Лъэпкъ литературэм яIахьышхо хэлъ
Зигугъу къэсшIыщт тхакIохэм ахэтых я 50 — 60-рэ илъэсхэм, я 70 — 90-м къахэкIыгъэхэр. Нэбгырэ пэпчъ теплъэ гъэнэфагъэ зэриIэу, ятхакIэкIи ахэр зэтекIых; ау а зы мурад иным — адыгэ литературэр лэжьыгъэным, ащ хахъо фэшIыгъэным, художественнэ жабзэм иамал зэфэшъхьафхэр къэгъотыгъэнхэм, екIоу гъэфедэгъэнхэм зэралъэкIэу Iоф дашIагъ, лъэпкъ литературэм ыкIи тиадыгабзэ хахъо фашIыгъ.
Бэрэтэрэ
Хьамид
Апэрэ тхэкIо нахьыжъхэм аужыIоу, я 50-рэ илъэсхэм, усэкIо-лирикэу Бэрэтэрэ Хьамид творческэ кIочIакIэу тилитературэ къыхэхьагъ. Ар бэдзэогъум и 9-м, 1931-рэ илъэсым Теуцожь районым итыгъэ къуаджэу Къэзэныкъуае къыщыхъугъ. Гурыт еджапIэр тыжьын медалькIэ къыухи, илъэсрэ кIэлэегъаджэу Iоф ышIагъ, ащ ыужым Москва дэт университетэу М. В. Ломоносовым ыцIэ зыхьырэм чIахьи, журналистикэмкIэ ифакультет къыухыгъ. Ащ пыдзагъэу илъэс зытIущрэ Москва дэт театрэ искусствэмкIэ Къэралыгъо институтэу А. В. Луначарскэм ыцIэкIэ щытым къыщызэIуахыгъэгъэ Адыгэ студием щыригъэджагъэх. Хэкум къызэкIожьым, хэку гъэзетхэу «Социалистическэ Адыгеим», «Адыгейская правда» зыфиIорэм, краимкIэ зызегъазэм, гъэзетэу «Советская Кубань» Iоф ащишIагъ. Ащ дакIоу МГУ-м журналистикэмкэ иапсирантурэ къыухыгъ, 1969-рэ илъэсым тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидат хъугъэ. Ащ щегъэжьагъэу Пшызэ мэкъумэщ институтым 1985-рэ илъэсым нэс щылэжьагъ, мы илъэсым къыщегъэжьагъэу Мыекъуапэ зыкъигъэзэжьи, АКъУ-м хэгъэгу тарихъымкIэ икафедрэ идоцентэу, ипрофессорэу щэIэфэ Iоф ышIагъ, илъэс 64-м итэу дунаим ехыжьыгъ. Ау творческэ лъэуж зэныбжь дахэ къыгъэнагъ. Усэ тхылъ 17 адыгабзэкIэ ыкIи «пьесэхэр» ыIоу зы тхылъ; урысыбзэкIэ, ипоэтическэ тхылъи 7 Краснодар ыкIи Москва къащыдигъэкIыгъэх. Хьамидэ зэдзэкIыгъэ IофшIэгъэ ини иI. ИгущыIэ фэсакъэу ылэжьэу, игупшысэ гум нэсэу, ышъхьэкIэ цIыфыгъэ напэр ыIэтэу псэугъэ.
Адыгэ литературэм иIахь гъэнэфагъэу кIэлэцIыкIу литературэми хахъо фишIыгъ.
ГутIэ Санят
Бэдзэогъум и 14-м, 1961-рэ илъэсым Красногвардейскэ
районым ит къуаджэу Адэмые къыщыхъугъ. 1980-рэ илъэсым Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтыр къыухыгъ. Хьатикъое еджапIэм адыгабзэмрэ литературэмрэкIэ кIэлэегъаджэу илъэситIо Iоф щишIагъ. 1986-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу илъэсыбэрэ Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо телерадиокомпание щылэжьагъ, къэбархэмкIэ отделым иредакторыгъ. Джы Адыгеим итхакIохэм я Союз пшъэдэкIыжь зиIэ секретарэу Iоф щешIэ. Ытхыхэрэр 1983-рэ илъэсым къыщыублагъэу хеутых. Усэхэр зыдэт тхылъхэр ыкIи прозэкIэ тхыгъэхэр къыдигъэкIыгъэх. 2017-рэ илъэсым къыдигъэкIыгъэ иусэ сборникэу «ГущыIэр макIэу» зыфиIорэр къыгъэшъыпкъэжьэу, тхэкIо бзылъфыгъэр итворчествэ егугъу, илъэсхэм IэпэIэсагъэри къадэкIо.
