ЗэлъашIэрэ тичIыгогъу — спортсменым сыдэгущыIэзэ, мырэущтэу къыIуагъ: «СицIыкIугъом, ар я 50 — 60-рэ илъэсхэр ары, адрэ кIэлэцIыкIухэм афэдэу спорт лъэпкъхэм сафэщэгъагъ, ау шъэфэу ахэм сапылъыгъ — ны-тыхэм спортыр охътэ гъэкIодкIэ а лъэхъаным алъытэщтыгъ.

Бжыхьэкъоежъым къыщыхъу­гъэ Барцо Аскэр Исмахьилэ ыкъом ищыIэныгъэ спортым рипхыгъ. 1946-рэ илъэсым ар къэхъугъ, Барцо Исмахьилэрэ Загрэтрэ яплIэнэрэ кIалэу ар къафэхъугъ. Аскэр гурыт еджапIэм щеджэфэ спортивнэ секциеу зыдэкIон зи щыIагъэп, физкультурэр языгъэхьыщт кIэ­лэегъаджэ ямыIэуи къыхэкIыщтыгъ. Спортым узщыпылъын плъэкIыщтыгъэр Пшызэ узэпырыкIэу, Краснодар удафэмэ арыгъэ ныIэп. КIалэхэр ежь-ежьырэу футбол ешIэщтыгъэх. ФизкультурэмкIэ кIэлэегъаджэу Чэмышъо Чэрим ­еджапIэм къызыIохьэр ары баскетболми, футболми нахь яшъыпкъэу пылъынхэ залъэкIыгъэр.
Аскэр ыгу къэкIыжьы:
— Адрэ шъэожъыемэ афэдэу сыджэгущтыгъ, ыкIи къэсчъыхьэщтыгъ, тфэшIэщтыр тшIэщтыгъ, боксыри тыушэтыщтыгъ. Илъэс 16-м сынэсыгъэу къызгурыIуагъ дистанцие кIакомкIэ чъэныр — спринт зыфаIорэр, нахь къызэрэздэхъурэр. Апэ Адыгеим, етIанэ Краснодар краим сащытекIуагъ. Тренер сиIагъэп, сэр-сэрэу зызгъасэщтыгъ. Зэнэкъокъухэм сахэлажьэ зэ­хъум, тренер зэфэшъхьафыбэ къысэкIуалIэщтыгъ, джаущтэу нэIуасэ сыфэхъугъагъ СССР-м изаслуженнэ тренерэу Евгений Мартьяновым. А лъэхъаным ащ кIэлакIэхэр ыугъоищтыгъэх. Сэри купэу зэхищагъэм сыхэфэгъагъ.
Къулыкъур зыщысхьыщт уахътэр къэсыгъ. СыдащынкIэ мэфищ иIэу Мартьяновым сыIу­кIагъ, ар къэбарым щызгъэгъо­загъ. Охътабэ тыримыгъашIэу тренерыр язэгъыгъ спортротэу Краснодар дэтым къулыкъур щысагъэхьынэу.
А уахътэм къыщыублагъэу шъолъырым пае зэнэкъокъумэ сахэлажьэщтыгъ, Ростов бэрэ ахэр щызэхащэщтыгъэх. ОшIэ-дэмышIэу щыIэныгъэм бэ хэхъухьэрэр. Ростов сыщыIэу мафэ горэм сикъоджэгъу кIалэу ЛIые Аскэр сыIукIагъ, ар советскэ дзэмэ ахэтэу Германием къулыкъу щихьынэу щытыгъ. ЛIыем ыцIэ а лъэхъаным зэлъа­шIэгъагъ, советскэ дзэмэ ахэтэу шъхьафит бэнэнымкIэ гъэхъэгъабэ ышIыгъагъ, мастер хъунымкIэ кандидатыгъ, КПСС-м хагъэхьэгъагъ.
НэбгыритIум сыхьатитIу ныIэп уахътэу яIагъэр, Аскэр мэшIокум итIысхьажьын фэягъэ, арэу щытми, якъэбархэр зэфаIота­гъэх. Нэужым, ЛIые Аскэр гъэ­хъэгъэшхохэр спортым щишIыгъэх, шъхьафит бэнэнымкIэ Адыгеим щыщэу апэрэу мастерыцIэр ащ къыфагъэшъошагъ, орденэу «За доблестный труд» зыфиIорэм икавалер хъугъэ, физическэ культурэмкIэ Адыгеим изаслуженнэ IофышI, Тэхъу­тэмыкъое районым ицIыф гъэшIуагъ.
