхуагъ, Адыгеим изэтегъэуцон мыпшъыжьэу зыкIуачIэ хэзылъхьэгъэ цIыф.
Революцием илэгъугъ
Беданэкъо Аскэрбый мэзаем и 8-м, 1917-рэ илъэсым Кощхьэблэ районым ит къуаджэу Фэдз имэкъумэщышIэ унагъо къихъухьагъ, ны-тыхэм яапэрэ сабыигъ. Уахътэр жьызэпеохэм аIыгъыгъ. Къэралыгъо хэбзэ уцугъэхэр акъутэщтыгъэх, социальнэ зэфыщытыкIэхэр къэтэджыщтыгъэх, граждан заор, гъаблэр — джащ фэдэ щыIакI хэгъэгум илъы­гъэр. ЩыIэныгъэр изылъэгъукIэу, кIалэм ятэу Къаспот чыжьэрыплъагъ, Совет хабзэм дебгъэштэнымкIэ гъэсэныгъэр апэрэу зэрэщытым гу лъитагъ, ыкъо закъо зэрэригъэджэщтым пылъыгъ. Ежь шъэо­жъыери IупкIэу, шIэныгъэм зыфикъу-­
дыеу зэрэщытыр лъэгъугъоягъэп. 1923-рэ илъэсым къоджэ ублэпIэ еджапIэм тым икIалэ чIигъэхьагъ, Аскэрбый еджэ­кIо анахь чанэу, шIэгъошIу зиIэу зыкъигъэлъэгъуагъ. Къоджэ классибл еджапIэм ыуж Адыгэ педтехникумэу Краснодар дэтыгъэм чIэхьагъ, къыу­хыгъ. Икъуаджэ къыгъэзэжьи, адыгабзэмкIэ кIэлэегъаджэу, етIанэ еджапIэм идиректорэу хъугъэ, ау мэзищ нахьыбэ темышIагъэу, бжыхьэм Аскэрбый дзэ къулыкъум ащагъ. Ащ рагъэкIи, Харьков дэт дзэ-политическэ училищым еджакIо агъэкIуагъ, ау къежьэгъэ заом зэкIэ къызэпыригъэзагъ.
Заор
Пулемет ротэм иполитрукэу зэошхом хэтыгъ Аскэрбый, ащ дэжьым партием хэхьанымкIэ кандидатыгъ. Ау Беданэ­къом изэо гъогу бэ ыкъудыигъэп, Iоныгъо мазэм, 1941-рэ илъэсым псыхъоу Десна зэпырыкIхэзэ, уIэгъэшхо къытыращагъ. Икъоджэгъоу Тумэ Аскэрбый ЛютIэ ыкъом ихьатыркIэ псаоу къэнагъ, зэуапIэм къыIуихыжьи, медсанбатым ни­гъэсыгъ. Врачхэм псынкIэу Беданэ­къом ылъэдакъэ чIаупкIыгъ ыкIи я II-рэ купым хэхьэрэ сэкъатныгъэ зэриIэмкIэ тхылъ къыратыгъ. Ащ ыуж къалэу Токмак (Киргизием) идзэ часть комсоргэу агъэкIуагъ. 1943-рэ илъэсым ишышъхьэIу мазэ иуIагъэ елъытыгъэу дзэм къыхагъэкIыжьи, икъуаджэ къыгъэзэжьыгъ.

ИчIыгу гупсэ фэзэфагъ
Икъуаджэу Фэдз къызэрэкIожьэу фронтовикэу Беданэкъор еджапIэм пащэ фашIыгъ. Сыд Iоф фагъэзагъэми, Аскэрбый гуетыныгъэшхо хэлъэу зэшIуихыщтыгъ, цIыфхэр ылъытэу, афэгумэкIэу щытыгъ, ежьми уасэ къызфаригъэшIын ылъэкIыгъ. Аскэрбый цIыф гушхо-псэемыблэжьэу, къиным къымыуфэхэрэм ащыщыгъ. 1944-рэ илъэсым къоджэ кIэлэегъэджэ къызэрыкIор, иадыгэ ­лъэпкъ къыухъумэу, къэралыгъо пэщэшхоу В. Сталиным зэрэфэтхэгъагъэм игугъу ашIыщтыгъ; чэчэнхэр, ингушхэр, бэлъкъархэр, къэрэщайхэр ячIыгу ращыхи хьазабэу ащэчынэу хъугъэм ­илъэпкъ щиухъумэныр ары Беданэкъор зыпылъыгъэр, письмэр зыфэгъэхьы­гъагъэр.