Къуекъо
Налбый
Бэдзэогъум и 20-м, 1938-рэ илъэсым Теуцожь районым ит къуаджэу Къунчыкъохьаблэ къыщыхъугъ. Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет 1962-рэ илъэсым къыухыгъ, IофшIэн зэхэдз иIагъэп, ышIэрэм егугъущтыгъ. Район гъэзетым къыщежьэу, хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» корректорэу, телерадиовещанием Iоф ащишIагъ. 1991 — 1993-рэ илъэсхэм Адыгэ Хасэм игъэзетэу «Гъуазэм» иредакторыгъ. 1994-рэ илъэсым щегъэжьагъэу кIэлэцIыкIухэм апае журналэу «Самгъур» зыфиIорэр къыдигъэкIыгъ, 1996-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Адыгэ тхылъ тедзапIэм иредактор шъхьэIагъ.
Ытхыхэрэр 1962-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хиутыгъэх. Усэ тхылъ пчъагъэ: «ЧIыгур сыгу къыщекIокIы», «Чэрэз чъыгхэр», «Нэпкъ фабэхэр», «Огур зыIэтыгъэр», мыхэм анэмыкIхэри адыгабзэкIи урысыбзэкIи къыдигъэкIыгъэх.
Налбый кIэлэцIыкIу тхыгъэ литературэм иIахьышхо хэхьагъ: «Такъэмрэ къакъэмрэ», «Адыгабзэм фэIазэр», «Домик для дождя», драматургие произведениехэр иIэх, ахэр Адыгэ театрэм щагъэуцугъэх. Прозэми щылэжьагъ — «Къушъхьэ ябг», «ЩымыIэжьхэм ясэнабжъ» ытхыгъэх.
Къуекъо Налбый АР-м искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшху, АР-м и Къэралыгъо премие (2002) къыфагъэшъошагъ, УФ-м итхакIохэм я Союз 1974-м щегъэжьагъэу хэтыгъ.
Хъунэго Саид
Бэдзэогъум и 24-м, 1961-рэ илъэсым Красногвардейскэ районымкIэ къуаджэу Джамбэчые къыщыхъугъ. 1984-рэ илъэсым М. Горькэм ыцIэ зыхьырэ Литературнэ институтыр къыухыгъ. Саидэ пасэу усэхэр ытхыныр къыздиштагъ, чIыпIэ гъэзетхэм ахэр къащыхиутхэу хъугъэ: 1985-рэ илъэсым «УблапIэ» зыфиIорэ тхылъ цIыкIум тхэкIо куп ятхыгъэхэр зыдэтым Саидэ ирассказ заулэ къыдэхьагъ. Ащ тхылъхэу «Осэпсыц», «ГъашIэм илъахъэ-
хэр», «Макъэр шъхьафит» (усэхэр, эссехэр, монологхэр дэтых», «ЛIэшIэгъуитIум ялъэмыдж», «Зэхэугъоегъэ тхыгъэхэр зыдэт тхылъ» зыфиIорэр къыдигъэкIыгъэх. Хъунэго Саидэ рассказ кIэкIхэр, пьесэхэр, сатирическэ монологхэр етхых; ахэмкIэ спектакль-миниатюрэхэр, радиоинсценировкэхэр агъэуцугъэх. Хъунэго Саидэ АР-м искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшху, 1996-рэ илъэсым щегъэжьагъэу Урысыем итхакIохэм я Союз хэт.
Хъурмэ Хъусен
Бэдзэогъум и 7-м, 1946-рэ илъэсым Шэуджэн районым ит къуаджэу Хьатыгъужъыкъуае къыщыхъугъ.
Ытхыхэрэр 1965-рэ илъэсым къыщыублагъэу хиутыгъэх. УсэкIуагъ, прозаикыгъ, драматургыгъ, АР-м изаслуженнэ журналистыгъ, илъэс 40 Iэпэ-цыпэм гъэзетэу «Адыгэ макъэм» мэкъу-мэщымкIэ иотдел ипэщагъ, гъэзетым пшъэдэкIыжь зыхьырэ секретарэуи ыкIи редактор шъхьаIэм иапэрэ гуадзэуи щытыгъ.
