Чэчэным щыщэу, щапIугъэу Махмуд Эсамбаевыр бэдзэогъум и 15-м, 1924-рэ илъэсым къэхъугъ. Илъэси 3 ыныбжьыгъэр къашъоу зырегъажьэм.
Къоджэ ублэпIэ еджапIэм щезыгъэ­джэгъэ урыс кIэлэегъэджэ бзылъфыгъэу Дора Васильевнам чIыпIэ изэгъэн зымылъэкIырэ еджэкIо цIыкIум пае ыIощтыгъ: «Ыпкъынэ-лынэ пэпчъ къэшъо, уфэупцIэ дэд». Ежь Махмуд еджэным пылъыгъэп, ау орэд мэкъамэу зэхихырэ пэпчъ ыгу къыдеIэу къыдешIэщтыгъ. Нахь такъыр хъугъэу ащ икIэлэегъэджэ бзылъфыгъэм риIожьыгъ: »Сэ къэшъо­кIошхо сызыхъукIэ, усщыгъупшэщтэп ыкIи сиконцерт укъэкIонэу егъэблэгъэ тхылъ къыостыщт».
1939 – 1941-рэ илъэсхэм Грознэм дэт хореографическэ училищым щеджагъ ыкIи Чэчэн-Ингуш къэралыгъо ансамблэм хэтыгъ.
ЗэриIуагъэуи хъугъэ, Махмуд Эсамбаевыр къэшъокIо къызэрыкIуагъэп, ащ дунэе лъэпкъ къэшъо зэфэшъхьафхэр зым нахьи адрэр нахь дэгъужьэу къы­шIыщтыгъэх. Ыпкъынэ-лынэ пэпчъ къа­шъом фэIорышIэщтыгъ. Хьалэмэт дэдэу къышIыщтыгъэр, индийскэ къашъоу «Золотой Бог» зыцIэр ары. Ышъхьэ – дышъэ танджым фэдэу къыпышIэтыкIыщтыгъэр цэф дышъэшъо шIэтым хэшIыкIыгъагъ, ежьыр пIонышъ — ошъогум къехыгъэм фэдэу, музыкэм псынкIэу, псынкIэу дэхьарзэщтыгъ; къашъор – идунэе шъыпкъагъ.
Махмуд Эсамбаевыр я ХХ-рэ лIэшIэгъум ия 80-рэ илъэсхэм Мыекъуапэ къэкIогъагъ ыкIи Адыгэ музыкальнэ училищым иунэшхо концерт программэ гъэшIэгъон дэдэ къыщитыгъагъ. Къашъо пэпчъ зие лъэпкъым игъэпсыкIэ-шIыкIэ диштэрэ шъошэ зэфэшъхьафыбэр ащ щыгъэфедэгъагъ. Ежьыр бжьышIоу ищыгъэу, (адыгэ) лъэпкъ хъурышъо пэIо лъагэу къекIупэу щыгъым зэрэиным нахь ин къыпщигъэхъущтыгъ. Иконцерт ушъэгъагъэ; ащ фэдэ искусствэ лъагэр зыхэкIутэгъэ концертыбэ плъэгъущтыгъэп. Концертыр къызаухым, цIыфэу къыфэкIуагъэхэу, еплъыгъэхэм «тхьа­шъу­е­­­­гъэпсэу» къариIуагъ; упчIэу ­ратыгъэхэм игуапэу джэуап кIэкI занкIэхэр къаритыжьыгъэх. Сыгу къэ­кIыжьы мыхьамелэу нэбгырэ пэпчъкIэ нахь уасэ зиIэр гушъхьэгъомылэр арэу къызэриIогъагъэр. Мафэм ежь ышхырэр зэрэмакIэр, ащ ахъщэшхуи зэрэтемыкIуадэрэр – чапыч 40-р фикъоу къызэриIогъагъэр сщыгъупшэрэп.
Махмуд Эсамбаевыр зэрэшIоигъо шъыпкъэу дунэяцIэр зиIэ къэшъокIошхо хъугъэ. Хэгъэгу зэошхом илъэхъан ныбжьыкIагъэми, тIысэу щысыгъэп, тидзэхэм ягъэпсэфыгъо такъикъхэм агу къыдэзыщэерэ дзэ бригадэм хэтыгъ, ылъакъуи къауIэгъагъ. Махмуд ятэ зыкIи фэягъэп икIалэ къэшъуакIо хъунэу, ау хэти ынэтIэгу итхагъэм IокIэ, кIалэр чэчэн лъэ­пкъым ыцIэ рязыгъэIощт дунэе къэшъо­кIошхо, искусствэ лъагэм илъэоянэ анахь лъагэ теуцощтыр арыми ащ дэжьым хэти ышIагъэп. Уахътэр, уахътэр! Ащ фызэшIомыкIи, ымыгъэунэфи щыIэп – лъэпкъ къашъохэу дунаим тетхэр икIасэу, илъапIэу къышIыщтыгъэх М. Эсамбаевым. Аужыпкъэм, Театрэшхом иартист шъхьаIэу Iоф щишIэнэу зырагъэблагъэми, кIуагъэп. Мы дунэешхом цIыф лъэ­пкъыбэу щыпсэухэрэм аготыгъ, ахэтыгъ, фэлъэкIырэр сыдигъуи афишIагъ. Зыщыщ чэчэн лъэпкъыр ащ непэ рэгушхо.

Мамырыкъо Нуриет.