1965-рэ илъэсым ыкIэхэм адэжь Барцо Аскэр Москва дэт клубэу ЦСКА-м зэрэрагъэблагъэрэр зэрыт тхьапэр къыIу­кIагъ. Бэрэ емыгупшысэу Бжыхьэкъоежъым щыщ кIэлэ къызэрыкIор хэгъэгум икъэлэ шъхьаIэ зыщиушэтынэу гъогум техьагъ. 1966-рэ илъэсым къыщыублагъэу Аскэр ищыIэныгъэ Москва рипхыгъ, илъэси 10-рэ Москва ихэшыпыкIыгъэ командэ хэтыгъ, тIогъогогъо СССР-м ичемпион хъугъэ, Союзым и Кубок щэгъогогъо ежь ышъхьэ­кIи командэм хэтэуи къыди­хыгъ. Хэгъэгум исборнэ хэтэу зэнэкъо­къумэ ахэлажьэщтыгъ. Физическэ культурэмкIэ Малаховкэм дэт институтыр къыу­хыгъ, атлетикэ псынкIэмкIэ тренерэу Iоф ышIагъ. 1971-рэ илъэсым ар Германием щыIэ советскэ дзэмэ ахэтэу лэжьэнэу рагъэблэгъагъ. Ащ щыIэу зэнэкъо­къуми ахэлажьэщтыгъ, тренерэуи илъэси 5-м кIэлакIэхэр ыгъасэщтыгъэх.
— 1976-рэ илъэсым, джыри Германием сыщыIэу, сиспортивнэ карьерэ ыкIэм факIозэ, — игукъэкIыжьхэм къапедзэжьы Аскэр, —хэгъэгум щызэлъашIэрэ тренерэу Александр Гомельскэм нэIуасэ сыфашIыгъагъ. Ащ «Аскэр IэпыIэгъу хьазыр, ар штэри Союзым зыдэщэжь» раIуагъэу щытыгъ. Гомельскэм къэкIожьынэу зигъэхьазыры­щтыгъ.
Ары зэрэхъугъэри, Германием сыкъикIыжьи, занкIэу ЦСКА-м сыхэфагъ. Физическэ гъэхьазырынымкIэ тренерэу апэ Iоф сшIэщтыгъ. Армейскэ пансионатым тычIэсыгъ. Джарэущтэу ЦСКА-м икомандэ илъэс 45-рэ сыхэтыгъ. Уахътэр лъыкIотагъ, сэри цIэ тедзэу «тэтэжъыр» къысфашIыгъ. Ар зэрэхъугъэри къэсIотэн. Тикомандэ хэтыгъ Астанин Максим. Ащ сабый къыфэхъунэу зэрэщытым сыщыгъуазэти, бэрэ сыкIэупчIэщтыгъ. Пшъэшъэ­жъые къызафэхъум, Максим ­къысиIуагъ: «ЗэкIэ дэгъу, ­пхъорэлъф уиIэкIэ лъытэ, джы о тэтэжъ ухъугъ». Джащ тетэу а цIэ тедзэр къыстенэнэу хъугъэ. Ащ ыуж «тхыдэм хэхьэгъэ тэтэжъкIэ» къысаджэхэу ­аублагъ. Сэщ фэдэу джыри зы «бэгъашIэ» тигъусагъ. Ар Юрий Юрковыр ары—1978-рэ илъэсым къыщыублагъэу ЦСКА-м игенеральнэ менеджер. «Тхыдэм хэхьэгъэ» гущыIэр сэ ащ ыпэкIи къыспатхэгъагъ.
Мары ар зэрэхъугъагъэр. 1958-рэ илъэсым кIымафэр чъыIэ дэдагъ. Пшызэ ышъхьа­шъо тещтыкIыгъэу, ащ тетхэу цIыфхэр Краснодар кIощтыгъэх. КIэлэцIыкIухэри ащ ренэу щыджэгущтыгъэх. Аскэр я 5-рэ классым а лъэхъаным исыгъ. Нэпкъым пэчыжьэу уIукIмэ, мылэу телъыр нахь пIокIагъэ. Джэгум хэтхэу сабыймэ ар ащыгъупшэщтыгъ, нэпкъым Iузэрэгъэхыщтыгъэх. Илъэсий зыныбжь шъэожъыеу игъусэмэ апэчыжьэ хъугъагъэр мылым пхырызэу ригъэжьагъ, куо макъэ­хэр къэIугъэх. Аскэр ар зызэхехым, нахь благъэу епшылIагъ, иджыбэ шъагъэ Iужъу зэрилъыр ыгу къэкIыжьи, ар къырихыгъ ыкIи кIэлэцIыкIум фидзыгъ. ЗэрэгумэкIырэм къы­хэкIэу ащ лъыпытэу шъа­гъэр адрэм къыубытыгъэп, ау нэужым зыкъышIэжьи, ащ зыкъыфикъудыигъ, IитIукIэ пытэу къыубытыгъ. Ащ тетэу шъэожъыер къыгъэнэжьыгъ. Аскэр лIыгъэу зэрихьагъэм икъэбар цIыфмэ зэлъашIагъ, Краснодар краим игъэзетхэм ащыщи къыщыхаутыгъагъ, фотоаппаратэу «Смена» зыцIэри шIухьафтынэу къы­фашIыгъагъ.