Хъусен усэхэр, поэмэхэр зыдэт тхылъхэр: «Къысаж», «Гугъэм ытам», «Усэ чIыфэхэр», драматическэ поэмэу «Пщэ фыжьхэм ядунай», повестэу «Нэфшъагъом къефэхыгъэ жъуагъор», романхэу «ШIулъэгъу нэпIэхъ», «Тиурам тыгъэр къыщыкъокIы», нэмыкIхэри къыдигъэкIыгъэх. 1996-рэ илъэсым щегъэжьагъэу Урысыем итхакIохэм я Союз хэтыгъ.
Цуекъо
Джахьфар
Теуцожь районымкIэ къуаджэу Хьалъэкъуае бэдзэогъум и 27-м, 1924-рэ илъэсым къыщыхъугъ. ТхакIор къызыхъугъэр илъэси 100 мэхъу. Творческэ лъэуж дахэ къыгъэнагъ, 1948-рэ илъэсым щегъэжьагъэу ытхыхэрэр хиутыщтыгъэх. КIэлэцIыкIухэм апае усэ сборникхэу «Сыина, сыцIыкIуа?» (1968), «Тихьаблэ кIалэхэр»; урысыбзэкIэ тхылъ тедзапIэу «Детская литература» зыфиIорэм къыщыдигъэкIыгъэх «Хитрый Мос», «Дедушкина внучка», «В долине чудес» зыфиIохэрэр. Джащ фэдэу ытхыгъэхэм ащыщхэр Москва нэмыкIэу Краснодари къыщыдэкIыгъэх. «Возвращение», «Большое гнездо», «Я не трус» ыкIи «Новый дом».
ЗэдзэкIын IофшIэнри дэгъоу къыдэхъущтыгъ. Цуекъо Джахьфар Андырхъое Хъусен ыцIэкIэ агъэуцугъэ премием илауреатыгъ, 1998-рэ илъэсым щегъэжьагъэу Урысыем итхакIохэм я Союз хэтыгъ.
Цуекъо Юныс
Бэдзэогъум и 27-м, 1940-рэ илъэсым къуаджэу Хьалъэкъуае къыщыхъугъ. Адыгэ кIэлэегъэджэ училищыр, Ростов-на-Дону дэт къэралыгъо университетым журналистикэмкIэ ифакультет къыухыгъэх.
Адыгеим ижурналистикэ хахъо фишIэу 1970-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» икорреспондентэу районым щыIагъ, етIанэ хэку гъэзетым илитературнэ IофышIэу, иотдел ипащэу, хэку радиовещанием иредакторэу Iоф ышIагъ.
Ытхыхэрэр 1961-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хиутыщтыгъэх. Итхылъхэр адыгабзэкIи урысыбзэкIи къыдэкIыгъэх. «Къушъхьэ чыжьэмэ япщыналъэхэр» зыфиIорэ тхылъэу автор куп зэдыряем Юныс ирассказ заулэ дэхьагъ. Ау Юныс тхылъеджэхэм анахьэу зэрашIагъэр иповестэу «Хымэ лыуз» (1978) зыфиIорэр ары, ащ нэмыкI тхылъхэр — повестьхэр, романхэр къыкIэлъыкIуагъэх. «Шэфлъагъу», романэу «Унэ плъыжь», «ГъучI Тыгъужъым итаурыхъ», «Тыгъэр лъагэу къыдэкIоягъ», нэмыкIхэри. УрысыбзэкIэ «Чужая боль» (1985), романэу «Сказание о Железном Волке» (1993), «Милосердие черных гор, или смерть за Черной речкой» къыдэкIыгъэх.
Цуекъо Юныс литературэмкIэ премие зэфэшъхьафхэм ялауреат, УФ-м культурэмкIэ изаслуженнэ IофышIагъ, Адыгэ Республикэм инароднэ тхакIу.
1980-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу УФ-м итхакIохэм я Союз хэтыгъ.
Щэч хэлъэп, мыхэм зэкIэми яакъыл кIочIэпс адыгэ литературэм бэу хэхьагъ.
Мамырыкъо Нуриет.
Сурэтхэр: «Адыгэ макъэм» ихъарзынэщ.