Къэралыгъом ипащэ укIэлэегъэджэ къызэрыкIо ныбжьыкIэу ащ фэдэ политикэ IофкIэ уфэтхэным акъыли лIыгъи ищыкIэгъагъ. Мыщ фэдэ зекIуакIэм Аскэрбый лIыгу зэриIэр къыгъэнэфагъ, ежьыри теубытэгъэ-пытагъэр ишэнэу игъогу рыкIуагъ. Апэрэ еджэгъэ-гъэсагъэхэм Аскэрбый ащыщыгъ, щыIэкIакIэр цIыфхэм къафэфедэ хъуным хъупхъэу опсэуфэ дэлэжьагъ. ИгущыIэ емыпцIыжьырэ цIыф Iуш дэдагъ. ПIэлъэ-пIа­лъэу тхьамэтэ IэнатIэри, нэмыкI IэнэтIэшхохэри зэрихьагъэх, цIыфхэр зэхи­шIыкIыщтыгъ, лъэшэу афэгумэкIыщтыгъ, цIыфыгъэ шэпхъэ дахэ хэлъыгъ. Къуа­джэу Фэдз дэтыгъэ колхозэу Лениным ыцIэ зыхьыщтыгъэр я 60-рэ илъэсхэм хэгъэгум щаригъэшIэныр, адыгэ лэжьа­кIохэр щысэ афишIыныр, лэжьыгъэ бэ­гъуагъэ къыхьыжьыныр фэукIочIыгъ. 1963-рэ илъэсым АдыгеимкIэ анахь щысэтехыпIэ колхозэу А. Къ. Беданэ­къор зипащэм Н. С. Хрущевыр щыIагъ, адыгэ лIым иIофшIагъэ, «ухигъэлъыхъу­хьанэу зэхэщэкIо-ушэтэкIо ин» ыIуи, осэшIу къыфишIыгъ.
Лъэпкъым
щыгъупшэщтэп
Якъоджэгъу тхьамэтагъэу, цIыфыгъэ ин зыхэлъыгъэ Беданэкъо Аскэрбый зыкIодыгъэр илъэс 55-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэу бэдзэогъум и 15-м къуа­джэу Фэдз шIэжь-зэхахьэ щыIагъ. Ар зигукъэкIыр ыкIи зэхэзыщагъэр Кощхьэблэ районым и Адыгэ Хасэ итхьаматэу НэпшIэкъуй Амин. Къуаджэм инахьыжъ гъэшIуагъэхэр, къоджэдэсхэр, еджэн-гъэсэныгъэ, культурэм яIофышIэхэр, къоджэ администрацием илIыкIохэр мыщ хэлэжьагъэх. Аскэрбый ищыIэныгъэ щыщ пычыгъохэр, цIыфхэмкIэ зэрэгуихыгъэ-шъхьэкIэфагъэр, IофымкIэ зэрэчан дэдагъэр къекIолIа­гъэхэм къыраIотыкIыгъ. Хэгъэгу зэошхом зэрэхэтыгъэри, къоджэ еджапIэр къызэриIэтыгъэри, мэкъумэщ хъызмэтым иIахь ин зэрэхилъхьагъэри, пшъэрылъэу фагъэуцурэри ыгъэцакIэу къызэрэрыкIуа­гъэр кIагъэтхъыгъ. Унэгъо гупсэф зэри­Iагъэр, сабыитфэу агъотыгъэм — Ольгэ, Нурбый, Светланэ, ФатIимэт, Ме­рэм — уяхъопсэнэу, ты-ныхэм акIырыплъы­хэзэ, шэнышIухэр ахэлъ зэрэхъугъэр, цIыф икъугъэ дахэу щыIэныгъэм зэрэ­хэтхэр къыщаIуагъ, ятэу, адыгэ нэпэ къэ­бзэ дахэ зиIагъэр къызэрамыгъэукIы­тэжьыщтым кIагъэтхъыгъ. Аскэрбый фэдэ адыгэлIым лъэпкъыр зэрэрыгушхорэр, адыгэхэм ар зэращымыгъупшэщтыр къа­Iуагъ, шъхьащэ фашIыгъ. Ары, Беда­нэкъом инэфи ифаби цIыфхэм ахигощагъ, лIы шъыпкъагъ.
Мамырыкъо Нуриет.