Адыгэ лъэпкъым ылъапсэри ышъхьапэри къуаджэр ары. Хэтрэ адыги ар икушъапI: зыщапIугъ, зыщалэжьыгъ. Икъуаджэ зимыкIаси зышIоIайи щымыIэу къысщэхъу, ауми, икъуаджэ ыгу илъ къодыер армырэу, ащ фэусэу, фатхэрэр макIэп.

Тикъуаджэхэу непэрэ мафэм щыIэхэм ащыщхэм яхьылIэгъэ тхылъхэр мызэу, мытIоу къыдэкIыгъэх. ГущыIэм пае: Бэрэтэрэ Аскэр иеу «Си Гъобэкъуай» зыфиIорэр, Iэшъынэ Сэфэрбый – «Говорящие волны», «Ти Къэбыхьабл», иавторыр Шымыгъэхъу Мурат, къуаджэу Улапэ дэхэ дэдэу фэтхагъ шIэныгъэлэжьышхоу АфэшIыжь Тыркубый, журналистэу ЛIэхъусэжъ Хьаджэрэтбый икъуаджэу Мамхыгъэрэ район гупчэу Хьакурынэхьаблэрэ афэгъэхьыгъэу «ШIушIагъ» зыфиIорэ тхылъитIу афигъэшъошагъ. Джащ фэдэу къуаджэу Еджэркъуае ыкIи Блащэпсынэ яхьылIэгъэ тхыгъэхэр щыIэх. Ары. ЛъэпэрыкIор адыгэм зыщишIыгъэ къуаджэр ныбжьырэу ыпсэ хэкIыхьэ.
Икъуаджэ тхылъ фитхыгъ тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм инаучнэ IофышIэ шъхьаIэу ЕмтIылъ Разиет, ащ зэреджагъэр «Шенджий. История через столетия». Мыщ фэдэ IофшIэгъэ иным егъэжьапIэ фэхъугъэр ыкIи къыIуа­тэрэр зэдгъашIэмэ тшIоигъоу ЕмтIылъ Разиет зыфэдгъэзагъ.
— Мы гупшысэ иныр къызэрэпфэкIуагъэм ыкIи тхылъым итхын узыфежьагъэм тащыбгъэгъуазэ тшIоигъу, Разиет.
— Сэ сытарихълэжь, ащ елъытыгъэу, сыд фэдэрэ щыIэкIэ лъэныкъуи – Хэгъэ­гум, хэкум, псэупIэ чIыпIэхэм язэгъэшIэн-гъэунэфын мэхьанэ иIэу сэлъытэ. Шъыпкъэ, уикъуаджэ уфэтхэныр псынкIэп, ау гуапэ: зэмкIэ — пшIэрэр бэдэдэм фэд, ау Iофым узыфежьэкIэ, умышIэрэр нахьыбэу къэнафэ. Сикъуаджэ ехьылIэгъэ тхылъым иугъоин-зэгъэкIун ыкIи итхын илъэси 10 фэдиз тезгъэкIодагъ, джы мары тхылъыр къыдэкIыгъ, къызэгопхымэ, бэ ащ къыуиIотэщтыр.
— Мары тхылъышхо инэу къыдэбгъэкIыгъэм автор-гъусэ уиIэу тетхагъ, ащкIэ сыда къэпIон плъэкIыщтыр?
— Адыгэхэм «УтIумэ, уз, узымэ, ущымыIэ папкI» аIо. Ары. Тхылъым тыриавтор – сэрырэ Трахъу Аслъанрэ. Ар юридическэ шIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор, шъхьэкIэфэ-лъытэныгъэр къэзылэжьыгъэ цIыф. ТызэупчIыжьыгъ, тызэдеIэжьыгъ, тичылэ итарихъ зэрифэшъуашэу кIэзыгъэ-хэзыгъэ имыIэу къэтыгъэ зэрэхъущтым тыпылъыгъ.
— Тхылъым къыIуатэрэр ыкIи анахьэу зыфэгъэхьыгъэр?
— Щынджые щыпсэухэрэм ялIакъохэм, ящыIэкIэ-псэукIэ, Хэгъэгу зэошхоу блэкIыгъэм къуаджэр зэрехъулIагъэр, тикIэлэ пIугъэхэр зэрэпсэемыблэжьыгъэхэр, псаоу къэзыгъэзэжьыгъэхэр ыкIи заом щыфэхыгъэхэр, мамыр щыIакIэр зэраухъумэу, непэрэ мафэм зэрехъулIэхэрэр тхылъым къеIуатэ.