Нэужым Барцо Аскэр шъыпкъэ дэдэмкIэ тхыдэм хэхьагъ. Дунэе олимпиадэхэм плIэгъогогъо ахэлэжьэгъэ спортсменхэр зырызых, Аскэр командэм хэтэу 1980-рэ илъэсым, 2000-рэ, 2008-рэ ыкIи 2012-рэ илъэсхэм олимпиадэхэм ахэлэжьагъ, аужырэм, Лондон щыкIуагъэм джэрз медальхэр къыщыдахыгъагъ.
— УщыIэмэ, уатекIощт ыкIи къыптекIощтых. Анахь текIоныгъэшхор къызыдэсхыгъэр 2006-рэ илъэсым Евролигэм ифинал, — къеIуатэ Аскэр. — Анахь къин къысщыхъугъагъэр, къызыщыстекIогъагъэхэр джа Евролигэ дэдэу 2005-рэ илъэсым щыIагъэр ары. Ащ лъэшэу сызэридзэгъагъ, машэу сызэрыфагъэм сыкъикIыжьышъущтэп сшIошIыщтыгъ, ау къыкIэлъыкIорэ илъэсым сызатекIом, сыгу къихьажьыгъ, сызэрэгушIуагъэм гъунэ иIагъэп.
Мафэ горэм массажистэу командэм иIагъэр IукIыжьыгъ, ычIыпIэ зи рагъэхьэгъагъэп. Спортсменмэ садеIэщтыгъ, зыщящыкIагъэм массаж афэсшIыщтыгъ. Нэужым мединститутым курсхэр къыщысыухыжьыгъэх, массажым ишъэфхэмрэ физиотерапиемрэ ащ щызэзгъэшIагъэх, джарэущтэу сиIоф ащ фэгъэзэгъэнэу хъугъэ.
Джарэущтэу сэ спортыр шIу зэрэслъэгъурэм фэдэу, ар зикIэ­­сэ бзылъфыгъэм синасып еспхыгъ. Ар Светлана Суминар ары — атлетикэ псынкIэмкIэ Москва ихэшыпыкIыгъэ командэ хэтыгъ, къэчъэным пылъыгъ. 1971-рэ илъэсым ар сишъхьэгъусэ хъугъэ. ТикIалэхэр чъэпхъыгъэх. Рэмэзан чIыдагъэмрэ газымрэ яинститутэу Москва дэтыр къыухыгъ, унагъо ышIагъ, бизнесым пылъ, ишъхьэгъусэрэ ежьыррэ якIалэу Руслъан зэдапIу.
Типшъашъэу Аннэ физическэ культурэмкIэ институтыр къыухыгъэу ФСБ-м рагъэблэгъагъ, ащ ФСБ-м и Академие къыухыжьыгъ, илъэс 27-рэ щынэгъончъэнымкIэ запасым щыIэ подполковник. Аннэ сабыищ — Алинэ, Ланэ ыкIи Аделинэ иIэх, нэнэжъ хъугъахэ, ипхъо­рэлъфэу Ромэ ыгуи ыпси хэтIагъ.
Илъэс 45-рэ ЦСКА-м зыщэлажьэм ыуж Аскэр, илъэсищкIэ узэкIэIэбэжьмэ, къылэжьыгъэ зыгъэпсэфыгъом кIуагъэ. Унагъом исхэм, иныбджэгъухэм ыкIи ичIыгогъухэм ахэтынэу нахь охътабэ иIэ хъугъэ. Мары, джырэкIэ ар ихэгъэгу цIыкIоу Бжыхьэкъоежъым къэкIуагъэу щыI, ПсышIопэ районым ит къоджэ шIагъоу ШэхэкIэй кIонэу зегъэхьазыры. ХыIушъо шапсыгъэмэ якъуаджэхэм, ядунэе дахэ зэригъэлъэгъун гухэлъ иI.
Дунаим, Европэм ыкIи олимпиадэхэм ячемпион хъугъэ бэнакIоу Адыгеим исыр макIэп. Ау бжыхьэкъоежъмэ агу къэ­кIыжьы атлетикэ псынкIэмкIэ апэрэ адыгэу СССР-м спортымкIэ имастер ыкIи дунаим ичемпион хъугъэр — Барцо Аскэр Исмахьилэ ыкъор ары. Ащ лъэшэу рэпагэх.
Тэхъутэмыкъое районым ыныбжь илъэси 100 зыщыхъу­рэм ипэгъокIэу Барцо Аскэр Адыгеим ыкIи игупсэ Тэхъутэмыкъое районым щыпсэухэрэм афэлъаIо ядунай рэхьатэу, насыпышIохэу, ягухэлъхэр къа­дэхъухэу щыIэнхэу. «Сызэращымыгъупшэрэм пае лъэшэу зэкIэхэми сафэраз»,— еIо ащ.

АкIэгъу Разиет.
Тэхъутэмыкъуай.