Адыгэхэр ижъырэ кавказ лъэпкъ­хэу зитарихъ лъапсэ чы­жьэу, пасэм, къыщежьэхэрэм ащыщых. Ау охътэ жьыкъилъхэм бэ зэблахъугъэр, непэ адыгэ­хэр ыпэкIэ фэдэу бэшхо хъужьхэрэп; яI хэгъэгуи, яI щыIэкIэ дахи, гугъэ-гупшысэ инхэри щыIэныгъэм щыпхыращых.

Адыгэм ылъапсэр къуаджэр ары, къедгъэжьэн ащкIэ. Зэгорэм адыгэхэр лъэпкъышхо зыгу-зыкIуачIэу псэущты­гъэх, ау джы Адыгеим игеографие картымкIэ уеплъымэ, инышхоп: игъунапкъэхэр Фэдз къыщежьэ, Псэйтыку къуа­джэм нэс.
Адыгеир тиунэ тынч, тызыгъэгушхорэ чIыналъ — тэтый, ежь зыери тэры. УсакIом зэриIуагъэу, «Псыхъор щычъэу, чъыгыр щыкIэу, Дахэ тидунай», мамыр­ныгъэр тазыфагоу, нэмыкI цIыф лъэпкъ­хэу къытхэсхэм дахэу тадэпсэу, шъхьэ­кIафи зэгурыIоныгъи тиI.
Адыгэ автоном хэкур бэдзэогъум и 27-м, 1922-рэ илъэсым агъэпсыгъ. 1991-рэ илъэсым Адыгэ Республикэ хъугъэ. Ащ ичIыналъэ квадратнэ километрэ мини 8 фэдиз еубыты, районибл хэхьэ: Ахэр Тэхъутэмыкъое, Теуцожь, Красногвардейскэ, Мыекъопэ, Джэджэ, Шэуджэн ыкIи Кощхьэблэ районхэр. Республикэм къэлитIу ит: Мыекъуапэ ыкIи Адыгэкъал. Республикэм икъэлэ шъхьаIэр — Мыекъуапэ, нэбгырэ мини 160-рэ фэдиз щэпсэу. Тиреспубликэ нэбгырэ мин 400-м къехъу щэпсэу. Ащ щыщэу мини 100 фэдизыр адыгэх. Ау лъэпкъыр къиным, зэо зэпымычыжьхэм итэкъухьагъэ ашIыгъ: ащэпсэух ахэр дунаим ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм — Тыр­куем, Сирием, Канадэм, Австрием, нэмыкIхэм. Непэ Адыгеим цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэр — урысхэр, украинцэхэр, ермэлхэр, нэгъойхэр, нэмыкIхэр рэхьатэу щызэдэпсэух.
Ти Адыгей — тиреспубликэ ичIыпIэхэр дэхэ дэдэх, ахэр зэ зылъэгъугъэу, зышIагъэм, ныбжьырэу ыгу щыщ мэ­хъух. Къушъхьэ лъагэхэу зипэIо шыгухэр ос фыжькIэ пкIагъэхэр, псыхъо чъэрхэр, мэз шъолъырхэр, губгъо гъэ­бэжъухэр ыкIи лъэпкъымкIэ — адыгэ­хэмкIэ анахь уасэ зиIэ адыгэ къуаджэхэу къэмышIэжьынхэу дахэу зызыштагъэхэу, охътакIэм дэлъэбакъохэрэр. ТичIыопс изытет ухигъэлъыхъухьанэу зэтет: илъэ­сым ошIоу, тыгъэпсэу мэфи 180 — 198-рэ фэдиз къыхэкIы. Илъэсым иуахътэ пэпчъ — кIымаф, гъатхэ, гъэмаф, бжы­хьэ — зыр зым нахь лъэшыжь, лъэ­гъупхъ, псэукIэ амалкIэ ушъагъэх.
Тиреспубликэ джэнэтыпIэ чIыпI: оялэп, щычъыIэп, щыжъоркъэп; илъэсым гурытымкIэ фабэу щыIэр градус 11-м кIэхьэ. КъытэшIэкIыгъэ дунэе хьалэмэтыр гур ыщэфэу гъэпсыгъэ; тичIыгухэр гъэбэ­жъулъэх; тимэзхэр кIэракIэх, баих.
Анахь къыхэзгъэщымэ сшIоигъор Адыгэ Республикэу лъэпкъ лъачIэм —адыгэхэр ыкIи нэмыкI цIыф лъэпкъыбэр зыщызэдэпсэурэм, мамырныгъэ, зэгурыIоныгъэ зэрилъыр ары.
Н. Дзэукъожь.