— «Щынджый. ЛIэшIэгъухэм апхырыкIырэ тарихъыр» — шъуиIофшIагъэ шъузэреджа­гъэр, ащ ащ елъытыгъэу укъэгущыIэн хъумэ, анахь къыхэбгъэщыхэрэр?
— Щынджые анахь тарихъ куу зиIэ адыгэ къуадж, ащ елъытыгъэу, къуаджэм къыкIугъэ гъогушхор тарихъымкIэ, этнографиемкIэ, мэкъу-мэщымкIэ ыкIи культурэмкIэ кIэкIыжьэу щыгъэунэфыгъэх. Тхылъеджэхэм мыщ гъэшIэгъоныбэ дагъотэщт: ялIакъохэм, Iахьыл-лыщыщхэм, зэлэгъухэм, зэдеджагъэхэм – нэбгырэ пэпчъ щыIэныгъэм зэрэхэуцуагъэу, зыкъызэрэщигъотыгъэр, анахьэу гъэсэныгъэм, шIэныгъэм, медицинэм, спортым, юриспруденцием, журналистикэм, колхоз IофшIэнышхом ыгупчэ итыгъэхэм ыкIи нэмыкI щыIэкIэ шапхъэхэм къоджэдэсхэр зэряхъулIагъэхэр, уахътэм дырагъаштэу, щынджыехэр, зыч-зыпчэгъухэу, дахэу зэрэщыIэхэр тхылъым къыщысIотагъ.
— Тхылъыр къызэIузыхырэр?
— Къуаджэр щызыгъаIэу, лъызыгъэ­кIуатэрэр цIыфэу щыпсэухэрэр ары. Ахэр IофшIэкIо чан мыпшъыжьых. Тхылъыр Тэхъутэмыкъое район администрацием ипащэу Шъао Аскэр ыкIи Щынджые къоджэ администрацием ипащэу ПщыукI Алый яшIуфэс псалъэ къызэIуехы.
«Шенджий. История через столетия» зыфиIоу Р. ЕмтIылъымрэ А. Трахъомрэ зэдатхыгъэм инаучнэ редакторыр тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, культурэм иинститутэу Краснодар дэтым ипрофессорэу КIыргъ Асхьад, ащ уасэу IофшIагъэм къыритыгъэр зы нэкIубгъо хъоу тхылъым къыдэхьагъ.
Тхылъым ирецензентэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, АРИГИ-м шIэныгъэхэмкIэ иIофышIэ шъхьаIэу Шъхьэ­лэхъо Дарико ишIошI ащ къыкIэлъыкIоу къэтыгъ.
— Шъуитхылъэу шъуикъуа­джэу Щынджые фэгъэхьыгъэр гъэцэкIагъэ зэрэхъугъэм шъуигъэ­рэзагъа?
— «Iоф мыублэ блэ хэс» амышIэу аIуагъэп, егъэжьэгъур къызэрыкIуагъэп, ау нахь сыкIуатэ къэс сигупшыси, сикъа­рыуи къахахъоу, кIэу къэзгъотэу, сикъуа­джэ итарихъ хэзыгъахъорэ пэпчъ сигъэ­гушIоу Iоф сшIагъэ. Тхылъыр тедзапIэу «Качествэм» 2022-рэ илъэсым къыщыдэкIыгъ. Къуаджэм итарихъ готэу мыщ къеIуатэ щынджыехэм яцIыфыгъэ-хабзи, язекIокIэ-шIыкIэхэри, ялIыгъэ ини. НэкIубгъо 332-рэ мэхъу, шъхьэ 40 фэдизэу зэтеутыгъ: къуаджэм дэс анахь лIэкъошхохэр, шъхьэкIэфэ-лъытэныгъэ иныр къэзылэжьыгъэхэу, икъуаджэ пае зышъхьамысыжьыгъэхэр; Щынджые щыщхэу джырэ мафэхэм икъуаджэ ыцIэ зыIэтхэрэр – зэкIэ къыщыIотагъ.
— Тхьауегъэпсэу, Разиет, тызэрэбгъэ­гъозагъэмкIэ, пса­уныгъэ пытэ уиIэу, джыри уиIоф­шIагъэхэм дахэу ахэбгъэхъо­нэу пфэтэIо.

Мамырыкъо Нуриет.